Thiên phóng sự đầu tay và những phi vụ làm kinh tế

Ông không biết rằng ở một góc sân, đứa cháu ông cũng xúc động không kém. Và khi đó, trong ý thức của cậu bé Lê Lựu, một niềm khao khát trào dâng. Làm nhà báo. Sau này lớn lên, quyết tâm phải làm "người nhà giời".

Thiên phóng sự đầu tay        

Mười năm sau (1963), Lê Lựu viết bài báo đầu tiên. Nói chính xác thì được in bài báo đầu tiên vì trước đó, anh đã viết hàng chục bài phóng sự gửi đi các báo nhưng bặt vô âm tín, không một hồi âm dù chỉ là câu "Chúng tôi đã nhận được tin, bài...". Lúc đó, anh là lính của Đại đội 3, Tiểu đoàn 4, Đoàn quân khu Tả Ngạn.

Dạo ấy không hiểu sao ruồi sinh ra rất nhiều. Đâu đâu cũng thấy toàn ruồi là ruồi. Trên cánh đồng trồng mầu, đi đến đâu ruồi bốc lên như khói, thành hình nấm bay cuồn cuộn trên đầu. Khi ăn cơm, luôn phải cử người đứng ra để đuổi ruồi liên tục. Dừng tay lại, ruồi sà đầy mâm cơm.

Để giúp nhân dân cũng như để bảo vệ sức khoẻ cho anh em chiến sĩ, toàn quân khu đã phát động chiến dịch diệt ruồi. Cái không khí náo nức ấy đã thôi thúc Lê Lựu cầm bút. Suốt mấy ngày lăn lộn thực tế, đêm về thức ghi ghi, chép chép, Lê Lựu đã cho ra đời một phóng sự trường thiên dài 26 trang vở học sinh. Bớt tiền phụ cấp, Lê Lựu trực tiếp cầm thư ra bưu điện gửi bằng đường đảm bảo. Và cũng từ hôm đó, chiều nào Lê Lựu cũng ra ngõ phấp phỏng chờ thư.

Cái sự chờ đợi càng ngày càng vô vọng. Cho đến một hôm, anh quân bưu chạy ùa vào doanh trại reo lớn: "Lựu, Lựu, cậu có tin vui này". Đưa cho Lê Lựu tờ báo, bảo "ông có bài đăng báo đấy" rồi vội vã đi. Lê Lựu sung sướng đến bủn rủn chân tay, mồ hôi vã đầy cả mặt. Nhưng cầm tờ báo, hết lật lên lại lật xuống vẫn không thấy đâu. Thì ra, bài phóng sự trường thiên dài 26 trang của Lê Lựu đã bị "trảm" chỉ còn đúng 27 chữ. Nó đã được Lê Lựu đọc cho tôi nguyên văn như sau: "Tính đến ngày 17/1/1963, Đại đội 3, Tiểu đoàn 4, Đoàn quân khu Tả Ngạn đã diệt được 837.650 con ruồi và nhặng. Lê Lựu".

Thế nhưng, sự kiện trên đã làm xôn xao cả đơn vị. Không ít người nhìn anh với đôi mắt kính nể. Để tạo điều kiện cho "Nhà báo tác nghiệp", đơn vị đã quyết định cho anh không phải trực tiếp đánh ruồi nữa mà chuyên tâm vào việc viết bài, đưa tin. Về phần mình, Lê Lựu đã cắt mẩu báo, cẩn thận bọc vào mảnh nilon rồi cho vào ví. Thỉnh thoảng lại tìm chỗ vắng người, len lén mở ví ra để... ngắm. Tết năm ấy, Lê Lựu mang tờ báo về quê.

Ông chú nhìn anh rưng rưng nước mắt "Mày, thằng Lựu viết đấy à?". "Vâng". "Thật không". "Dạ thật ạ". Và Lê Lựu thấy ông chú hai tay nâng tờ báo, mặt ngước nhìn lên bầu giời: "Mày là Nhà báo tức là thành người nhà giời rồi". Năm ấy, ông dẫn Lê Lựu đi khắp làng và đến đâu cũng bắt anh giở tờ báo ra để "cho thiên hạ biết mặt con cháu nhà này".

Những phi vụ bán bài tết

Gần tết năm 1999, Lê Lựu bảo tôi: "Tết này tôi với chú phải mở chiến dịch làm kinh tế". "Em có biết buôn bán gì ở đất này đâu?" "Ôi giời, tao với chú thì có mà buôn trấu bán tro, buôn C... bán cho chó. Viết báo Tết. Nhiều nơi đặt quá mà tao chẳng viết đi được". "Viết báo tết?" "Ừ. Năm trước đám thằng Khoa vớ bẫm. Nghe đâu đăng mấy chục tờ báo, kiếm tiền triệu đấy".

Và thế là từ hôm đó, cứ tối tối, tôi lại đến nghe Lê Lựu kể, ghi chép lại, đêm về hì hục viết ra giấy để sáng hôm sau đưa Lê Lựu sửa lại, rồi thuê người đánh máy. Khoảng 10-10 giờ 30, khi bài vở đã sửa sang lần cuối, tôi lại chở Lê Lựu đến các toà soạn để "nộp quyển". Tất nhiên, những bài như thế đều ký tên Lê Lựu bởi nhiều lẽ.

Trước hết, đó là ý tưởng của anh, văn phong của anh, tôi chỉ là người ghi chép lại. Thứ nữa, khi đó việc để in được một bài báo trên số Tết với tôi không dễ dàng gì. Mà giả sử có được in thì nhuận bút cũng chẳng được là bao. Thế nhưng cũng có điều bất cập nảy sinh, ví như đối với những bài phỏng vấn, chả lẽ Lê Lựu lại đi phỏng vấn... Lê Lựu? Thế là cứ Giang Minh, Châu Khoái... gì gì đó thực hiện.

Cũng không ít lần Lê Lựu hành tôi ra trò về chuyện câu chữ: "Ký tên tao, tao phải chịu trách nhiệm thương hiệu đấy nên không thể làm bừa, làm ẩu". Cuối năm đó, hai anh em đèo nhau đi lĩnh nhuận bút, cả thảy 11 bài được hơn 8 triệu đồng, liên hoan một bữa rồi chia nhau. Lê Lựu đưa tôi hơn 4 triệu, bảo: "Mày phải lo nhiều, cầm lấy".

Mặc cả với nhà văn Hữu Ước

Nhớ hôm đến nộp bài cho báo An ninh Thế giới, Nhà văn Hữu Ước mời vào phòng, mở rượu Tây. Lê Lựu nâng chén nói bằng giọng vô cùng thiểu não: "Ước cho anh gửi một bài báo Tết nhé". "Vâng, thế thì tốt quá, bác đưa ngay cho em nhé" - Hữu Ước hào hứng. Lê Lựu lục lục trong chiếc túi dã chiến ra một tờ giấy A4 nhàu nát, cỡ 600 chữ, giọng còn nhàu hơn: "Anh bây giờ viết lách khó khăn lắm. Chữ nghĩa nó chạy đâu sạch cả. Mà bài này có được... 3-4 triệu không Ước nhỉ?".

Nhà văn Hữu Ước cười phá lên: "Bác định cho em bán nhà đấy à? Nhưng mà ông anh cứ yên tâm, em sẽ trả bác bằng 3 bài khác". Và bài báo đó, tôi nhớ không nhầm thì được hơn 1 triệu. Không nói ra nhưng hai anh em đều biết đây là tấm lòng của toà soạn với văn nghệ sỹ chứ sòng phẳng ra, nhuận bút làm gì có cao mức đó. 

Trong đời làm báo, chức to nhất của Lê Lựu là 3 năm làm Thư ký Toà soạn. Có lần tôi doạ: "Em ngẫm thấy văn chương nó kị chức tước lắm đấy. Nhất là ở chỗ của bác. Hai ông Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt đầu (Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải) chẳng ông nào làm quan lấy một ngày. Đằng này, bác lại có những 3 năm làm thư ký toà soạn". Lê Lựu giương mắt nhìn tôi, giọng thảng thốt: "Thế à?".

Kỳ 1: Đi nhậu vì thèm cái hơi thở của hàng quán

 Bùi Hoàng Tám