Số phận Chiến lược giáo dục - bao giờ hết “trầm luân”?

GS.TS Nguyễn Minh Thuyết

Với góc nhìn từ Ủy ban chuyên trách của Quốc hội, ông nhận xét gì về ý tưởng xây dựng Chiến lược phát triển giáo dục vừa qua của Bộ GD-ĐT?

Xin được nói một cách thành thật là khi nhận xét về giáo dục, không ít người thường có những "phán bảo" chung chung, thậm chí là buông ra những nhận xét rất thiếu trách nhiệm. Dựa trên cơ sở nào mà ông đánh giá Dự thảo này "không đáp ứng được mong mỏi của nhân dân"?

Vắng mặt các nhà khoa học hàng đầu

Về phương pháp xây dựng Chiến lược, các nhà soạn thảo nói rằng đã huy động ở mức cao nhất các nhà giáo dục, các nhà khoa học hàng đầu…?

Tôi cũng nghe nói vậy nhưng thực tế có lẽ không phải như vậy. Trong số các tác giả Dự thảo Chiến lược, tôi không thấy bóng dáng các nhà khoa học, nhà giáo có uy tín của các trường đại học hay các viện nghiên cứu ngoài Viện Khoa học giáo dục Việt Nam. Nếu có sự tập hợp lực lượng rộng hơn và có cách thích hợp để huy động lực lượng toàn ngành tham gia từ đầu, chắc sẽ không xảy ra hiện tượng viện nghiên cứu giáo dục của một trong hai trường đại học sư phạm lớn nhất nước "nã pháo" vào bản Dự thảo Chiến lược của Bộ mình như vừa rồi. Ngay ở Viện Khoa học giáo dục VN, như tôi được biết, nhiều nhà khoa học cũng không biết đến sự tồn tại của Dự thảo này trước khi nó được công bố rộng rãi.

Tôi cũng phải nói thêm rằng, hiện ở nước ta đang có ít nhất ba tổ chức chuẩn bị những văn kiện liên quan đến định hướng phát triển GD&ĐT. Thứ nhất là Tiểu ban Văn kiện Đại hội Đảng XI - trong Báo cáo Chính trị của Đại hội đương nhiên là phải có định hướng phát triển GD&ĐT. Thứ hai là Ban Tuyên giáo TW - Ban này vừa hoàn thành Báo cáo tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết TW 2 về GD&ĐT, trong đó có cả phần đánh giá kết quả lẫn phần xác định phương hướng phát triển GD&ĐT những năm tới. Thứ ba là Bộ GD&ĐT với  Dự thảo Chiến lược này. Tôi dám chắc bộ phận soạn thảo Chiến lược của Bộ GD&ĐT chỉ làm việc độc lập chứ không gắn kết với công việc của Tiểu ban Văn kiện Đại hội XI của Đảng và Ban Tuyên giáo TW; nếu vậy thì khó có thể tránh khỏi tình trạng thiếu thống nhất.

Vì sao ông biết họ không "gắn kết"?

Đơn giản là vì tôi được cả ba nơi mời tham gia những hội nghị độc lập để góp ý cho các văn bản. Với ý thức trách nhiệm, ở nơi nào tôi cũng giới thiệu là có một nơi khác đang làm công việc tương tự.

Triết lý giáo dục - có những điều tôi không hiểu nổi

Xin được hỏi, về cơ bản, ông đánh giá nội dung Dự thảo Chiến lược thế nào?

Trước hết, phải ghi nhận những cố gắng của bộ phận soạn thảo Chiến lược giáo dục để có thành quả này. Tuy nhiên, công bằng mà nói thì bản Dự thảo không đạt yêu cầu.

Những điểm nào không đạt yêu cầu, thưa ông?

Ông có thể chỉ cụ thể?

Ví dụ như quan điểm 4 được viết nguyên văn thế này: "Đẩy mạnh hội nhập quốc tế về giáo dục phải dựa trên cơ sở bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, góp phần xây dựng nền giáo dục giàu tính nhân văn, tiên tiến, hiện đại." Không hiểu người soạn Chiến lược định nhấn mạnh nội dung đẩy mạnh hội nhập quốc tế hay bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc? Mà tôi cũng không rõ chúng ta chủ trương "hội nhập quốc tế về giáo dục" từ bao giờ.

Có những chỉ tiêu chẳng để làm gì

GS.NGND Nguyễn Ngọc Lanh trong một bài viết của mình đã nói rằng Chiến lược thiếu một giải pháp quan trọng nhất, đó là giải pháp bồi dưỡng, đãi ngộ với chính con người đang lao động, cống hiến trong ngành giáo dục. Ông có đồng ý với nhận xét này?

Tôi nghĩ rằng GS Lanh có lý. Công bằng mà nói, Dự thảo Chiến lược có đề cập đến vấn đề này nhưng theo tôi, nó thiếu khoa học, không duy vật và cũng không truyền thống. Người xưa đã nói: "Có bột mới gột nên hồ". Khi đời sống và điều kiện học tập của giáo viên và sinh viên còn khó khăn, trang thiết bị dành cho việc dạy và học còn thiếu thốn thì thật khó có thể hy vọng nền giáo dục "có chất lượng tốt nhất" được. Đặt ra yêu cầu "đảm bảo chất lượng giáo dục tốt nhất với chi phí hạn hẹp" là không có cơ sở.

Ông có cho rằng hầu hết các chỉ tiêu của Chiến lược là không có cơ sở?

Tôi không nghĩ là tất cả mà chỉ là không ít các chỉ tiêu không thể thực hiện được và có cả những chỉ tiêu không cần thiết phải thực hiện.

Theo ông, những chỉ tiêu nào không thể thực hiện được?

Ví như chỉ tiêu đến năm 2010, tất cả các trường đại học chuyển sang chế độ tín chỉ rất khó thực hiện. Lý do là cơ sở vật chất chúng ta chưa cho phép, số lượng giảng viên cũng chưa đáp ứng được. Bên cạnh đó, cũng cần nghĩ xem các trường sẽ quản lý học sinh như thế nào khi chuyển sang chế độ tín chỉ vì lúc đó không còn tổ chức lớp, tổ chức chi đoàn, cán bộ lớp, cán bộ chi đoàn nữa. Đối với giáo dục phổ thông, chỉ tiêu 99% trẻ em đi học tiểu học và THCS  đúng độ tuổi cũng khó thực hiện vì đời sống kinh tế ở nhiều vùng còn hết sức khó khăn.

Còn những chỉ tiêu "không cần thiết", thưa ông?

Rõ nhất là ở phần giáo dục đại học. Chỉ tiêu đến năm 2020 đạt tỉ lệ 450 sinh viên trên 10.000 dân là không cần thiết vì nhiều "thầy" như thế để làm gì? Các khu công nghiệp, các doanh nghiệp và các trường, viện nghiên cứu có cần đến con số đó không? Cái lý để những nhà làm Chiến lược đưa ra là dựa theo tỉ lệ "sinh viên" trên 10.000 dân của một số nước trong khu vực như Thái Lan chẳng hạn. Tôi e rằng ở đây có sự nhầm lẫn. Tỉ lệ của họ có thể là là 400 hoặc 500 sinh viên trên 10.000 dân nhưng cách tính của họ là tính theo tín chỉ. Ai ghi tên học, dù học một tín chỉ, đều được tính là một "sinh viên". Rồi việc phấn đấu ít nhất có một trường đại học lọt vào danh sách 200 trường đại học hàng đầu thế giới cũng không thiết thực.

Vậy theo ông, cái gì là thiết thực?

Tôi nghĩ đơn giản là chỉ cần phấn đấu để đại bộ phận sinh viên ra trường được làm đúng chuyên ngành mình học và đáp ứng được nhu cầu của xã hội.

Nên làm lại từ đầu

Có thể nói Chiến lược giáo dục 2009 - 2020 là bản chiến lược kỉ lục về thời gian xây dựng cũng như số lần bổ sung, sửa đổi. Gần đây, TS Chu Hảo có đề xuất là nên dỡ ra làm lại bởi Bộ GD&ĐT không nên sửa đổi lần thứ 15 vì như vậy sẽ rất "mất uy tín cho Bộ". Ông có đồng ý với nhận xét này?

Nói là dỡ ra làm lại từ đầu thì anh em người ta buồn. Thực tế, ta vẫn có thể tận dụng những tư liệu, tài liệu đã thu thập được và tận dụng cả những kinh nghiệm qua 14 lần biên soạn, sửa đổi, bổ sung. Nhưng về tư tưởng chỉ đạo thì  nên làm lại từ đầu. Theo tôi, Bộ GD&ĐT nên bình tĩnh đứng ra tập hợp các nhà khoa học hàng đầu trong và ngoài ngành giáo dục, gắn kết các tổ chức liên quan mà tôi đã nói ở trên để xây dựng một bản chiến lược có tính khoa học và tính khả thi.

Nhiều người cho rằng bây giờ đã là quá muộn, ông còn nói là nên bình tĩnh thì đến bao giờ?

Tôi nghĩ là nếu bây giờ bắt tay vào làm thì Chiến lược vẫn có thể bắt đầu thực hiện từ năm 2011.

Vì sao ông lại chọn mốc đó?

Năm 2011 là năm Đại hội Đảng. Khi ấy, đường lối về giáo dục, đào tạo đã được định hình rất rõ trong Nghị quyết nên có cơ sở để hoàn thiện Chiến lược mà không lo bị lệch với chủ trương, đường lối của Đảng. Vả lại, năm nay có cố cũng khó có thể ban hành vì đã hết quý I rồi. Thôi thì các cụ đã dạy "Dục tốc bất đạt", tôi biết tất cả đang sốt ruột nhưng đành phải vậy thôi.

Xin cảm ơn ông!