Dân sinh
FicaChương trình mục tiêu quốc gia phát triển vùng dân tộc thiểu số và miền núi
Nón lá cọ người Tày - Không chỉ là vật che mưa nắng
(Dân trí) - Chiếc nón lá cọ là không chỉ là một phần của tổng thể trang phục, hay vật che mưa nắng, mà đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng của đồng bào dân tộc Tày ở vùng Hà Giang, Tuyên Quang, Thái Nguyên.
Chiếc nón lá đã gắn liền với cuộc sống bao đời nay và trở thành một nét văn hóa truyền thống đặc sắc của đồng bào dân tộc Tày.
Nón có vai trò quan trọng trong nghi lễ cưới hỏi của phụ nữ dân tộc Tày, ngoài các lễ vật như chăn, màn, chiếu, thì chiếc nón được cô dâu đem theo về nhà chồng với mong muốn cô dâu là người con hiếu thảo, một lòng thương yêu chồng con.
Chiếc nón Tày có từ xa xưa, người phụ nữ đội đi làm, đi múa hát… và trong lễ cưới, cô dâu phải đội nón Tày.
Bên cạnh là vật trao duyên, chiếc nón lá còn thể hiện sự khéo tay, duyên dáng của cô gái Tày. Theo truyền thống, phụ nữ người Tày từ nhỏ đã phải học cách đan lát và làm nón.
Công việc này đòi hỏi sự tỷ mẩn và chau chuốt của người làm ra nón, những người cao tuổi ở Định Hóa bảo: "Chỉ cần nhìn chiếc nón là biết tính cách của người làm ra nó".
Để làm được một chiếc nón phải mất từ 4 - 6 ngày. Cách làm cũng công phu hơn so với nón của người Kinh, từ khâu chọn lá, tạo khuôn, đan nón đều phải đúng tiêu chuẩn mới có được một chiếc nón đẹp.
Những người phụ nữ Tày đã làm quen với việc đan nón từ khi còn nhỏ.
Để làm ra nguyên liệu đan nón, người ta phải vào rừng chọn những cây giang bánh tẻ mọc được 1 năm, có đốt dài từ 60cm trở lên, không bị sâu bệnh, không bị cụt ngọn và tốt nhất lấy giang vào mùa sương giáng (sau ngày Đông chí) để chẻ nan. Mùa này hanh khô, cây giữ ít nước cho nên nan ít bị co ngót và cũng ít bị mọt.
Nan chẻ sau đó được phơi khô để dùng dần.
Công đoạn đan khuôn nón đòi hỏi người thợ phải có kỹ thuật đan thành thục. Bởi khi đan, người thợ phải sử dụng đến kỹ thuật đan mắt cáo, tức là đan ba đôi lại với nhau tạo thành hình lục giác, các mắt được đan càng nhỏ thì chiếc nón sẽ càng bền.
Nếu là nón đi chơi, đi hội, các bà, các chị thường thêu trang trí bằng chỉ ngũ sắc hình bông hoa, con bướm, ngôi sao… lên phần khung của nón rồi mới lợp lá cọ.
Xong phần đan khuôn nón đến phần chọn lá cọ lợp bên ngoài. Những người phụ nữ Tày sẽ lên rừng cọ chọn những lá cọ bánh tẻ rồi đem về hong qua lửa phần cuống, khoét phần thịt bên trong chỉ để phần vỏ cứng bên trên, đem phơi 2 ngày nắng, 3 đêm sương rồi cất vào nơi thoáng mát, lá cọ khô và phai hết màu xanh. Bởi lá càng trắng làm nón càng đẹp. Trong các công đoạn làm nón, thì công đoạn chọn lựa và làm phẳng lá đòi hỏi công phu, cẩn thận nhất, để chiếc nón làm ra không bị giòn và rách.
Sau khi làm xong, những chiếc nón lá sẽ được tiếp tục hong khô trên gác bếp, để chống mối mọt, trời nắng không bị cong vênh, trời mưa không bị thấm nước.
