Người không rút BHXH được hưởng trợ cấp khi chưa đủ điều kiện có lương hưu

Chiều 2/11, Bộ trưởng Lao động - Thương binh và Xã hội (Bộ LĐ-TB&XH) Đào Ngọc Dung thay mặt Chính phủ trình bày tờ trình Luật Bảo hiểm xã hội (Luật BHXH). Trong đó đề cập nội dung quan trọng liên quan phương án rút BHXH một lần.

2 phương án rút BHXH một lần

Theo Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, dự thảo Luật BHXH sửa đổi lần này đưa ra 2 phương án rút BHXH một lần.

Phương án 1 quy định việc hưởng BHXH một lần đối với hai nhóm người lao động khác nhau.

Nhóm 1 là người lao động đã tham gia BHXH trước khi Luật BHXH sửa đổi có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025), sau 12 tháng nghỉ việc và chưa đủ 20 năm đóng BHXH và có nhu cầu thì được nhận BHXH một lần.

Nếu người lao động lựa chọn bảo lưu, không nhận BHXH một lần, sẽ được hưởng các quyền lợi bổ sung như chỉ cần đóng BHXH đủ 15 năm và đủ tuổi nghỉ hưu thì được hưởng lương hưu; hưởng trợ cấp hàng tháng trong trường hợp có thời gian đóng BHXH mà không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội; hưởng BHYT do ngân sách Nhà nước đảm bảo trong thời gian hưởng trợ cấp hàng tháng…

Nhóm 2, đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ khi Luật BHXH sửa đổi có hiệu lực, không được nhận BHXH một lần. Việc hưởng BHXH một lần chỉ được giải quyết trong các trường hợp: Đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu; ra nước ngoài để định cư hoặc bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng như quy định hiện hành.

Phương án 2, theo Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, là chỉ giải quyết một phần nhưng không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí, tử tuất.

Ưu - nhược điểm của từng phương án

Báo cáo thẩm tra nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh cho biết đây là vấn đề còn nhiều ý kiến khác nhau.  

Một loại ý kiến cho rằng nên lựa chọn phương án 1, vì phương án này có nhiều sửa đổi, bổ sung theo hướng gia tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn, khuyến khích người lao động khi bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần.

Bên cạnh đó, tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức ở Việt Nam hiện nay vẫn còn rất cao (68,5%), tích lũy từ tiền lương và thu nhập của người lao động còn thấp, việc rút BHXH một lần có thể là nguồn tài chính hữu ích để người lao động duy trì, bảo đảm được phần nào cuộc sống trước mắt.

Nhóm ý kiến này cũng nhận định phương án 1 sẽ không gây xáo trộn, ảnh hưởng tới những người có thời gian bắt đầu tham gia BHXH trước khi luật này có hiệu lực thi hành.

Với phương án 2, vẫn còn ý kiến khác nhau và chưa rõ việc giải quyết một phần thời gian đóng là khoảng thời gian nào trong cả quá trình đóng BHXH, chưa kể có nhiều trường hợp đóng gián đoạn, không liên tục.

Bên cạnh đó, với phương án 2, việc phát sinh tình huống khi người lao động quay trở lại tham gia BHXH, chưa rõ việc cộng nối thời gian sẽ được tính như thế nào.

Một luồng ý kiến khác, theo Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội, lại ủng hộ phương án 2. Nhóm ý kiến này cho rằng phương án 2 giúp người lao động có thêm chi phí để giải quyết những khó khăn trước mắt, đồng thời cũng vẫn còn những yếu tố động lực để giữ người lao động ở lại hệ thống lâu hơn, tăng thêm khả năng được thụ hưởng các quyền lợi của BHXH.

Cũng theo nhóm ý kiến này, phương án 2 có thể đảm bảo Quỹ BHXH luôn được duy trì ở trạng thái an toàn cao hơn so với phương án 1 trong các trường hợp người tham gia BHXH bắt buộc đồng loạt rút BHXH một lần, như tình trạng đã từng xảy ra trong đại dịch Covid-19.

Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội cho biết, có ý kiến chưa đồng ý với cả 2 phương án và đề nghị chỉ nên có một phương án nhưng thiết kế thành nhiều phương thức khác nhau để người lao động lựa chọn.

Từ góc độ cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội cho rằng, mỗi phương án Chính phủ đưa ra đều có ưu điểm, nhược điểm nhất định. Cơ quan thẩm tra kiến nghị Chính phủ cần thông tin tuyên truyền, giải thích đầy đủ, nâng cao nhận thức về ý nghĩa và tầm quan trọng của việc đóng góp, tích lũy cho chế độ hưu trí khi về già trong bối cảnh Việt Nam đang có tốc độ già hóa dân số rất nhanh.

Cơ quan thẩm tra cũng đề nghị Chính phủ tiếp tục rà soát, đề xuất rõ hơn chính sách BHXH một lần, đồng thời, cần có quy phạm tương ứng cho từng phương án để làm căn cứ trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến theo hướng bảo đảm tốt nhất quyền lợi lâu dài của người lao động tham gia bảo hiểm, nhưng cũng hài hòa với nguyên tắc đóng - hưởng, có chia sẻ của BHXH.