Xác ướp khỉ đầu chó cổ đại hé lộ vị trí bí ẩn của một vùng đất huyền thoại

Được biết đến với cái tên vùng đất Punt, hay "vùng đất của Chúa", cõi huyền ảo xa xôi này có thể đã thực sự tồn tại bên ngoài thần thoại nổi tiếng của nó, mặc dù không có tàn tích vật lý nào được tìm thấy.

Các văn bản và bản vẽ cổ đã khiến nhiều nhà khảo cổ học bị thuyết phục rằng vùng đất Punt nằm ở đâu đó xung quanh Biển Đỏ và đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của các tuyến đường gia vị, còn được gọi là con đường tơ lụa trên biển, nơi đầu tiên kết nối các nền văn hóa và thương mại phương Đông và phương Tây.

Những nhà nghiên cứu hiện cho rằng một loài khỉ thiêng, được gọi là khỉ đầu chó Hamadryas (Papio hamadryas), là một yếu tố quan trọng, góp phần vào sự gia tăng thương mại ở khu vực Biển Đỏ trong thiên niên kỷ thứ II trước Công nguyên.

Người Ai Cập cổ đại dường như rất tôn kính khỉ đầu chó Hamadryas. Thần Thoth, đấng tối cao của Mặt trăng và trí tuệ, đôi khi được tượng trưng như một con khỉ đầu chó với những bức tượng của vị thần này tại các ngôi đền. Người Ai Cập cổ đại cũng chôn xác ướp khỉ đầu chó trong các lăng mộ.

Như vậy, người Ai Cập cổ đại đã đi những khoảng cách xa để có được những con khỉ đầu chó còn sống.

Vùng đất Punt là nơi trú ngụ lớn của khỉ và khỉ đầu chó Hamadryas. Ảnh minh họa cho thấy những con vật này được vận chuyển trở lại Ai Cập trên thuyền và đôi khi bằng đường bộ. Tuy nhiên việc buôn bán động vật cổ đại thường bị bỏ qua khi các nhà sử học thảo luận về vị trí bí ẩn của Punt.

Truy tìm nguồn gốc của nhiều xác ướp khỉ đầu chó được tìm thấy trong các ngôi đền và lăng mộ của Ai Cập cổ đại, các nhà nghiên cứu hiện cho rằng loài Hamadryas có nguồn gốc từ một khu vực trải dài Ethiopia, Eritrea, Djibouti và Somalia, Yemen.

"Kết quả này là một minh chứng cho khả năng đi biển to lớn của Ai Cập trong thiên niên kỷ thứ II trước Công nguyên. Nó cũng chứng thực sự cân bằng của phỏng đoán học thuật về vị trí của Punt", các nhà nghiên cứu cho biết.

Trong quá khứ, các chuyên gia đã lập luận rằng vùng đất huyền thoại của Punt nằm gần bờ biển Somalia. Trong khi những người khác nghĩ rằng họ tiếp tục đi về phía đông tới Eritrea hoặc bao gồm nhiều hơn Bán đảo Ả Rập, chẳng hạn như Yemen ngày nay. Thậm chí có những người cho rằng vùng đất này trải dài đến tận Uganda hoặc Mozambique, mặc dù quan điểm này bị phản đối gay gắt hơn.

Nhà nhân chủng học Nathaniel Dominy từ Đại học Dartmouth giải thích: "Nhiều học giả coi thương mại giữa Ai Cập và Punt là bước kết nối hàng hải dài đầu tiên trong mạng lưới thương mại được gọi là con đường gia vị, sẽ hình thành địa chính trị trong nhiều thiên niên kỷ. Khỉ đầu chó là trung tâm của giao thương, vì vậy xác định vị trí của Punt là rất quan trọng".

Ngoài việc kiểm tra xác ướp khỉ đầu chó, các nhà nghiên cứu đã phân tích mô của 155 khỉ đầu chó hiện đại từ 77 địa điểm (tồn tại trong vị trí giả thuyết hiện tại cho Punt). So sánh các thành phần hóa học trong răng, xương và tóc của khỉ, nhóm nghiên cứu có thể tìm ra chúng đến từ đâu.

Dấu hiệu hóa học để lại trong hài cốt của động vật có thể cho biết thông tin về nơi chúng sống. Ví dụ, hỗn hợp của các đồng vị stronti thay đổi tùy theo thực phẩm chúng ăn và được cố định trong men răng ngay từ khi còn nhỏ.

Phân tích các dấu hiệu hóa học này, những phát hiện mới cho thấy cả hai xác ướp hamadryas có tên mã EA6738 và EA6736, đều không được sinh ra ở Ai Cập. Thay vào đó, các tác giả cho rằng những xác ướp này đến từ một địa điểm ở Eritrea, Ethiopia hoặc Somalia.

Một trong những con khỉ hamadryas, EA6738, dường như đã sống ở Ai Cập trong nhiều năm. Ngôi nhà ban đầu của nó được tìm thấy nằm ngay ngắn trong khu vực phân bố tự nhiên của các loài, ngay nơi Punt được cho là tồn tại.

Con khỉ còn lại, EA6736, chết ngay sau khi đến Ai Cập. Chỉ với vài ngày hoặc vài tháng ở một vùng đất mới.

Vì răng nanh của chúng đã bị nhổ hết, các tác giả cho rằng những con khỉ này đã sống xung quanh con người, có thể là vật nuôi của hoàng gia, người thu hoạch trái cây.

Ngược lại, năm con khỉ đầu chó đã được ướp xác của một loài khác, được buôn bán trên khắp châu Phi vài trăm năm trước đó, dường như sinh ra và lớn lên ở Ai Cập trong những hoàn cảnh rất khác nhau.

Vì Ai Cập được cho là không có bất kỳ loài khỉ nào, các tác giả cho rằng nó cung cấp bằng chứng cho thấy việc nuôi nhốt khỉ đầu chó vào thời điểm này, có thể là ở Memphis, một thủ đô cổ đại ở Hạ Ai Cập, phía tây bắc Biển Đỏ.

Những con khỉ được sử dụng để làm gì là một vấn đề khác, nhưng chúng dường như đã sống một cuộc sống khó khăn hơn so với những con khỉ Hamadryas được thần tượng hóa. Xác ướp cho thấy tàn tích của việc bị giam giữ trong nhà kéo dài và thiếu hụt vitamin D.

"Bỏ qua câu hỏi khó hiểu tại sao người Ai Cập cổ đại lại tôn sùng P. hamadryas, mức độ tôn kính đủ để biện minh cho việc nhập, chăn nuôi và ướp xác nó và một loài khác", các tác giả viết.

Mặc dù thường bị các nhà sử học và khảo cổ học lãng quên, nhưng xác ướp khỉ đầu chó từ Ai Cập cổ đại được cho có thể là manh mối cuối cùng còn sót lại về vùng đất Punt đã mất từ lâu.

"Trong hơn 150 năm, Punt đã là một bí ẩn địa lý. Phân tích của chúng tôi là phân tích đầu tiên cho thấy khỉ đầu chó được ướp xác có thể được sử dụng như thế nào để thông báo cho cuộc tranh luận lâu dài này", các nhà nghiên cứu nhấn mạnh.