Đại gia ngủ siêu giường, nhà chăng thép gai có sướng?

Không ai phủ nhận là một sự chênh lệch giàu nghèo nhất định trong xã hội là tự nhiên, thậm chí là cần thiết. Tự nhiên, vì tài năng, sức khoẻ, sự chăm chỉ và may mắn được phân bổ không đồng đều giữa các thành viên trong xã hội. Cần thiết, bởi nó là động lực thúc đẩy và ban thưởng cho những người sáng tạo, chăm chỉ và chấp nhận rủi ro. Nông dân trong các hợp tác xã thời bao cấp không ra đồng bởi họ thấy có cố gắng cũng chẳng được gì hơn nguời khác. 

Tuy nhiên, sự chênh lệch giầu nghèo quá mức đang bắt xã hội phải trả những giá đắt.

Bất lợi cho tăng trưởng

Phân hoá giầu nghèo quá mức dẫn tới một nền kinh tế kém hiệu quả. Khi nguồn vốn và tài nguyên chỉ tập trung ở một nhóm nhỏ, sức mua trong xã hội, và qua đó, tăng trưởng kinh tế, bị kìm hãm. Thêm nữa, phần tăng trưởng đã ít ỏi này lại chủ yếu chảy vào túi những người vốn đã giầu, tiếp tục vòng xoáy trôn ốc phân hoá này. Ngược lại, nếu tiền được chia đều hơn trong xã hội, khả năng chi tiêu của xã hội sẽ được nâng lên, dẫn tới tăng trưởng và làm giảm phân hoá giầu nghèo.

Gần đây nhất, các nhà kinh tế học Berg và Ostry chỉ ra rằng thể chế chính trị, tự do thương mại và bình đẳng trong thu nhập là ba yếu tố quan trọng nhất để có thể kéo dài các giai đoạn tăng trưởng của một nền kinh tế (một giai đoạn tăng trưởng thường nằm kẹp giữa hai giai đoạn trì trệ). Theo các tác giả, phân hoá thu nhập cao sẽ khuyếch đại các nguy cơ khủng hoảng tài chính, xua đuổi các nhà đầu tư, và gây khó khăn cho chính phủ khi cần đưa ra các chính sách đối phó với các cú shock kinh tế.

Ăn mòn hệ thống chính trị

Tiền bạc là sức mạnh. Tiền bạc tập trung đem lại quyền lực tập trung cho các nhóm lợi ích. Phân hoá giàu nghèo quá mức sẽ ăn mòn tính dân chủ và xâm hại tới hệ thống quản trị nhà nước, bởi khi đó tiếng nói của một số đông dân chúng bị ra rìa.

Đặc trưng của các nhóm lợi ích là tìm kiếm đặc lợi ("rent seeking"), một hành vi khéo léo, nằm trong bóng tối, nhằm "vặt lông con ngỗng để làm sao có được nhiều lông nhất, trong khi làm ngỗng kêu ít nhất". Các ví dụ kinh điển của nghệ thuật vặt lông ngỗng này là tác động lên chính sách nhà nước để bảo vệ độc quyền, bán sản phẩm và dịch vụ cho chính phủ và công chúng với mức giá cao, tiếp cận được nguồn lực công như đất đai hay khoáng sản với giá thấp hơn thị trường.

Tìm kiếm đặc lợi không chỉ hay xẩy ra ở các quốc gia nhiều tham nhũng và có thượng tôn pháp luật yếu kém, mà cả ở các nước phát triển, như đã được nêu ra trong cuốn "Cái giá của sự bất bình đẳng" của Joseph Stiglitz, nhà kinh tế học được giải thưởng Nobel năm 2001.

Phá huỷ gắn kết xã hội

Hai tác giả Wilkinson và Pickett đã so sánh giữa các quốc gia phát triển, cũng như giữa 50 bang của Mỹ, để chỉ ra rằng gần như tất cả các vấn đề xã hội hiện đại: bệnh tật, tội phạm, đời sống cộng đồng rời rạc, thiếu niên mang thai v.v... đều xẩy ra nhiều hơn ở những nơi có mức bất bình đẳng cao hơn. Điều đó cũng giải thích vì sao so với các quốc gia phát triển khác thì Mỹ có tuổi thọ trung bình thấp hơn và nhiều nhà tù hơn. Theo Robert Putnam, sự gia tăng của sự bất bình đẳng trong năm thập kỷ qua là một trong những lý do chính phá huỷ vốn xã hội, sự gắn kết và tính cộng đồng trong xã hội Mỹ ngày nay.

Phân hoá giầu nghèo tạo ra cảm giác bất công. Chỉ cần nhìn vào xuất thân của các sinh viên Trung Quốc đang theo học ở các trường đại học hàng đầu của Mỹ thì có thể thấy giới nào đang có lợi thế trong cuộc đua xã hội, để rồi thế hệ qua thế hệ, ngày càng đào sâu cái hố phân cách.

Nhưng ngay cả người giầu cũng không được sống yên ổn trong một xã hội phân hoá cực đoan. Bất công là nguồn gốc của bạo lực. Ở Nam Phi, các biệt thự đều có dây thép gai vây kín chung quanh, trở thành những nhà tù cao cấp. Ở Trung Quốc, dịch vụ đào tạo vệ sĩ cho những gia đình giầu có đang bùng nổ. Ở Mỹ và các nước phương Tây, phong trào "Chúng ta là 99%" và Occupy cho thấy đám đông đang thực sự nổi giận.

Trước những vấn đề này, các quốc gia đã bắt đầu hành động. Cuối 2013, toà án tối cao Pháp thông qua mức thuế 75% cho tất cả các thu nhập vượt 1 triệu Euro một năm. EU ban hành một điều luật giới hạn mức thưởng ở các ngân hàng chỉ được tối đa bằng hai lần mức lương.

Đầu năm ngoái, 68% người dân Thuỵ Sĩ bỏ phiếu cho phép các cổ đông có quyền hạn chế mức lương và thưởng của lãnh đạo công ty. Tổ chức nhân đạo Oxfam của Anh kêu gọi chấm dứt "nạn" giầu có quá mức vào năm 2025 - trong một thế giới với nguồn lực hữu hạn, nghèo đói chỉ có thể được giải quyết nếu chênh lệch giầu nghèo cực đoan được chấm dứt.

Sau gần 80 năm, phát biểu của tổng thống Roosevelt vào năm 1936 vẫn còn nguyên tính thời sự: "Sự bình đẳng chính trị mà chúng ta đã dành được đã vô nghĩa trước sự bất bình đẳng kinh tế. Một nhóm nhỏ nắm trong tay sự kiểm soát gần như hoàn toàn tài sản của người khác, tiền của người khác, sức lao động của người khác - cuộc sống của nguời khác. Với nhiều người trong chúng ta, cuộc sống không còn tự do nữa, sự giải phóng không còn thực sự nữa, người dân không còn có thể mưu cầu hạnh phúc."

Và vì vậy, thay cho tự hào vì đã có tỉ phú đô-la, chúng ta hãy cố gắng để có thể tự hào về mức tăng của tuổi thọ trung bình hay của số lượng trẻ em tới trường.

Trước khi Việt Nam có thể cải thiện các thể chế của mình và diệt trừ tham nhũng để đem lại công bằng và cơ hội cho số đông, về phần mình, các đại gia Việt có thể suy nghĩ để học tập Bill Gates hay Warren Buffet trong việc trao tặng xã hội của cải của mình. Bởi vì kể cả ngày nào cũng ngủ ở khách sạn Burj Al Arab thì tới mấy đời cũng chẳng thể nào tiêu hết tài sản.

Mặt khác, để tới lúc phải chăng dây thép gai dẫn điện quanh dinh thự, và thuê hàng đại đội vệ sĩ đưa con đi học, thì lúc đó đêm đêm ngủ trên cái giường, dẫu 6 tỉ hay 60 tỉ, liệu có sung sướng?

Theo Đặng Hoàng Giang