Viện Nghiên cứu Hán Nôm đã tìm thấy 14 cuốn sách bị "thất lạc"

Viện nghiên cứu Hán Nôm cho rằng: "Điều này mang lại hi vọng vẫn có thể tìm kiếm thêm các sách thất lạc".

Danh sách 14 quyển tìm được gồm: Ức Trai Phi Khanh thi văn tập, Hoa Nghiêm ngoại truyện, Dịch kinh đại toàn tiết yếu, Thụy Phương linh từ sự tích, Phật Thánh chân kinh, Vạn quyển trân tàng quy tính mệnh, Tòng nhân khoa, Luận tang sự, Kim quyết hóa thân, Tử vi, Nhất hộ áp quái, Tăng quảng thư, Tạ thủy phù khoa, An long khoa.

Viện cũng xác định tổng số sách mất, thất lạc kể từ khi Viện này nhận bàn giao từ năm 1983 là 123 cuốn, trong đó có 2 cuốn đã được xác định mất từ thời điểm mới nhận bàn giao năm 1986.

Còn lại 121 cuốn mất, thất lạc vừa công bố trong hai lần mới đây thì viện xác định có dấu hiệu mất từ khoảng trước năm 1997 đến giữa năm 2020.

Trong đó 14 cuốn thuộc kho A (do người Pháp tập hợp) và kho V (do người Việt Nam tập hợp trước năm 1979) đều còn lưu bản sao (scan màu và/hoặc photocopy đen trắng).

107 cuốn thuộc kho sưu tầm (Viện Nghiên cứu Hán Nôm sưu tầm) thì có 5 quyển là sách photocopy không phải sách gốc, 13 quyển sách đã có bản sao scan màu, tất cả đều chưa có bản photocopy.

Nguyên nhân dẫn tới việc thất lạc này được Viện nêu ra là vì có sự lẫn lộn sách trong kho sưu tầm. Trong quá trình thực hiện nghiệp vụ bảo quản và tu bổ kéo dài nhiều năm đối với số lượng tài liệu lớn, lại ở một không gian kho nhỏ, thiếu giá để sách, khiến cho kho sưu tầm bị phân tán. Các kí hiệu sách không liền mạch, không được đặt tại một khu vực cố định riêng, dẫn đến tình trạng khó kiểm soát.

Quá trình kiểm kê và bàn giao kho sưu tầm trong các năm 2005 và 2013 không đảm bảo đúng quy trình, vì không đánh dấu vào sổ đăng ký cá biệt.

Người được giao quản lý chìa khóa kho sách đã thiếu chặt chẽ trong việc phân quyền đóng mở cửa kho.

Trong thông cáo mới nhất, Viện Nghiên cứu Hán Nôm đồng thời cũng cho biết, thông tin 877 cuốn sách hư hỏng nặng được báo cáo trước Hội đồng kiểm kê ngày 15/3/2023 là chưa phản ánh đúng sự thực, do chưa trực tiếp kiểm tra sách mà chỉ tổng hợp từ các ghi chép của bộ phận tu bổ về tình trạng vật lí của sách.

Theo đó, Viện này đã lập nhóm chuyên gia rà soát toàn bộ 877 ký hiệu sách được xếp vào nhóm "hư hại nặng" thì nhận thấy có tới 540 cuốn sách còn tốt hoặc bị hư hại nhưng có thể tu bổ; 227 quyển sách có thể tu bổ một phần. Chỉ có 110 quyển (chiếm 0,37% tổng số sách đang lưu giữ, chủ yếu là sách sưu tầm) thuộc sách hư hại nặng, chưa có giải pháp tu bổ. 

Đối với tình trạng sách bị hư hỏng nặng, bên cạnh nguyên nhân chủ quan được xác định là bộ phận bảo quản không thường xuyên kiểm tra cụ thể các sách sưu tầm để kịp thời phát hiện những sách hư hại nặng để đưa tu bổ.

Còn có nguyên nhân khách quan khác: Theo thời gian, tất cả các tài liệu giấy đều có sự xuống cấp, hư hại một cách tự nhiên. 

Kho bảo quản tại Viện sử dụng từ đầu thập niên 1990, đến nay đã không còn đáp ứng được yêu cầu bảo quản tài liệu.

Viện đánh giá, sự việc mất, thất lạc và hư hại tài liệu là tổn thất lớn đối với kho sách Hán Nôm nói riêng, với văn hiến cổ điển Việt Nam nói chung. 

Tập thể và cá nhân có liên quan phải chịu trách nhiệm trước sự việc này. Viện đang tổ chức xác định trách nhiệm liên quan. Cơ quan công an đang điều tra làm rõ sự việc với các sách đã báo mất.

Viện cũng khẳng định, sự việc mất, thất lạc và hư hại tài liệu cần được giải quyết trên tinh thần trân trọng tài liệu một cách đúng mức (không hạ thấp, không thổi phồng) và tinh thần khoa học nghiêm túc; giải quyết một cách công khai, minh bạch, có căn cứ pháp lý.

Viện sẽ sớm thực hiện tổng kiểm kê toàn bộ tài liệu Hán Nôm một lần nữa để sắp xếp, chỉnh lý lại kho sách, đóng dấu kiểm kê vào từng đơn vị tài liệu.

Sắp tới, Viện sẽ tập trung đầu tư về nhân lực và kinh phí để kiện toàn công tác bảo quản, tu bổ và số hóa, nâng cao chất lượng phục vụ độc giả, để làm tốt nhiệm vụ giữ gìn và phát huy giá trị của kho sách Hán Nôm.