Các loài động vật có vú từng phần lớn là sinh vật ban đêm

Những phát hiện được mô tả trong tạp chí Nature Ecology & Evolution này đã làm sáng tỏ sự chuyển đổi then chốt trong lịch sử sự sống trái đất.

Các nhà khoa học từ lâu đã tự hỏi liệu có phải những động vật có vú cổ xưa đã hoạt động chủ yếu về đêm vì khủng long thống trị các hoạt động ban ngày - một ý tưởng được gọi là "giả thuyết về nút cổ chai ban đêm" (nocturnal bottleneck hypothesis).

Những loài động vật có vú sống ngày nay mang nhiều dấu hiệu của quá khứ hoạt động về đêm. Ví dụ, hầu hết các động vật có vú (trừ con người và nhiều loài linh trưởng khác) không có hố thị giác, một khu vực trong võng mạc của mắt cho phép có tầm nhìn rõ ràng nhất. Hình dạng mắt của nhiều động vật có vú cũng ưu tiên độ nhạy sáng thấp hơn là khả năng nhìn thấy rõ nét.

Đó là chưa đề cập đến độ nhạy mùi tăng lên, khả năng nghe rộng hơn và râu tinh vi mà có thể đã phát triển ở nhiều động vật có vú "để bù đắp cho thông tin thị giác không đầy đủ" trong môi trường tối tăm.

Tại sao động vật có vú như con cú đêm? Chúng có thể đã phải tránh những gì các nhà khoa học gọi là "tương tác đối kháng" với khủng long, có đặc trưng hoạt động trong ánh sáng ban ngày. Lịch trình lộn xộn này có thể là cứu cánh, giữ cho động vật có vú khỏi trở thành món ăn nhẹ vào buổi trưa.

Tuy nhiên bằng chứng cho ý kiến này hầu hết là gián tiếp. Và cố gắng để xác định xem liệu có phải một số động vật có vú đã tuyệt diệt từ lâu hoạt động về đêm dựa trên cấu trúc xương hóa thạch của nó là rắc rối. Xét cho cùng, rất nhiều động vật có vú ngày nay có hình dạng sọ và mắt trông giống như một động vật về đêm.

Để dò xét thêm bí ẩn này, một nhóm các nhà nghiên cứu quốc tế so sánh mô hình hoạt động cho 2.414 loài động vật có vú khác nhau. Họ đã thu thập hồ sơ từ cơ sở dữ liệu, các bài nghiên cứu, hướng dẫn thực địa và bách khoa toàn thư về hành vi của những loài này và xác định xem hành vi của chúng có phù hợp với một trong năm mẫu: noctural (hoạt động ban đêm); diurnal (hoạt động về ban ngày); cathemeral (hoạt động cả ngày lẫn đêm); crepuscular (chỉ hoạt động vào lúc chạng vạng, xung quanh mặt trời mọc và hoàng hôn); và ultradian (hoạt động theo chu kỳ một vài giờ một lần).

Họ tập trung vào các loài trong ba loại đầu tiên – hoạt động về đêm, hoạt động về ban ngày và hoạt động cả ngày và đêm – và thực hiện phân tích về cây gia phả của loài động vật có vú. Họ phát hiện ra rằng tổ tiên của các động vật có vú ngày nay có thể là loài hoạt động về đêm, và có thể hoạt động về đêm cho đến khoảng thời gian khủng long bị tuyệt chủng.

Các tác giả cho biết "Các bằng chứng của chúng tôi cho thấy các động vật có vú còn sống mãi về đêm suốt Đại Trung sinh (Mesozoi)". Kỷ nguyên này từ khoảng 252 triệu đến 66 triệu năm trước, được biết đến một cách không chính thức là Thời đại của loài Bò sát.

Phân tích của họ cho thấy sự chuyển đổi giữa một số loài động vật có vú sang hoạt động hàng ngày đã xảy ra sau sự kiện tuyệt chủng của loài khủng long. Những động vật có vú sớm nhất hoạt động một cách tinh vi ban ngày là những con linh trưởng simian, khoảng 52 đến 33 triệu năm trước. Mặc dù các nhà khoa học không thể nói cái này đã gây ra cái kia, nhưng nghiên cứu này cung cấp bằng chứng suy luận mới.

Tuy nhiên, dường như các loài hoạt động cathemeral (hoạt động từng phần trong cả ngày lẫn đêm) có thể đã xuất hiện sớm hơn, khoảng 9 triệu năm trước khi khủng long biến mất.

Nếu khủng long vẫn chiếm ưu thế vào ban ngày, vậy tại sao một số động vật có vú lại chuyển sang hoạt động ở không gian đó?

Có một vài lời giải thích có thể xảy ra. Có thể các động vật có vú hoạt động cả ngày đêm đã cố gắng giảm nguy cơ bị ăn thịt bởi các động vật có vú khác hoạt động ban đêm. Có lẽ sự xuất hiện và lan rộng của các cây có hoa (và côn trùng phát triển cùng với chúng) đã tạo cơ hội mới cho động vật có vú phát triển.

Nhưng cũng có bằng chứng cho thấy khủng long đã suy giảm rất lâu trước khi tiểu hành tinh quét sạch chúng. Điều này có thể đã mở ra nhiều cơ hội cho động vật có vú bắt đầu nhích dần vào ánh sáng ban ngày, và cuối cùng là chiếm giữ hoạt động ban ngày.

Đào Hiền (Theo Latimes)