Địa đạo Kỳ Anh: "Địa chỉ đỏ" du lịch về nguồn

Địa đạo dưới lòng cát trắng

Xã Kỳ Anh (nay là xã Tam Thăng) cách trung tâm thành phố Tam Kỳ (Quảng Nam) khoảng 7km về hướng đông bắc, gần quốc lộ 1A. Địa đạo Kỳ Anh được ví như địa đạo của lòng dân, một thành đồng lũy thép đã góp phần đấu tranh thắng lợi giải phóng miền Nam là mốc son chói lọi trang sử vàng Quảng Nam “Trung dũng kiên cường đi đầu diệt Mỹ”.

Tháng 5/1965, để cứu vãn sự sụp đổ của chiến lược “chiến tranh đặc biệt”, đế quốc Mỹ vội vàng xua quân vào miền Nam Việt Nam. Cùng với quân ngụy và chư hầu, chúng thực hiện chiến lược “bình định nông thôn”, “tiêu diệt và bình định”, mở rộng chiến dịch “về làng” bắt bớ càn quét, đánh phá, lấn chiếm vùng giải phóng.

Đối với Kỳ Anh, là xã được giải phóng và có phong trào cách mạng hoạt động mạnh nên địch tổ chức hành quân càn quét dữ dội, lùng ráp vây bắt, nhiều chiến sĩ cách mạng và người dân vô tội bị tra tấn, thủ tiêu. Từ thực tế và yêu cầu cách mạng cấp bách lúc này, không còn cách nào khác là phải đào hầm bí mật, đào địa đạo làm nơi ẩn quân an toàn, chuẩn bị lực lượng, vũ khí trước khi đánh địch.

Địa đạo Kỳ Anh bắt đầu đào từ 5/1965 và hoàn thành vào năm 1967. Tổng chiều dài địa đạo khoảng 32km, chiều rộng từ 0.5 đến 0.8 mét, chiều cao khoảng 0.8-1 mét, chiều dài địa đạo tùy theo địa thế mỗi thôn (trong lòng địa đạo có nơi rất hẹp đề phòng khi địch phát hiện miệng địa đạo, dùng hơi cay hay lựu đạn ném xuống, ta dễ dàng bịt ngăn gian còn lại để thoát tránh thương vong). Địa đạo còn có hầm cứu thương, hầm tác chiến, hầm chỉ huy, hầm lương thực, thực phẩm,… với sức chứa 1.500 người.

Địa đạo có hình dạng ô bàn cờ, quanh co uốn khúc nhiều ngõ ngách, chạy dài men theo các lùm cây, nhiều đoạn được đào xuyên qua nền nhà dân, qua giếng nước, gian bếp trải khắp thôn xóm trong toàn xã. Dụng cụ đào được người dân sử dụng hầu hết đều gắn liền với cuộc sống như cuốc, xẻng ngắn cán, xà beng và mủng, thúng, trạt để đem đất đổ đi nơi khác. Vì là nơi gần sát với tai mắt địch nên việc tiến hành vào ban đêm và bí mật, khẩn trương. Đất đào dưới hầm được đem đắp vào những hầm trú ẩn bom đạn của dân, nền nhà mới, đắp bờ ruộng hoặc đổ ra sông đầm tránh sự phát hiện của địch.

Miệng hầm nằm trong nhà dân, gian bếp, chuồng bò, đình, bụi tre, giếng nước, gốc cây và được ngụy trang cẩn thận.

Trong quá trình đào hầm, đầu năm 1966, địa đạo mới hình thành chưa nối tiếp liên hoàn. Khi địch càn vào làng do bị lộ miệng hầm tại vườn nhà ông Khanh, địch kêu gọi đầu hàng nhưng cán bộ, quân dân chống trả kiên cường, quyết liệt, địch dã man bơm chất độc vào hầm làm 11 cán bộ, quân dân anh dũng hy sinh.

Những kỳ tích nhìn từ địa đạo Kỳ Anh

Từ khi địa đạo được hình thành lực lượng của ta như 70, 72 tỉnh đội, V12, V16, V18 của huyện đội ít bị tổn thất trước sự càn quét, đánh phá ác liệt bằng bom, đạn và phi pháo của địch.

Đồng thời địa đạo Kỳ Anh là nơi tổ chức sơ cấp cứu thương binh, nơi tiếp tế lương thực cho lực lượng vũ trang quân khu, tỉnh đội góp phần lập chiến công hiển hách oai hùng.

Thôn Thạch Tân có một ngôi đình cổ là đình Thạch Tân. Nơi này, quân ta dùng làm nơi họp bàn, trao đổi tin tức. Dưới nền đình là căn hầm khá rộng, ăn thông với địa đạo thoát ra mương nước và lùm cây rõi, dùng làm nơi sơ cứu thương bệnh binh, tích lương thực, thực phẩm.

Địch tổ chức phản công càn quét, dùng dây xích cột vào cột đình nhằm kéo đổ, song trước sự uy nghiêm của ngôi đình linh thiêng, như được hóa thân bởi sức mạnh quân dân đồng lòng bám trụ nên địch dùng bao công sức, thủ đoạn vẫn không tài nào phá nổi.

Một chiến công nổi bật nhất là tại miệng hầm công khai sau vườn nhà mẹ Thân vào năm 1967, đơn vị du kích Vĩnh Bình do đồng chí Châu Thanh Truyền (AHLLVTND) chỉ huy đã đánh và tiêu diệt Bộ chỉ huy tiểu đoàn 1 và 2 đại đội của địch, trong đó 1 đại đội Cộng hòa (Tiểu đoàn 2-trung đoàn 5), một đại đội tiêm kích do tên thiếu tá Trương Châu chỉ huy.

Một miệng hầm đặc biệt của địa đạo nữa là giếng ông Kỳ (Vĩnh Bình). Thông qua giếng ông Kỳ, nhân dân đã kịp thời báo hiệu cho lực lượng ta ở dưới hầm biết được tình hình diễn biến của địch còn phục kích hay đã rút về đồn, nhiều hay ít,….

Ngoài ra, quanh làng nhân dân trồng tre dày đặt kết hợp thành một trận địa chông mìn trong khu vực chiến đấu và một hệ thống kênh mương dẫn nước quanh làng, tạo thành trận địa làng chiến đấu khá kín cho việc ẩn nấp và đánh địch của quân dân Kỳ Anh.

Niềm tự hào đời đời của con cháu

Năm 1994, xã Tam Thăng tự hào được nhà nước ta phong danh hiệu cao quý Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Năm 1997 địa đạo Kỳ Anh được công nhận di tích lịch sử cấp quốc gia.

Địa đạo Kỳ Anh và những người dân vùng cát đã góp phần làm nên những chiến thắng lịch sử của dân tộc. Chỉ riêng thôn Thạch Tân nhỏ bé của Tam Thăng đã có hơn 90% người dân tham gia cách mạng, có 200 liệt sĩ, 18 bà mẹ Việt Nam anh hùng, nhà nào cũng tham gia cách mạng,…

Địa đạo Kỳ Anh nói riêng, làng chiến đấu Kỳ Anh nói chung là một trong những biểu tượng tiêu biểu của thế trận chiến tranh nhân dân của Đảng ta. Đây còn là nơi cho các thế hệ sau học hỏi về sự linh hoạt, sáng tạo, dũng cảm và gan dạ của các thế hệ đi trước có quyền tự hào về những giá trị to lớn mà thế hệ đi trước để lại cho con cháu, là niềm tự hào của thế hệ mai sau.

Ngoài ra, việc phục hồi sông Đầm bãi sậy tạo nguồn thủy sản đa dạng, phong phú, phát triển ngành nghề dệt chiếu, đan lát truyền thống, xây dựng các sản phẩm du lịch, cảnh quan môi trường xanh-sạch-đẹp là điều hết sức cần thiết.

Mỗi tháng địa đạo đón tiếp rất nhiều lượt khách đến tham quan, tìm hiểu, nhất là các đoàn học sinh. Ông Huỳnh Kim Ta, Trưởng thôn Thạch Tân, chia sẻ: “Rất nhiều đoàn học sinh về đây tìm hiểu, tham quan, nghe kể về di tích, những chiến tích hào hùng của quân dân Kỳ Anh. Đây được xem là địa chỉ đỏ để các cháu tìm về tìm hiểu, thêm tự hào với truyền thống cách mạng của dân tộc ta. Bên cạnh đó, du khách nước ngoài cũng tìm về đây để tham quan và tìm hiểu khá đông, họ được biết về Kỳ Anh thông qua sách báo, bản đồ,.. nên rất thích thú khi đến đây”.

Vũ Văn Diện

(Vĩnh Bình, Tam Thăng, Tam Kỳ)