Khuyến học khuyến tài từ gia đình và dòng họ
Trong các hình thức khuyến học thì gia đình, dòng họ là yếu tố mang tính bền vững, truyền thống tạo nên sức mạnh chung của khuyến tài, khuyến học ở mỗi địa phương.
Xác định được vai trò và tầm quan trọng của sự học, mỗi gia đình trong làng xã ở các địa phương từ bao năm nay đã vượt khó khăn đưa con em mình đến trường học chữ. Dù gia đình có khó khăn đến mấy, mẹ cũng cố lo cho con em được học hành. Cứ như thế, trong phạm vi một gia đình, em noi gương anh chị mà tiếp nối. Truyền thống hiếu học xuất phát từ ngay chính gia đình, gia đình là một “tế bào” không thể thiếu được làm nên phong trào hiếu học của cả làng cả xã và địa phương.
Tại xã miền núi Minh Lương (Đoan Hùng - Phú Thọ), chúng tôi tiếp xúc với gia đình ông Nguyễn Quốc Tần. Minh Lương vốn là một xã nghèo nhất huyện Đoan Hùng, điện nước sinh hoạt còn thiếu thốn, cơ sở vật chất còn khó khăn. Mặc dù vào đầu những năm 90, hoàn cảnh gia đình ông Tần rất khó khăn, cả nhà phải trông chờ vào mấy sào ruộng và mấy nương sắn nhưng vợ chồng ông đã quyết không để các con thất học. Khi ấy, số lượng học sinh của xã do hoàn cảnh quá khó khăn nên bỏ học rất nhiều nhưng ba con ông vẫn kiên trì học tập từ bậc tiểu học đến THCS.
… Đến mỗi dòng họ
Trong những năm gần đây, phong trào khuyến học, khuyến tài ở các dòng họ đã phát triển rộng khắp và tạo thành một động lực quan trọng thúc đẩy tinh thần hiếu học ở mỗi địa phương. Chuyện học và khuyến khích con em học hành thành đạt đã được nhiều dòng họ đưa vào “chương trình nghị sự” của các cuộc họp họ. Việc noi gương sáng trong chuyện học hành luôn được dòng họ quan tâm bằng việc tuyên truyền, vận động rồi lập bảng vàng và làm tốt việc lập quỹ khuyến học khuyến tài, tổ chức trao thưởng vào dịp tổng kết năm học, thi đại học cao đẳng.
Bám trụ đất Vĩnh Chân tới 15 đời, trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử, sự đổi thay của đất nước nhưng dòng họ Cù ở chi 2 vẫn phát huy được truyền thống hiếu học của dòng họ. Đời này nối tiếp đời kia, anh em con cháu bảo nhau học chữ, rèn luyện thành tài để trở thành cán bộ, trở thành người tốt trong xã hội. Cũng từ đó, những người con của dòng họ Cù nối gót nhau từ vùng quê trung du nghèo khó, dùi mài kinh sử để thi thố và lập thân. Khi được hỏi về thành tích và sự đỗ đạt của dòng họ, ông Cù Ngọc Phách Chủ tịch Chi hội khuyến học 2 của dòng họ Cù vui vẻ cho biết, tính đến nay, trong dòng họ có gần 200 người tốt nghiệp đại học. Trong đó, có 15 tiến sỹ, 3 giáo sư, phó giáo sư, 1 nhà giáo nhân dân, 3 nhà giáo ưu tú, gần 40 đảng viên có 40-50-60 tuổi Đảng.
Làm nên truyền thống vẻ vang của dòng họ Cù phải kể đến những gia đình hiếu học tiêu biểu. Đó là gia đình ông Cù Văn Phúc làm nghề nông nhưng có tới bốn người con đỗ đại học, gia đình ông Cù Văn Giụ có 6 người con học đại học, trong đó có 1 người con là nhà giáo nhân dân, 2 giáo sư, 1 tiến sỹ, 1 nhà giáo ưu tú… Ông Phách còn cho biết, trong 11 năm thực hiện công tác khuyến học, cả dòng họ đã góp được hơn 100 triệu đồng tiền quỹ khen thưởng, đã chi thưởng 75 triệu đồng cho 168 cháu đỗ vào các trường đại học, 57 cháu là học sinh giỏi các cấp. Năm học 2012-2013 vừa qua, dòng họ có 9 cháu là học sinh giỏi đạt giải, trong đó có 2 giải nhất cấp tỉnh, 4 giải nhì, 3 giải ba.
Khuyến học, khuyến tài là phong trào chung của toàn dân. Song, yếu tố nền tảng và vững chắc nhất bao giờ cũng xuất phát từ mỗi gia đình, mỗi dòng họ. Sự chủ động và khơi dậy truyền thống hiếu học của mỗi gia đình, mỗi dòng họ sẽ là động lực quan trọng trong việc nhân rộng phong trào khuyến học, khuyến tài ở mỗi địa phương.