Tiến sĩ Ngô Anh Đào: "Giáo dục không gian là chìa khóa mở cửa tâm hồn trẻ thơ"

Tiến sĩ Ngô Anh Đào là chuyên gia tư vấn độc lập cho nhiều dự án của UNESCO, là Kiến trúc sư Quy hoạch, chuyên ngành Thiết kế Cảnh quan và Quản lý Môi trường Sinh thái - Tốt nghiệp Khoa Quy hoạch, trường Đại học Montreal, Quebec, Canada.

Bà có 18 năm nghiên cứu sâu và phát triển cách tiếp cận "Giáo dục không gian" qua các giác quan cho trẻ từ 6-15 tuổi, đa văn hóa và ở nhiều vùng miền, không gian khác nhau tại Việt Nam.

Tại sự kiện trải nghiệm "Giáo dục không gian ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của trẻ", Tiến sĩ Ngô Anh Đào đã có những chia sẻ hữu ích cho phụ huynh và học sinh về vai trò của giáo dục không gian đối với sự phát triển của trẻ trong quá trình học tập.

Vì sao tiến sĩ chọn nghiên cứu sâu và phát triển cách tiếp cận "Giáo dục không gian" qua các giác quan cho trẻ?

- Đối với tôi, khái niệm không gian không chỉ dừng lại ở vật chất mà còn ở 3 chiều khác nhau bao gồm: vật lý, xã hội và nội tại của mỗi cá nhân. Thường thì chúng ta quên đi không gian nội tại. Tôi cho rằng, mỗi cá nhân đều cần phải có một không gian trong chính mình và thổ lộ sự giao tiếp trong chính nội tâm của mình ra với bên ngoài. Với tôi, nội tại là không gian quan trọng, quyết định lộ trình trưởng thành của con.

Vì sao không gian nội tại quan trọng và quyết định đến lộ trình trưởng thành của con trẻ?

- Thế giới tuổi thơ của chúng ta có quá nhiều điều kỳ diệu và đáng ghi nhớ trong ký ức. Và đó là cách tuổi thơ ta lớn lên, trưởng thành. Tuy nhiên, khi thành người lớn, nhiều người lại mất quá nhiều trí tưởng tượng phong phú, mất đi những gì đã lưu giữ về sắc màu và cảm xúc đẹp đẽ khi còn trẻ thơ.

Cái thường gặp ở con người hiện đại thời nay chính là sự thờ ơ với cuộc sống xung quanh, bão hòa các giác quan và mất định hướng trong cuộc sống.

Có cha mẹ bỏ hàng đống của cải để cho con nằm trong những chiếc nôi, căn phòng rộng rãi, màu sắc, đầy đủ tiện nghi được thiết kế sẵn, đồ chơi nhựa hay chất liệu tổng hợp với những âm thanh điện tử vui tai. Nhiều ba mẹ còn đầu tư vào những khóa học kiến thức cao siêu hay xúng xính tìm cách cho con đặt chân sang giới showbiz với những khóa "tu luyện" kỹ năng nhằm đạt tới những danh hiệu hoa mỹ.

Dường như nhiều người trong xã hội hiện nay chỉ coi đó là con đường duy nhất để thành người. Với lối tư duy đơn chiều đó, hệ quả là, tạo sức ép quá lớn để thành công cho con. Trẻ phải vượt qua các "đỉnh núi" danh vọng, tiền bạc, để trở thành "Number One" với ba mẹ. Từ những mong muốn đó của cha mẹ vô hình chung đẩy con cái vào những bi kịch của sự quá tải và thải loại trong sự cạnh tranh khốc liệt để tồn tại ấy mà không ý thức được là mình phải được "sống".

Tôi cho rằng, con người hiện đại cần phải sống một cuộc sống phong phú hơn, đa chiều hơn, nghĩa là sống có ý thức, sống với lòng trắc ẩn và sống sáng tạo.

Vậy làm gì để thay đổi tính đơn chiều ấy và hướng tới một xã hội sống khỏe mạnh?

- Hãy quay trở lại với tuổi thơ và nhìn lại cách mà chúng ta va chạm với không gian xung quanh ta như thế nào, ta hiểu và ứng xử với không gian ấy ra sao và nó đã giúp ta lớn lên thế nào?

Chúng ta không dạy kỹ năng sống cho trẻ mà khơi nguồn cảm hứng và tìm tòi, khám phá thế giới xung quanh, môi trường đang sống một cách bản năng nhất, căn bản nhất thông qua các giác quan cho các em. Từ đó giúp trẻ hiểu được, cảm nhận được và tư duy về cuộc sống một cách gần gũi nhất, trực quan nhất và nhân văn nhất. Không thờ ơ trước cuộc sống và hơn nữa, trẻ biết có mơ ước.

Chính những điều căn bản đó, những sự va chạm tương tác của mỗi cá thể sống với môi trường, không gian xung quanh theo dòng thời gian là trường học quý báu nhất khiến chúng ta lớn lên và trưởng thành, chứ không phải là luồng kiến thức hay nguồn thức ăn dồi dào... Vì vậy, giáo dục không gian chính là chìa khóa mở cửa tâm hồn trẻ thơ.

Vậy với 3 không gian vật lý, xã hội và nội tại, mỗi không gian sẽ có vai trò cụ thể như thế nào đối với sự phát triển của trẻ?

- Giáo dục không gian theo mô hình của UNESCO là xu hướng giáo dục mới được áp dụng tại nhiều quốc gia có nền giáo dục hiện đại. Giáo dục không gian chú trọng phát huy sự va chạm thông qua các giác quan: nhìn, nghe, ngửi, nếm, sờ/chạm.

Cách tốt nhất mà ba mẹ có thể làm cho con là hãy để chúng tự khám phá không gian sống quanh chúng qua các kênh giao tiếp này, để hiểu cuộc sống trọn vẹn nhất, cảm nhận cuộc sống nhân văn và vẽ nên ước mơ của chính mình chứ không phải của người lớn đưa ra.

Trong giáo dục không gian, không gian địa lý có thể bao gồm cảnh quan - đồ vật, tòa nhà, con người và các yếu tố tự nhiên trong không gian.

Không gian xã hội chính là các mối quan hệ giữa con người với nhau và những giá trị văn hóa tạo ra từ đó.

Không gian nội tại bao gồm cuộc sống thể chất và tinh thần, tâm lý của cá nhân.

Tương tác giữa 3 khía cạnh địa lý, xã hội, nội tại sẽ giúp mỗi học sinh nhận thức đủ đầy về thế giới xung quanh, tạo nên môi trường phát triển tốt nhất cho các em lớn lên và trưởng thành theo thời gian.

Sâu hơn nữa, kết quả của sự tương tác này sẽ tác động trực tiếp lên sự phát triển toàn diện của trẻ sau này. Nói cách khác, tầm nhìn xa hay rộng trong không gian của một đứa trẻ sẽ ảnh hưởng rõ rệt tới tầm nhìn xa hay rộng trong cuộc đời của trẻ sau này.

Đánh giá của tiến sĩ về không gian của Trường Quốc tế Song ngữ Victoria Nam Sài Gòn?

- Cách tiếp cận giáo dục không gian kết hợp với làm vườn hữu cơ là cách tiếp cận rất nguyên thủy nhưng cũng rất hiện đại cho các đô thị ngày nay trên thế giới, đặc biệt cho trẻ em. Ngày nay các trường quốc tế ở các thành phố lớn Việt Nam bắt đầu có xu hướng này.

Nhiều trường đã có những hoạt động ngoại khóa đưa trẻ ra ngoài thành phố, tới trang trại để trẻ trải nghiệm thiên nhiên. Một số trường còn chủ động xây dựng nông trại trong khuôn viên để học sinh hòa mình và tìm hiểu về thiên nhiên bất cứ khi nào mà các em muốn.

Điển hình như Trường Quốc tế Song ngữ Victoria Nam Sài Gòn, một khu vườn đã được mở ra không chỉ riêng trên sân thượng mà còn ở nhiều góc khác nhau của trường - nơi thảm xanh có vẻ được ưu tiên hàng đầu.

Điều này có thể thúc đẩy sự va chạm, tương tác của học sinh đối với không gian xung quanh, khuyến khích sự tò mò, phát triển khả năng sáng tạo, kỹ năng xã hội và mở rộng thế giới quan thông qua các trải nghiệm thực tế.