Fica“Sở hữu hay hiện hữu” - Câu hỏi sống còn của con người hiện đại
(Dân trí) - “Sở hữu hay hiện hữu?” là cuốn sách triết học nổi tiếng của Erich Fromm, đặt ra câu hỏi sống còn cho con người hiện đại trong thế giới đầy bất an và vật chất hóa.
Erich Fromm là triết gia, nhà xã hội học và phân tâm học. Ông không chỉ tiếp cận các vấn đề cuộc sống từ góc độ lý thuyết, mà còn đào sâu thực tại tâm lý, tinh thần của con người.
Trong tác phẩm Sở hữu hay hiện hữu (To Have or to Be?), Fromm không đơn thuần đưa ra một phân tích học thuật, mà dựng nên hai mô thức sống nền tảng - “sở hữu” và “hiện hữu” - để lý giải những lựa chọn, hành xử và giá trị sống của con người.
Không chỉ là vấn đề triết học, đây là câu hỏi sinh tử: Con người nên sống như thế nào để không đánh mất chính mình giữa một thế giới đang vận hành theo logic của tiêu dùng, tích lũy và kiểm soát?
Bìa cuốn “Sở hữu hay hiện hữu” của tác giả Erich Fromm, được dịch bởi Vũ Hồng Ngân (Ảnh: Bách Việt).
Theo Fromm, lối sống “sở hữu” lấy việc chiếm hữu làm trung tâm, không chỉ là vật chất, tiền bạc, mà còn là tri thức, địa vị, thậm chí cả con người và tình yêu. Trong xã hội hiện đại, thành công được định nghĩa bằng những gì ta có trong tay, hơn là ta là ai. Con người trở nên lệ thuộc vào “cái tôi tích trữ”, sống trong nỗi ám ảnh mất mát và bị thôi thúc phải kiểm soát mọi thứ quanh mình.
Fromm cho rằng, điều này không ngẫu nhiên. Nó bắt nguồn từ cảm giác bất an, sự cô lập và thiếu căn cước tinh thần trong một thế giới ngày càng phi cá nhân và duy vật. Sở hữu trở thành một cơ chế phòng vệ để con người cảm thấy an toàn, có giá trị, dù đó chỉ là một ảo ảnh mong manh. Nhưng càng bám víu vào đó, con người càng đánh mất khả năng kết nối thật sự với người khác, với thiên nhiên, và với chính nội tâm mình.
Ngược lại, mô thức “hiện hữu” đặt trọng tâm vào trải nghiệm sống. Con người trong mô thức này không tìm kiếm quyền lực hay tài sản, mà hướng tới việc sống một cách trọn vẹn, chân thật, đầy sáng tạo và yêu thương.
Tri thức không để sở hữu, mà để đồng hành; tình yêu không phải là thứ giữ chặt, mà là một hành động sống động trong từng khoảnh khắc.
Fromm nhìn thấy ở lối sống “hiện hữu” một giải pháp mang tính giải phóng cho con người hiện đại - sống tỉnh thức, biết ơn, khiêm nhường và đầy kết nối. Đó là nơi mà con người thôi không bị định nghĩa bởi những gì mình có, mà bởi chính cách mình sống.
Không chỉ dừng ở lý luận, Fromm sử dụng nền tảng phân tâm học để đi sâu vào cơ chế tâm lý của con người trong xã hội hiện đại. Ông chỉ ra rằng chính nỗi sợ hãi sâu xa, nỗi sợ không được yêu thương, không tồn tại, không có ý nghĩa đã khiến con người bám víu vào sở hữu như một cách để “chứng minh mình xứng đáng”.
Thế nhưng, nghịch lý là, sở hữu càng nhiều, tự do càng ít; càng kiểm soát, càng mất đi khả năng yêu thương thực sự. Chỉ khi buông bỏ được khát vọng chiếm hữu, con người mới có thể sống trọn vẹn trong từng khoảnh khắc, chạm tới sự tự do nội tại, thứ mà vật chất không thể nào mua được.
Sở hữu hay hiện hữu không chỉ là một cuốn sách, mà là một lời mời gọi sâu sắc và nhân văn: Hãy tự hỏi ta đang sống như thế nào? Ta có thật sự hiện diện trong đời sống, hay chỉ mải mê những thứ định nghĩa “giá trị” từ bên ngoài?
