"Người lùn" huyền thoại có thực sự tồn tại?

Mặc dù loài người hiện đại, Homo sapiens, hiện là dòng giống người duy nhất còn sống sót trên Trái đất, nhưng đã có những loài người khác đã từng lang thang khắp Trái đất. Ví dụ, nghiên cứu trước đây cho thấy Homo erectus nhiều khả năng là tổ tiên của loài người hiện đại, đã thoát ra khỏi châu Phi ít nhất 1,8 triệu năm trước. Ngược lại, con người hiện đại có thể chỉ mới bắt đầu di cư ra khỏi châu Phi khoảng 200.000 năm trước.

Trong 20 năm qua, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra nhiều nhánh mới của cây họ nhà người trên các đảo thuộc vùng biển Đông Nam Á, bao gồm Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Đông Timor. Tổ tiên những loài người này bao gồm cả loài Homo floresiensis đã tuyệt chủng, thường được gọi là "người Hobbit" vì cơ thể nhỏ bé, cũng như loài Homo luzonensis thậm chí còn nhỏ hơn. Cả hai loài đều tồn tại khoảng 50.000 đến 60.000 năm trước, có nghĩa là loài này có thể đã sống trong khu vực cùng thời với con người hiện đại.

Gần đây, thậm chí các nhà khoa học đã phát hiện ra những dấu hiệu cho thấy các nhóm người đã tuyệt chủng không chỉ trùng nhau về mặt thời gian mà còn có giao phối với loài người hiện đại ở vùng biển Đông Nam Á.

Ví dụ, DNA hóa thạch cho thấy tổ tiên của người Papuans hiện đại và người Nam Á đã lai tạo với một nhánh phía nam của người Denisovan bí ẩn, những người có họ hàng gần với người Neanderthal.

Nhưng mặc dù người hiện đại ở những vùng này có hàm lượng DNA Denisovan tương đối cao, cho thấy sự giao phối giữa các loài, không có hóa thạch Denisovan nào được tìm thấy trong khu vực. Dấu vết duy nhất của nhóm người bí ẩn này được tìm thấy cho đến nay là xương ngón tay và xương hàm được khai quật ở Siberia và Tây Tạng.

Mới đây, các nhà nghiên cứu gợi ý rằng người Hobbit H. floresiensis hoặc người anh em họ nhỏ hơn của là H. luzonensis hay cả hai thực sự có thể là người Nam Denisovan.

Để làm sáng tỏ thời kỳ tiền sử của vùng biển Đông Nam Á, các nhà nghiên cứu đã phân tích hơn 400 bộ gene người hiện đại từ khắp nơi trên thế giới, trong đó có hơn 200 bộ từ các đảo Đông Nam Á và New Guinea.

Các nhà khoa học đặc biệt săn lùng các chuỗi gene khác biệt đáng kể với các chuỗi gen thường được phát hiện ở người hiện đại, bởi vì DNA đó có thể đến từ các dòng giống người đã tuyệt chủng như H. floresiensis hoặc H. luzonensis.

Nghiên cứu mới cũng đã xác nhận công trình nghiên cứu trước đây tìm thấy những người sống ở vùng biển Đông Nam Á, New Guinea và Australia, có tới 3% đến 6% DNA đến từ người Denisovan. Nó không cho thấy bằng chứng về sự giao phối giữa người hiện đại và các dòng dõi cổ hơn, chẳng hạn như Homo erectus.

Các nhà nghiên cứu cũng tìm thấy dấu vết của trình tự di truyền khác nhau rất cao trong DNA Denisovan được chiết xuất từ các mẫu vật được tìm thấy ở Siberia có thể đến từ các mối quan hệ rất xa của người hiện đại, điều này cho thấy người Denisovan có thể đã lai tạo với một dòng dõi cổ xưa như H. erectus khoảng 1 triệu năm trước, trước khi người Denisovan chia thành các nhánh phía Nam và Đông Á.

Vì vậy, những phát hiện mới này có thể gợi ý một khả năng là H. floresiensis và H. luzonensis là họ hàng rất xa của người hiện đại như người ta vẫn nghĩ hiện nay, tiến hóa từ H. erectus hoặc một dòng dõi cổ đại tương tự, và người Denisovan là một dòng dõi hoàn toàn riêng biệt.

Trong kịch bản này, cả hai loài Homo có kích thước nhỏ hơn H. floresiensis và H. luzonensis đều không thể lai với người Denisovan hoặc người hiện đại.

Một khả năng ngạc nhiên khác là H. floresiensis và H. luzonensis có thể khác biệt đáng kể so với người hiện đại về mặt giải phẫu học, nhưng một trong hai hoặc cả hai có thể là họ hàng gần với người hiện đại hơn so với quan điểm thông thường được đề xuất.

Theo Jõao Teixeira, nhà di truyền học dân số tại Đại học Adelaide ở Úc, những loài người này có thể không khác con người hiện đại nhiều về mặt di truyền như đã nghĩ trước đây. Nếu vậy, một trong hai hoặc cả hai dòng dõi này có thể là ví dụ của người Denisovan phía nam. Trong trường hợp đó, họ sẽ lai với tổ tiên của người hiện đại ở vùng biển Đông Nam Á.

"Có thể H. floresiensis và H. luzonensis không phải là các nhóm siêu cổ xưa rất khác nhau như chúng ta đang giả định hiện nay", Teixeira cho biết.

Tuy nhiên, không phải tất cả những người tham gia nghiên cứu đều đồng ý với kết luận đó. Đồng tác giả nghiên cứu Chris Stringer, một nhà cổ nhân học tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên ở London, ghi nhận bằng chứng khảo cổ học cho thấy H. floresiensis và H. luzonensis đã sống ở vùng biển Đông Nam Á từ ít nhất 700.000 đến 1 triệu năm trước, rất lâu trước khi dòng Denisovan lần đầu tiên phát triển. Ông cho rằng người Hobbit và người anh em họ của mình có thể quá cổ xưa để là người Denisovan phía nam.

Các hóa thạch được cho là lâu đời nhất liên quan đến H. floresiensis và H. luzonensis trong khu vực có thể không thực sự thuộc về các loài này. Những hóa thạch đó có thể là dấu vết của một nhóm trước đó. Vì vậy, vẫn có khả năng H. floresiensis hoặc H. luzonensis hoặc cả hai đến các đảo tương ứng muộn hơn nên vẫn có khả năng là người Denisovan.

Mối liên hệ gợi ý này giữa người Hobbit và người Denisovan vẫn chưa chắc chắn vì các nhà khoa học vẫn chưa phân tích thành công DNA từ bất kỳ hóa thạch nào của H. floresiensis hoặc H. luzonensis.

Chris Stringer cho biết: "Rất khó để DNA được bảo tồn ở vùng nhiệt đới. Hiện tại ý tưởng này chỉ là suy đoán. Nhưng H. floresiensis và H. luzonensis chắc chắn đang ở đúng nơi vào đúng thời điểm để trở thành miền nam Denisovan".

Để giúp lấp đầy các nhánh còn thiếu trên cây họ nhà người ở các đảo Đông Nam Á, các nhà nghiên cứu không chỉ tiếp tục tìm kiếm DNA trong các hóa thạch người từ khu vực này mà còn tìm kiếm các hóa thạch ở các khu vực khác như Australia.