Bão thuế quan mới đổ bộ, kinh tế toàn cầu chao đảo

Bình minh ngày 1/8 tại châu Âu không yên ả. Tại Bern, chính phủ Thụy Sĩ choáng váng khi nhận được thông báo chính thức: mức thuế Mỹ áp đặt lên hàng hóa của họ không phải là 31% như đã cảnh báo hồi tháng 4, mà là 39%.

"Hội đồng Liên bang rất thất vọng", Tổng thống Karin Keller-Sutter phát biểu. "Thật đáng tiếc khi mức thuế cuối cùng lại cao hơn nhiều so với những gì đã thương lượng”.

Câu chuyện của Thụy Sĩ, một quốc gia nổi tiếng về sự trung lập và ổn định, chính là lát cắt tiêu biểu cho sự hỗn loạn mà chính sách thương mại của Tổng thống Trump vừa gây ra trên toàn cầu.

Mặc dù ngành dược phẩm, chiếm 60% kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ, được miễn trừ, cú đánh thuế này vẫn là một đòn giáng mạnh vào các ngành công nghiệp chủ lực khác như máy móc (20%) và đồng hồ (8%). Hy vọng về một thỏa thuận vẫn còn, nhưng thời gian không còn nhiều.

"Cú sốc" ở Thụy Sĩ chỉ là khởi đầu. Khắp các châu lục, điện thoại trong các bộ thương mại reo không ngớt. Các thị trường chứng khoán chìm trong sắc đỏ. Chỉ số STOXX 600 toàn châu Âu và DAX của Đức lao dốc xuống mức thấp nhất trong bốn tuần. Làn sóng bán tháo lan sang châu Á và bao trùm Phố Wall ngay khi mở cửa. Cơn địa chấn thuế quan đã chính thức bắt đầu.

Ván cờ toàn cầu: Kẻ hoan hỉ, người lo âu

Chính sách "thuế quan đối ứng" của Tổng thống Donald Trump, lần đầu được công bố vào ngày 2/4 và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/8, không phải là một biện pháp trừng phạt đồng loạt. Thay vào đó, nó giống như một ván cờ phức tạp, nơi mỗi quốc gia được đối xử khác nhau, dựa trên kết quả đàm phán song phương với Mỹ trong nhiều tháng qua.

Trong bàn cờ thuế quan mới, không ít quốc gia phải gánh chịu những đòn đánh nặng nề, bất kể mối quan hệ đồng minh hay lịch sử hợp tác với Mỹ.

Canada, một trong những đồng minh thân cận nhất của Mỹ, lại phải gánh mức thuế tăng từ 25% lên 35%, thậm chí lên đến 40% với những mặt hàng bị Washington cho là "lách luật". Thủ tướng Carney phản ứng gay gắt, tuyên bố sẽ đẩy mạnh đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và khẳng định “người Canada sẽ là khách hàng tốt nhất của chính mình”.

Ấn Độ cũng không tránh khỏi làn sóng thuế quan, với mức thuế 25% đe dọa gây thiệt hại tới 40 tỷ USD giá trị xuất khẩu. Mối quan hệ chiến lược với Mỹ đang gặp thử thách, trong bối cảnh New Delhi vẫn duy trì quan hệ thương mại với Nga và là thành viên của khối BRICS - những yếu tố đang làm phức tạp bàn đàm phán.

Nam Phi đang đối mặt với mức thuế 30%, cùng nguy cơ mất tới 100.000 việc làm trong nước. Tổng thống Cyril Ramaphosa thừa nhận rằng ưu tiên hàng đầu của chính phủ lúc này là bảo vệ việc làm cho người dân, trong bối cảnh quan hệ với Mỹ vốn đã căng thẳng.

New Zealand và Đài Loan (Trung Quốc) cũng không nằm ngoài ảnh hưởng. Họ lần lượt hứng mức thuế 15% và 20%, cao hơn một số nước láng giềng trong khu vực như Nhật Bản hay Hàn Quốc. Cả hai đang khẩn trương đàm phán lại nhằm giảm thiểu tác động đến nền kinh tế trong nước.

Ngược lại, một số quốc gia lại tạm thời tránh được thiệt hại lớn, nhờ đạt thỏa thuận vào phút chót hoặc nhượng bộ chiến lược trong quá trình đàm phán.

Malaysia, Thái Lan và Campuchia là 3 quốc gia Đông Nam Á may mắn giữ được mức thuế cuối cùng ở mức 19%, thấp hơn đáng kể so với mức ban đầu (có thời điểm lên tới 36% với Thái Lan và 49% với Campuchia). Đặc biệt, thỏa thuận đạt được với Thái Lan và Campuchia còn diễn ra sau khi ông Trump đứng ra làm trung gian cho một thỏa thuận ngừng bắn giữa hai nước sau các cuộc đụng độ biên giới.

Nhật Bản và Liên minh châu Âu (EU) cùng nhận mức thuế chung 15%. Để đạt được điều này, EU đồng ý mua 750 tỷ USD năng lượng từ Mỹ, trong khi Nhật Bản cam kết đầu tư 550 tỷ USD vào các lĩnh vực như AI, bán dẫn và năng lượng, đồng thời tăng nhập khẩu nông sản Mỹ. Tuy nhiên, Tokyo vẫn chưa hài lòng, đặc biệt là về thuế ô tô, và đang tiếp tục vận động hành lang để được giảm thêm.

Một trong những diễn biến bất ngờ nhất đến từ Trung Quốc. Mức thuế trước đó lên tới 145% đã được giảm mạnh xuống còn 10% - tương đương mức cơ bản mà Mỹ áp cho hầu hết các quốc gia.

Tuy vậy, Trung Quốc vẫn phải chịu mức thuế 20% đối với các hoạt động liên quan đến buôn lậu fentanyl. Đổi lại, Bắc Kinh đã nới lỏng một số rào cản phi thuế quan, nối lại xuất khẩu đất hiếm và đồng ý tiếp nhận các đơn hàng từ Boeing. Hai bên đã thống nhất hoãn áp dụng mức thuế cuối cùng đến ngày 12/8 để có thêm thời gian đàm phán.

Tác động kinh tế toàn cầu

Vậy chính sách thương mại đầy sóng gió này đang tác động ra sao đến nền kinh tế toàn cầu và cả nước Mỹ?

Chi phí sản xuất tăng, giá tiêu dùng leo thang

Những ngành chịu ảnh hưởng trực tiếp và nặng nề nhất từ các mức thuế mới là ô tô, hàng không và hàng tiêu dùng nhập khẩu. Việc áp thuế lên các nguyên liệu đầu vào thiết yếu như nhôm và chất bán dẫn đã khiến chi phí sản xuất của nhiều doanh nghiệp tăng vọt.

Giáo sư kinh tế Joseph Foudy (Đại học New York) nhận định: “Khi mức thuế vượt quá 20%, nhiều công ty có thể sẽ ngừng nhập khẩu hoàn toàn. Họ sẽ trì hoãn các quyết định lớn, hạn chế tuyển dụng và làm chậm lại đà tăng trưởng kinh tế”.

Theo dữ liệu từ HBS Pricing Lab, từ tháng 3 đến nay, giá hàng nhập khẩu tại Mỹ đã tăng khoảng 3%. Con số này tuy thấp hơn đáng kể so với mức thuế danh nghĩa, cho thấy một phần chi phí đang được nhà sản xuất và nhà nhập khẩu “gồng gánh” để giữ giá cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc lợi nhuận của họ bị bào mòn. Và trong dài hạn, việc giá cả tiếp tục leo thang là điều gần như không tránh khỏi.

Tăng trưởng toàn cầu đứng trước nguy cơ suy giảm

Không chỉ dừng lại ở ảnh hưởng cục bộ, các chuyên gia cảnh báo chính sách thuế quan này có thể kéo theo hệ lụy vĩ mô nghiêm trọng. Báo cáo từ BBVA Research ước tính, các mức thuế hiện tại có thể khiến tăng trưởng kinh tế toàn cầu giảm 0,5 điểm phần trăm trong ngắn hạn, và hơn 2 điểm phần trăm trong trung hạn.

Sự bất ổn về chính sách khiến các doanh nghiệp toàn cầu dè dặt hơn trong việc đầu tư và mở rộng sản xuất. Tâm lý chờ đợi và lo ngại rủi ro lan rộng, tạo nên một lực cản vô hình đối với cả guồng máy kinh tế thế giới.

Mỹ thu "bội thu" ngân sách từ thuế quan

Từ góc nhìn của chính quyền Tổng thống Trump, chính sách thuế quan này lại mang đến một “mùa bội thu” tài chính. Tính từ đầu năm đến ngày 25/7, Bộ Tài chính Mỹ đã thu về 124 tỷ USD tiền thuế nhập khẩu, tăng tới 131% so với cùng kỳ năm ngoái. Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent thậm chí dự báo con số này có thể cán mốc 300 tỷ USD vào cuối năm nay.

Khoản thu này đang được Nhà Trắng coi là công cụ tài chính quan trọng, giúp giảm áp lực thâm hụt ngân sách và tài trợ cho các chương trình chính sách nội địa khác.

Trong khi cộng đồng quốc tế còn đang chật vật thích nghi với làn sóng thuế quan mới, Tổng thống Trump lại tiếp tục tạo sức ép trong nội bộ nước Mỹ, lần này là nhắm vào Cục Dự trữ Liên bang (Fed) và Chủ tịch Jerome Powell. Trên mạng xã hội, ông Trump đăng tải một thông điệp mạnh mẽ, kêu gọi Fed hạ lãi suất "ngay lập tức" để hỗ trợ nền kinh tế trong bối cảnh căng thẳng thương mại leo thang.

Động thái này cho thấy ông Trump đang theo đuổi chiến lược “hai mũi giáp công”: Một mặt sử dụng thuế quan để tái cấu trúc các thỏa thuận thương mại quốc tế, mặt khác gây áp lực lên chính sách tiền tệ nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến kinh tế Mỹ. Tuy nhiên, cách tiếp cận này cũng đặt ra nhiều lo ngại, đặc biệt là về mức độ can thiệp vào sự độc lập của Fed - một trong những ngân hàng trung ương có ảnh hưởng lớn nhất thế giới.

Ngày 1/8/2025 nhiều khả năng sẽ được ghi nhớ như cột mốc khởi đầu cho một kỷ nguyên thương mại mới - nơi các thỏa thuận song phương, đòn bẩy chính trị và sự khó đoán của chính sách trở thành những yếu tố định hình cuộc chơi toàn cầu. Cuộc mặc cả kinh tế quy mô lớn đã bắt đầu.