Sửa Pháp lệnh Dân số, mỗi cặp vợ chồng quyết định về số con

Đề xuất vừa chính thức được Bộ Y tế nêu ra trong hồ sơ xây dựng Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số số 06/2003, Pháp lệnh Dân số số 08/2008 vừa gửi tới Bộ Tư pháp thẩm định.

Việc sửa Điều 10 Pháp lệnh Dân số nhằm thực hiện ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị về sơ kết Nghị quyết 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới và sửa đổi các quy định của Đảng, nhà nước liên quan đến chính sách dân số.

Trong đó, Đảng ủy Quốc hội, Đảng ủy Chính phủ được giao khẩn trương rà soát, sửa đổi các văn bản pháp luật có quy định về số con, nhất là Pháp lệnh số 06/2003 và Pháp lệnh số 08/2008 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Theo đó, dự thảo Pháp lệnh Dân số đề xuất, mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc thực hiện cuộc vận động dân số và kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe sinh sản quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cá nhân, vợ chồng trên cơ sở bình đẳng.

Mỗi cặp vợ chồng, cá nhân bảo vệ sức khỏe, thực hiện các biện pháp phòng ngừa bệnh nhiễm khuẩn đường sinh sản, bệnh lây truyền qua đường tình dục, HIV/AIDS và thực hiện các nghĩa vụ khác liên quan đến sức khỏe sinh sản.

Cơ quan này lý giải, từ năm 2006 đến năm 2021, nước ta đã đạt và duy trì mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc, duy trì mức độ gia tăng dân số phù hợp. Quy mô dân số năm 2024 đạt hơn 100 triệu người.

Việt Nam đang ở thời kỳ dân số vàng, tạo ra những lợi thế to lớn cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội.

Dù vậy, theo Bộ Y tế, Pháp lệnh Dân số hiện không còn phù hợp với Hiến pháp, trong đó có quy định hạn chế về quyền quyết định số con không còn phù hợp khi chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển.

"Một số quy định của pháp luật về dân số không còn phù hợp với tình hình thực tiễn và chưa đáp ứng được yêu cầu trong tình hình mới khi mức sinh liên tục giảm trong thời gian qua nhưng quy định pháp luật hiện hành lại hạn chế số con - chỉ cho phép mỗi cặp vợ chồng sinh một hoặc hai con", Bộ Y tế phân tích.

Đáng lo ngại, mức sinh toàn quốc đang có xu hướng giảm thấp dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ vào năm 2021 xuống còn 2,01 con/phụ nữ (năm 2022), 1,96 con/phụ nữ (2023) và 1,91 con/phụ nữ (2024) - thấp nhất trong lịch sử, và được dự báo tiếp tục xuống thấp trong các năm tiếp theo.

Bộ Y tế dự báo, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động sẽ đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm. Lúc đó, hệ lụy của mức sinh thấp kéo dài sẽ dẫn đến thiếu hụt lực lượng lao động, suy giảm quy mô dân số, đẩy nhanh già hóa dân số, tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội.

Vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long có mức sinh thấp dưới mức sinh thay thế. Trung du miền núi phía Bắc và Tây Nguyên có mức sinh cao trên mức sinh thay thế.

"Sức ép kinh tế đối với một gia đình trẻ như chi phí sinh hoạt, chi phí nuôi dưỡng và giáo dục con cái từ khi sinh ra đến khi trưởng thành ngày càng cao khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ phải cân nhắc, chọn sinh con muộn, sinh ít con hoặc không sinh con", Bộ Y tế nêu nguyên nhân.

Từ kinh nghiệm quốc tế cho thấy một số nước có tính tương đồng như Việt Nam đã không duy trì chính sách kiểm soát mức sinh. Bộ Y tế nhấn mạnh, việc sửa đổi văn bản pháp luật quy định về số con là một trong những nội dung nhằm duy trì mức sinh thay thế, tránh mức sinh tiếp tục giảm thấp trong thời gian tới.

"Một số nghiên cứu hiện nay cho thấy, mong muốn có hai con vẫn đang phổ biến trong xã hội nhưng không phải cặp vợ chồng nào cũng hiện thực được mong muốn đó. Các yếu tố khác trong cuộc sống chi phối rất nhiều đến quyết định sinh con của người dân. Do vậy, sau khi sửa đổi quy định này, có thể mức sinh sẽ tăng trong giai đoạn ngắn, tuy nhiên tăng không đáng kể", tờ trình của Bộ Y tế cho hay.

Dự thảo Pháp lệnh Dân số dự kiến được trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội trong tháng 3 và sẽ được ban hành để có hiệu lực từ ngày 1/5.