Người H’re đón Tết cổ truyền

Rộn ràng đón xuân về

Tết xưa của người H're bắt đầu khi hoa gạo nở rộ vào tháng Ba, nay tập tục ấy chuyển về mùa xuân cùng Tết Nguyên đán. Tết riêng của đồng bào H're thường không diễn ra cùng một thời gian định sẵn, mỗi buôn làng định ra ngày ăn Tết khác nhau bởi họ ăn Tết hết nhà này lại đến nhà khác, kéo dài đến hết lượt nhà trong buôn làng.

Khi các già làng tuyên bố người dân bắt đầu đón Tết, trong mỗi gia đình, người đàn ông có nhiệm vụ lên rừng chọn cây tre to, đem về làm trụ trước cửa chuồng trâu. Sau đó, dùng dây mây nhỏ làm dây treo ''ching'' chủ (cái chiêng, với bộ chiêng gồm 3 chiếc, thường gọi là ching ba, trong đó chinh chủ là cái lớn nhất).

Còn phụ nữ lên núi tìm cây lồ ô để làm đàn vinh-vút, lấy cây triên làm công cụ uống rượu cần, mang cây trảy về làm trụ buộc chóe rượu, hái lá dong về gói bánh, bắt cá niêng dưới suối về muối chua và tự thêu những bộ váy thổ cẩm.

Rượu cần

Rượu cần là loại thức uống không thể thiếu trong các lễ, hội, Tết hoặc các ngày trọng đại theo phong tục. Công việc chế biến rượu cần thường do chính những người phụ nữ đảm nhiệm. Để chóe rượu thơm ngon, ngoài nguyên liệu là sắn, nếp, ngô ra thì người chế biến phải có bàn tay khéo léo, biết cách ủ men khoảng 1 tháng, canh độ chín của men và chiết ra thành phẩm rượu cần ngon nhất dùng mời khách. Gia đình nào khá giả thì có trên 6 chóe rượu hảo hạng.

Chóe rượu ngon được ví như sự trân trọng của gia chủ và là tài khéo léo của người phụ nữ nấu rượu. Ngoài ra, trong tiềm thức sâu xa của người H'rê, chóe rượu cần còn có cả linh hồn, dùng để cúng thần linh, mong cho chóe rượu cần làm ra thơm ngon, vị ngọt, vị đắng đều nhau, quyện vào nhau, để cái miệng của khách uống không biết chán, say không biết đường về, say đến ''tuột khố, tốc váy'' thì chủ nhà mới thỏa lòng.

Bánh lá dong

Ngoài món rượu cần, người H're không thể thiếu món bánh lá dong (phong tục của người Kinh gọi là bánh chưng, bánh tét). Chuẩn bị và gói bánh là giai đoạn bận rộn, vui nhộn và đầy ắp tiếng cười đùa khúc khích của mọi người.

Theo phong tục bao đời nay, bánh lá dong của người H're thường có 2 loại gồm bánh đơn (1 cái) và bánh đôi (kẹp 2 cái). Đối với bánh đơn (còn gọi là bánh cử), mỗi gia đình chỉ được 1 cái, ăn vào buổi sáng ngày đầu năm. Khi ăn xong phần nhân bên trong, vỏ bánh được đồng bào lưu lại và treo trên tường để tính tuổi đời. Cách tính tuổi này nay đã phai dần theo năm tháng.

Song song với công việc phụ nữ gói bánh lá dong, đàn ông hăng say dọn dẹp nhà cửa, tu sửa và trang trí bên trong căn nhà lẫn bên ngoài chuồng trâu, thì họ còn tranh thủ ra suối bắt thêm cá niêng, lên rừng bẫy thêm thú rừng để bữa tiệc cuối năm đầy đủ hơn.

Đêm Giao thừa, tất cả đã chuẩn bị xong, các chàng trai, cô gái càng rộn ràng hơn bên bếp lửa bập bùng giữa gian nhà, cùng trò chuyện và nấu bánh lá dong cho đến khi con gà cất tiếng gáy đón xuân về.

Giữ hồn Tết dân tộc cổ truyền

Trong các phong tục, người H're thường cúng trâu vào sáng mùng hai Tết (tục cúng trâu còn gọi là Ta-reo-Kpơ), bởi con trâu là tài sản thể hiện sự giàu có, gắn bó với con người cùng kéo cày, kéo gỗ giúp đồng bào phát triển kinh tế. Người H're rất coi trọng tục cúng trâu, họ cầu mong con trâu nhà mình luôn to, khỏe và mập tròn như trái sim chín trên đồi núi. Khi cúng trâu xong, chủ nhà bày biện tất cả các món ăn ngon cùng chóe rượu thơm nồng, những vật phẩm quý, họ đều dâng mời khách.

Với xu thế phát triển xã hội theo hướng hiện đại, những trò chơi dân gian như nhảy sạp, hát dân ca, phóng lao, đấu vật, múa hát,... dần biến đổi thành những trò chơi trong dịp Tết với các sòng đánh bầu cua, đánh bài, bắn súng, phóng phi tiêu,... và nghe nhạc ráp.

Cái gần gũi với truyền thống dân tộc Việt Nam được người H're lưu giữ, trong các hoạt động dịp Tết là dân làng thường tập trung hát điệu dân ca Klêu, Kchoi. Trai làng phô diễn tài nghệ với nhịp chiêng, hay múa gươm, phóng lao, đánh vật và leo núi vui nhộn. Còn sơn nữ khoe nét đẹp, duyên dáng của mình theo từng điệu nhảy nhẹ nhàng, đánh đàn vinh-vút (nhạc cụ làm bằng hai ống lồ ô), khoe vòng kiềng lóng lánh màu sắc, tô điểm thêm vẻ đẹp sơn nữ cùng bộ váy thổ cẩm đầy màu sắc.

Dịp Tết đến xuân về, cũng là cơ hội để trai gái trong làng tìm hiểu nhau, khoe nhau những nét quyến rũ riêng. Tình yêu nảy nở hơn với trò chơi nhảy sạp, tay trong tay nhảy theo điệu gõ lốc cốc từ thanh gỗ gõ hoặc tre, vang theo lời nhạc ''son son son đô son, son son son đô rê, rê rê rê mi đô rê, rê rê mi rê đô la, rê đô la đô la son la, rê đô la đô la son mi, son mi son mi son la, son la đô đô...''.

Hồng Long