Ám ảnh "ngôi làng ma" bên dòng Nậm Nơn

Năm 2005, hàng trăm hộ dân ở xã Yên Na, huyện Tương Dương, Nghệ An bắt đầu rời nơi "chôn nhau cắt rốn" để đến khu tái định cư mới, nhường lại đất cho công trình thủy điện Bản Vẽ.

Theo đó, một khu tái định cư được xây dựng ở khu vực Khe Ò và Khe Chóng, xã Yên Na, huyện Tương Dương, cách thủy điện Bản Vẽ không xa với những căn nhà kiên cố và các công trình phụ trợ, điện, nước, phục vụ nhu cầu tái định cư cho hơn 50 hộ dân.

Tuy nhiên, nhiều năm trôi qua, ở khu tái định cư này chỉ còn 2 hộ dân sinh sống; một số hộ khác thì biến nơi đây thành khu vực chuồng trại để chăn nuôi, hàng ngày chỉ ghé qua để chăm sóc gia súc.

Theo ghi nhận của phóng viên, con đường bê tông lên khu tái định cư Khe Ò cỏ dại mọc um tùm, những ngôi nhà được xây dựng kiên cố nay đã bị bỏ hoang, không một bóng người. Nơi đây không khí hiu quạnh, người dân địa phương ví khu tái định cư như "ngôi làng ma".

Người dân địa phương cho biết, năm 2010, sau những trận mưa lớn, một tảng đá "khổng lồ" bất ngờ lăn xuống đè bẹp nhà bếp của gia đình bà Quang Thị Mai (ở khu tái định cư Khe Ò, xã Yên Na, huyện Tương Dương. Rất may, cả gia đình bà Mai kịp chạy thoát thân. 

Chính quyền địa phương đã kiểm tra, phát hiện sườn núi phía sau gia đình bà Mai cùng 7 hộ nằm trong diện nguy cơ sạt lở cao. Chính quyền đã hỗ trợ mỗi gia đình 7 triệu đồng để tự di dời nhà đi nơi khác.

Sau đó, người dân phát hiện vết nứt dài, chạy vòng phía sau khu tái định cư. Sợ nguy hiểm đến tính mạng, người dân lần lượt bỏ khu tái định cư đi nơi khác lánh nạn.

Cũng tại địa phương này, hàng chục hộ dân bản Khe Chóng sau khi nhường đất cho dự án thủy điện Bản Vẽ cũng đang sống trong cảnh nơm nớp lo sợ. Đã nhiều lần những tảng đá lớn từ ngọn núi dựng đứng phía sau bản lăn xuống nhà dân.

Mới đây nhất, vào ngày 30/10, một tảng đá rơi xuống trúng căn nhà gia đình chị Vi Thị Thắm (41 tuổi, trú tại bản Khe Chóng). May mắn, tảng đá chỉ làm hư hỏng phần tường phía sau. Dù vậy, sự việc khiến gia đình chị Thắm vô cùng lo sợ.

Chị Thắm nói: "Hôm đó, ở nhà tôi có mẹ chồng và các cháu. May mà tảng đá không lao trúng ai. Giờ gia đình tôi lo lắm, nhất là những khi trời mưa".

Ông Lương Văn Đông (32 tuổi), Trưởng bản Khe Chóng cho biết, đã nhiều lần đá từ trên núi rơi xuống trúng nhà dân trong bản, may mắn chưa có thiệt hại về người.

"Trên núi còn nhiều loại đá như thế này lắm. Mỗi khi trời mưa xuống, nước ngấm làm đất mềm nhão thì những tảng đá long, rời ra, rất dễ lở, rơi xuống dưới", ông Đông nói.

Chính quyền địa phương và đại diện bản Khe Chóng đã nhiều lần khảo sát nhưng do lượng đá quá nhiều, có những khối lớn không thể xử lý nên đành phó mặc cho số phận.

Thời điểm công trình thủy điện Bản Vẽ khởi công, chính quyền địa phương đã tổ chức họp dân hỏi ý kiến về địa điểm tái định cư. Thời điểm này có 2 phương án được đưa ra, một là di dời về huyện Thanh Chương hoặc đến những khu vực quanh bản cũ như Khe Ò, Khe Chóng.

Nếu di dời về huyện Thanh Chương, người dân sẽ phải đến nơi cách chỗ ở cũ khoảng 200km, xa quá nên không ai muốn đi. Cũng vì thế, họ đành chọn nơi đây.

Ông Vi Thanh Tùng, Chủ tịch UBND xã Yên Na cho biết, địa phương đã nhiều lần kiến nghị nhưng đến giờ vẫn chưa có biện pháp giải quyết dứt điểm.

"Chúng tôi mong muốn đưa người dân nơi đây ra khu vực thị tứ Bản Vẽ để bà con yên tâm sinh sống, an cư lạc nghiệp, tránh những rủi ro đáng tiếc xảy ra. Hiện nay, chúng tôi đang cho đo đạc lại diện tích đất, họp dân bàn bạc và xin ý kiến của UBND tỉnh để xử lý", ông Tùng cho biết.

Việc khảo sát, lựa chọn những khu tái định cư chưa phù hợp, để giờ đây người dân sau khi nhường đất cho dự án thủy điện phải sống trong cảnh nơm nớp lo sợ.

Trả lời về vấn đề này, Công ty Thủy điện Bản Vẽ cho biết, đến thời điểm này vẫn còn 3 hộ đang định cư tại bản; Có 23 hộ đang định cư khu vực xung quanh mặt bằng công trường thủy điện Bản Vẽ; 19 hộ còn lại được chính quyền bố trí về tái định cư ở khu vực mặt bằng công trường trước đây là khu đất của các thầu.

Chính quyền huyện Tương Dương đề nghị hỗ trợ để đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng dành cho diện 19 hộ kể trên với giá trị 5,27 tỷ đồng.

"Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) thống nhất với kiến nghị của địa phương, nhưng do nội dung này phát sinh bổ sung nằm ngoài quy hoạch tái định cư và ngoài tổng mức đầu tư của dự án Thủy điện Bản Vẽ. EVN xin chủ trương của Ủy ban quản lý vốn (UBQLV) và các cấp có thẩm quyền cho phép chủ đầu tư thực hiện hỗ trợ người dân bằng nguồn vốn đầu tư xây dựng của dự án Thủy điện Bản Vẽ. Tuy nhiên UBQLV nhà nước trả lời không thuộc thẩm quyền giải quyết", phía Công ty Thủy điện Bản Vẽ cho biết thêm.

Cũng theo đại diện Công ty, ngày 8/7/2020, đơn vị đã phối hợp với UBND tỉnh Nghệ An có văn bản báo cáo Thủ Tướng Chính phủ đề nghị Thủ tướng chỉ đạo các bộ ngành liên quan và EVN thực hiện hỗ trợ cho 19 hộ dân này. 

Ngày 4/10/2022, UBND tỉnh Nghệ An có văn bản gửi Văn phòng Chính Phủ đề nghị Văn phòng Chính phủ báo cáo Thủ tướng chỉ đạo Các bộ ngành liên quan và EVN thực hiện các nội dung hỗ trợ đã thống nhất với địa phương, trong đó có nội dung đầu tư xây dựng khu tái định cư Khe Ò với giá trị gần 5,3 tỷ đồng.