"Người trợ lý ảo" giúp phòng, chống xâm hại trẻ em

Những con số biết nói

Theo thông tin từ Ban Chỉ đạo Kế hoạch phòng chống tội phạm xâm hại trẻ em; phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến người dưới 18 tuổi giai đoạn 2021-2025 (Ban chỉ đạo kế hoạch 506/BCA) về tình hình tội phạm xâm hại trẻ em, năm 2020, cả nước xảy ra gần 2.000 vụ với hơn 2.200 đối tượng, xâm hại hơn 2.000 trẻ em.

Năm 2021, toàn quốc xảy ra gần 2.000 vụ xâm hại trẻ em, với hơn 2.100 đối tượng, xâm hại gần 2.000 trẻ em, giảm 1,6% so với cùng kỳ năm 2020.

Riêng quý I năm 2022, lực lượng chức năng phát hiện gần 450 vụ với gần 500 đối tượng, xâm hại hơn 450 trẻ em, trong đó, số vụ xâm hại tình dục trẻ em là hơn 300 vụ/317 đối tượng/309 trẻ em (chiếm 69,3%), giảm 12,1% so với cùng kỳ năm 2021.

Trong 2 năm đại dịch Covid-19 hoành hành trong lần bùng phát lần thứ 4 với các biến chủng mới, lây lan rộng ở nhiều tỉnh thành, diễn biến phức tạp kéo dài, các trường học phải tổ chức dạy trực tuyến khi thực hiện giãn cách xã hội. Bối cảnh đó, trẻ em có nhiều thời gian tiếp cận và sử dụng internet. Tuy chưa có số liệu thống kê cụ thể và đầy đủ về số lượng nhưng đã có rất nhiều trẻ em bị xâm hại và đứng trước nhiều rủi ro, nguy cơ bị xâm hại trên môi trường mạng.

Điển hình là việc trẻ em bị xâm hại và bóc lột được ghi/quay/chụp lại và phát tán hoặc livestream; trẻ em tiếp xúc với nội dung bạo lực/nhạy cảm; tiếp xúc nội dung xúi giục tự tử và hành vi tiêu cực khác trên môi trường mạng; các hành vi bắt nạt trực tuyến; nhắn tin liên quan đến tình dục…

Cũng trong 2 năm Covid-19 này, tình trạng bạo lực gia đình có xu hướng gia tăng, trong đó có không ít vụ việc trẻ em là nạn nhân, bị ảnh hưởng đến tâm lý và sức khỏe. Một số vụ việc trẻ em bị xâm hại, bạo lực, bạo hành do người quen biết hoặc người thân trong gia đình gây ra, gây phẫn nộ, bức xúc trong dư luận xã hội, điển hình như vụ "dì ghẻ" và bố đẻ đánh đập bé gái 8 tuổi đến tử vong ở TPHCM, "bố dượng" đóng đinh vào đầu bé gái 4 tuổi ở Hà Nội, vụ xâm hại con riêng của vợ ở Sơn La….

Về tình hình tội phạm, vi phạm pháp luật liên quan đến người dưới 18 tuổi, theo Ban chỉ đạo kế hoạch 506, nổi lên tình trạng các đối tượng thông qua mạng xã hội kêu gọi tụ tập sử dụng hung khí để giải quyết mâu thuẫn; số đối tượng tham gia có cả nữ giới, học sinh. Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là mâu thuẫn qua mạng, tại trường học, va chạm giao thông… thể hiện xu hướng dùng bạo lực để giải quyết mâu thuẫn.

Trước sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin cùng với những diễn biến phức tạp của tội phạm công nghệ cao, trẻ em ngày càng đứng trước nhiều nguy cơ bị xâm hại. Trong khi đó, việc xây dựng, cải thiện môi trường mạng an toàn đối với trẻ em chưa được đầu tư thích đáng.

Bên cạnh đó, phần lớn phụ huynh không có thời gian và đầy đủ kiến thức cần thiết về công nghệ thông tin, hiểu biết tối thiểu về công cụ tra cứu internet, mạng xã hội… để hỗ trợ, hướng dẫn trẻ em biết cách sử dụng mạng an toàn.

Các chương trình giáo dục của nhà trường cũng mới dừng lại ở mức phổ cập tin học căn bản, chưa trang bị kiến thức tự bảo vệ cho học sinh khi tham gia môi trường mạng. Cơ chế phối hợp giữa các cơ quan có chức năng bảo vệ trẻ em với các doanh nghiệp cung ứng dịch vụ mạng chưa được thống nhất cụ thể về biện pháp và vai trò, trách nhiệm của mỗi bên, do vậy, các biện pháp cải thiện môi trường mạng an toàn cho trẻ em còn thiếu.

Vấn nạn trong kỷ nguyên Internet

Mặc dù sự xuất hiện của Internet chậm hơn so với khởi đầu của thế giới, khoảng chừng 7-8 năm và chậm hơn so với một số nước trong khu vực khoảng 3-4 năm, nhưng Việt Nam đã nhanh chóng trở thành quốc gia có tỷ lệ tăng trưởng Internet nhanh nhất trong khu vực và nằm trong số quốc gia có tỷ lệ tăng trưởng internet cao nhất thế giới.

Năm 2021, số lượng thuê bao Internet đạt mốc kỷ lục. Kết thúc năm 2021, các nhà mạng có gần 71 triệu thuê bao băng rộng di động (tăng hơn 4% so với năm 2020) và 18,8 triệu thuê bao băng rộng cố định (tăng 14,6% so với năm 2020). Cũng lần đầu tiên, Việt Nam đạt con số 71 triệu người sử dụng Internet, chiếm 2/3 dân số cả nước. Trong đó, hơn 1/3 số người sử dụng internet ở Việt Nam trong độ tuổi từ 15-24.

Báo cáo đánh giá đe dọa toàn cầu năm 2021 của WeProtect - phong trào tập hợp hơn 200 chính phủ và các công ty, tổ chức dân sự để thay đổi phản ứng toàn cầu đối với tình trạng bóc lột và lạm dụng tình dục trẻ em trên mạng - đưa ra giữa tháng 10/2021 cho thấy, 2 năm qua, "Covid-19 đã tạo ra một 'cơn bão hoàn hảo' để thúc đẩy sự gia tăng lạm dụng và bóc lột tình dục trẻ em trên toàn cầu".

Tại Việt Nam, các chuyên gia cũng nhận định, chưa bao giờ, xâm hại trẻ em trên Internet nóng như hiện tại. Thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Hương - Phó Giám đốc phân hiệu Học viện Phụ nữ Việt Nam nhận định, trong thời gian ảnh hưởng vì Covid-19, trẻ tiếp xúc mạng xã hội, học online càng nhiều, nguy cơ bị xâm hại càng cao.

Khảo sát của tiến sĩ Hoàng Tuấn Ngọc, Đại học Sư phạm TPHCM, với học sinh trung học cơ sở cho thấy, có 7 nhóm vấn đề lớn mà học sinh gặp phải, đứng đầu là xâm hại trên môi trường mạng. Hơn 30% số học sinh cho biết đã và đang gặp phải tình trạng này.

Theo báo cáo của Đường dây nóng Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111, từ tháng 5 đến tháng 8/2021, trung bình mỗi tháng tiếp nhận khoảng 600 ca xâm hại và bạo lực, tăng gần 1,5 lần so với 3 tháng đầu năm. Năm 2020, số cuộc gọi tư vấn chuyên sâu ở nội dung xâm hại, bạo lực chiếm hơn 47%, tăng 7,2% so với năm 2019.

Bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Phát triển bền vững (MSD) nhận xét, dù sinh ra trong thời đại công nghệ và có thể rất nhanh chóng giỏi công nghệ nhưng các em chưa đủ các kỹ năng cần thiết để đối mặt với những rủi ro trên môi trường mạng và dễ bị xâm hại, đặc biệt là xâm hại tình dục trên môi trường mạng.

"Với đặc tính ẩn danh của Internet, kẻ xâm hại trẻ em có thể là bất cứ ai. Vì vậy, trẻ em rất cần được học các kỹ năng số - giống như 'vaccine số' để có khả năng đề kháng trên môi trường mạng", bà Linh khuyến cáo.

Ngày 27/4/2022, Ban Chỉ đạo kế hoạch 506/Bộ Công an đã phê duyệt kế hoạch số 191/KH-BCĐ về triển khai xây dựng ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác tuyên truyền phòng, chống xâm hại trẻ em.

Trong đó ứng dụng chuyển đổi số, cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư vào trong công tác tuyên truyền phòng, chống xâm hại trẻ em thông qua xây dựng phần mềm "Người trợ lý ảo" trên nền tảng Androi và IOS nhằm kết nối, tuyên truyền kịp thời, chính xác các thông tin về pháp luật, khoa học công nghệ, tiếp cận dịch vụ tư vấn pháp luật, khoa học công nghệ, tiếp cận dịch vụ tư vấn pháp luật, hỏi đáp hỗ trợ tâm lý đến người dưới 18 tuổi có tiếp cận thiết bị di động, đảm bảo đồng nhất, thân thiện và phù hợp lứa tuổi. Các nhóm tuổi được chia thành, nhóm dưới 6 tuổi; nhóm từ 6 tuổi đến dưới 13 tuổi; từ 13 tuổi đến dưới 18 tuổi.

Theo Cục Cảnh sát hình sự, Bộ Công an thì việc xây dựng phần mềm "Người trợ lý ảo" sẽ giúp tiết kiệm ngân sách nhà nước, bổ sung cập nhật dữ liệu qua mã nguồn mở về các lĩnh vực tư vấn, hỗ trợ người dưới 18 tuổi như: Hỗ trợ người dưới 18 tuổi tìm hiểu pháp luật đối với nhóm dễ bị tổn thương và khuyết tật thị lực; tái hòa nhập cộng đồng cho người dưới 18 tuổi sau khi chấp hành xong án phạt tù, chấp hành xong quyết định đưa vào trường giáo dưỡng; phòng, chống ma túy, bạo lực, bạo hành, xâm hại, mua bán đối với người dưới 18 tuổi; quy định pháp luật về xử lý vi phạm hành chính đối với người dưới 18 tuổi; giáo dục kỹ năng sống, tự bảo vệ trước các nguy cơ xâm hại…