Thấy gì từ việc lùi hiệu lực thi hành Bộ luật hình sự (sửa đổi) 2015?

Sáng 30.6, Văn phòng Chủ tịch nước tổ chức họp báo công bố lệnh của Chủ tịch nước công bố nghị quyết của Quốc hội về việc lùi hiệu lực thi hành của bộ luật Hình sự (BLHS) 2015 và 3 luật (bộ luật Tố tụng hình sự, luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự và luật Thi hành tạm giữ, tạm giam) liên quan đến bộ luật này. Câu hỏi cần đặt ra: Đâu là nguyên nhân của sai sót này?

Nhận ra và sửa ngay sai sót

Trước những ý kiến của các chuyên gia, của các phương tiện thông tin đại chúng, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội đã rà soát lại cho thấy có tới hơn 90 nội dung cần sửa đổi. Đó là điều đáng mừng khi cơ quan có trách nhiệm chịu lắng nghe ý kiến của dư luận. Cả bộ máy đồ sộ của QH và các đoàn đại biểu QH vào cuộc rất khẩn trương.

Nhưng điều cần nói là, đây không phải là lần đầu tiên khi luật chưa có hiệu lực đã phải sửa đổi.

Gần đây, điều 60 Luật bảo hiểm xã hội Việt Nam đã phải sửa trước thời điểm luật này có hiệu lực. Lý do, ở một số khu công nghiệp, công nhân đã lãn công để phản đối vì họ thấy bị ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lựa chọn của mình khi xin nghỉ việc.

Còn với Bộ luật hình sự, mức độ sửa lớn hơn rất nhiều. Lý do gần nhất đây là, phản ứng mạnh mẽ của cộng đồng doanh nghiệp kinh doanh trên mạng. Đó là họ chưa kịp mừng vì vừa bỏ tội “kinh doanh trái phép” (dễ bị hình sự hóa các quan hệ kinh tế), thì lại sinh ra tội danh “cung cấp dịch vụ trái phép trên mạng máy tính, mạng viễn thông” theo Điều 292 của Bộ luật hình sự (sửa đổi). Chính vì vậy, báo chí những ngay qua đưa khá nhiều về những lo lắng, bất ổn của doanh nghiệp từ điều 292. Trước đó, ngay khi bộ luật này được thông qua, nhiều chuyên gia đã đưa ra 3 lỗi nghiêm trọng của bô luật này.

Điều đó cho thấy, cả hai bộ luật sớm phải sửa đổi khi chưa có hiệu lực đều bắt nguồn từ phản ứng của dư luận. Nhưng cũng phải ghi nhận, các cơ quan chức năng của Quốc hội, Chính phủ, của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam (điều 60 Luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam) đã sớm ghi nhận, xem xét những phản ứng của dư luận để sớm đưa ra quyết định rất quan trọng: Thấy những nội dung của luật chưa chuẩn và quyết tâm sửa. Đó là tín hiệu mừng.

Nguyên nhân của hơn 90 nội dung lỗi này ?

Hơn 90 nội dung có lỗi của Bộ Luật hình sự (sửa đổi) năm 2015 cho thấy mức độ nghiêm trọng của nó. Một câu hỏi không thể không đặt ra: Đâu là lý do dẫn đến hiện tượng này và ai phải chịu trách nhiệm?

Trước hết, việc sửa Bộ luật này chỉ trong hai kỳ họp quốc hội là quá ngắn so với mức độ quan trọng và nhạy cảm của nó.

Thứ hai, đa số các đại biểu QH vẫn là kiêm nhiệm, sự hiểu biết về luật hình sự lại cũng hạn chế. Không chỉ vậy, QH khóa vừa qua đã thông qua được nhiều rất nhiều luật, điều đó dẫn đến, các đại biểu QH không có đủ thời gian mà đọc kỹ các điều của các luật trước khi bấm nút thông qua.

Do đó, đòi hỏi rất chính đáng đã được nêu ra từ nhiều năm trước ở rất nhiều diễn đàn, kể cả diễn đàn ở QH là, cần tăng cường hơn nữa các đại biểu QH chuyên trách. Dù rằng, số đại biểu này tuy có tăng nhưng tốc độ tăng vẫn còn ít so với thực tiễn đòi hỏi.

Thứ ba, việc đảm bảo đúng tinh thần cần sửa đổi; nội dung sửa đổi phải đảm bảo chặt chẽ từng câu chữ, không gây khó cho thực thi; Các điều luật không chồng chéo, đá nhau… phụ thuộc nhiều vào cơ quan được giao làm dự thảo luật. Dự luật sửa đổi này được Bộ Tư pháp soạn thảo. Nhưng, Bộ Tư pháp trong nhiệm kỳ của mình phải soạn thảo, trình bao nhiêu bộ luật như vậy? Bộ tư pháp có đủ số lượng, chất lượng về nhân lực để làm việc đó chưa lại là một câu hỏi?

Nhưng điều đáng nói nhất là, việc trùng lắp chi tiết định khung hình phạt các tội liên quan đến ma túy ở các Điều 249, 250 và 252 thì thật khó hình dung. Nói vậy bởi lẽ, đây là 3 điều rất gần nhau mà vẫn có định lượng trùng nhau cho các khung hình phạt khác nhau thì…không hiểu nổi.

Thứ tư, không ít các ý kiến cho rằng, không nên giao cho các bộ chủ quản soạn thảo các luật liên quan đến ngành mình nhằm tránh “vừa đá bóng vừa thổi còi”. Nhưng nhìn lại, Bộ Luật Tố tụng Hình sự 2015 (cũng phải lùi thời gian có hiệu lực) do VKSND Tối cao soạn thảo hiện vẫn chưa phát hiện những sai sót về nội dung. Điều đó cho thấy, rất cần những chuyên gia am hiểu luật và có thực tiễn khi soạn thảo luật. Do đó, không nên vì lo hiện tượng “vừa đá bóng vừa thổi còi” mà giao cho các cơ quan không đủ thực tiễn soạn thảo. Bởi chúng ta còn những cơ quan thẩm định – trong đó có Ủy ban Tư pháp của QH.

Cuối cùng, có nhiều ý kiến đặt vấn đề trách nhiệm của hơn 400 đại biểu QH khi bấm nút thông qua luật này đến đâu? Điều đó không sai nhưng chưa đủ. Bởi nếu cơ quan soạn thảo còn làm kiểu này, với cơ cấu đại biểu chuyên trách như hiện nay, tốc độ thông qua luật như thế này thì không nên trách các đại biểu QH nhiều.

Vương Hà