Những phận đời "chìm nổi ở Sài Gòn": Từ cô gái mại dâm đến "ngựa người"

Chìm nổi ở Sài Gòn của tác giả Haydon Cherry, dịch giả Nguyễn Việt Anh, Nguyễn Quang Diệu hiệu đính, do Omega Plus phát hành. 

Cuốn sách dày 428 trang, gồm 7 chương, lấy bối cảnh Sài Gòn và các tỉnh lân cận những năm đầu thế kỷ XX.

Tác phẩm xoay quanh trải nghiệm và con đường của 6 cư dân nghèo có nguồn gốc khác nhau, mô tả chi tiết chiến lược sinh kế của những người ẩn nấp trong bóng tối của thành phố.

Câu chuyện bắt đầu từ năm 1904, vào đêm trước cơn bão lớn làm hư hại mùa màng, khiến việc buôn bán lúa gạo rơi vào tình trạng hỗn loạn. Sự kiện này gây tình cảnh khốn cùng khắp vùng Sài thành và các tỉnh lân cận.

Mỗi chương vén màn cảnh đời bần cùng của một nhân vật. Đó là Lương Thị Lắm, một cô gái mại dâm đến từ tỉnh Biên Hòa. Cô tha hương cầu thực và chạy trốn chính quyền thuộc địa. 

"Kể từ thời điểm này, Lương Thị Lắm lùi xa về phía chân trời. Sau năm 1908, cô không còn xuất hiện trong tài liệu lưu trữ nào nữa.

Nhiều yếu tố đã định hình cuộc đời cô: thiên tai, mất mùa và ngành buôn bán lúa gạo khủng hoảng, di cư thành thị, tình trạng vô gia cư, luật pháp thuộc địa, cảnh sát thành phố, nạn hoa liễu và trạm xá thành phố…

Không nghi ngờ gì, những yếu tố như vậy đã định hình cuộc sống của các gái mại dâm khác trong những năm đầu tiên của thế kỷ XX", trích nội dung sách. 

Đó là Trần Dưỡng, một thợ đá người Khách Gia xuất thân từ miền Nam Trung Hoa, bị chủ cũ buộc tội gia nhập hội kín Thiên Địa Hội.

Đó là Aimeé Lahaye, một cô gái trẻ lớn lên trong viện dục anh (nơi nuôi nấng, chăm sóc, dạy dỗ trẻ em, con cái những gia đình nghèo, cơ nhỡ) của Hội Thánh nhi, về sau nhận ra bản thân mồ côi thêm một lần nữa giữa dòng đời.

Đó là một "ngựa người" tự xưng tên Nguyễn Văn Thủ, làm phu xe rong ruổi khắp đường phố Sài Gòn.

Đó là Trần Văn Chinh, một người khuyết tật phải vật lộn với tình trạng tật nguyền.

Và Félix Colonna d'Istria, một người Pháp nghèo khổ, luôn là nạn nhân của sự bất cẩn của chính mình.

Thoạt nhìn, những nhân vật này dường như được tác giả chọn ngẫu nhiên. Họ sinh ra ở các cộng đồng khác nhau - trong và ngoài Sài Gòn, các tỉnh lân cận, châu Âu xa xôi… Nhưng họ đều có điểm chung là những cá nhân nhỏ bé, khốn cùng trong một thành phố đầu thế kỷ XX.

Haydon Cherry dựa trên nhiều nguồn lịch sử khác nhau để viết lên tiểu sử về những con người yếu thế trên, bao gồm hồ sơ hành chính, các số liệu thống kê đã xuất bản, các bài báo chính thức, thư truyền giáo, nghiên cứu khoa học xã hội thuộc địa...

Nguồn tư liệu quan trọng nhất là các cuộc phỏng vấn được ghi lại với 6 nhân vật chính và những người xung quanh họ. 

Cách kể chuyện tinh tế giúp những người nghèo dễ bị lãng quên có thể tự mình cất lên tiếng nói, khiến độc giả cảm thấy xót xa cho những phận đời cùng khổ của nhóm người nghèo.

Giáo sư Peter B. Zinoman (Đại học California, Berkeley) nhận xét có ba điểm tạo nên giá trị đặc sắc của Chìm nổi ở Sài Gòn, gồm: chủ đề độc đáo (đây là cuốn sách đầu tiên và duy nhất lấy chủ đề trung tâm là thân phận người nghèo Sài Gòn thời thuộc địa); sự nghiên cứu xuất sắc và văn xuôi tao nhã của Haydon Cherry.