"Lòng dân Sài Gòn luôn chờ đợi giây phút giải phóng..."

Là phóng viên ảnh của Thông tấn xã Việt Nam trong nhiều năm, từng xông pha khắp các mặt trận, cập nhật ảnh chiến sự ở hầu hết các địa phương nhưng theo ông thì chuyến Nam tiến năm 1975, đúng thời khắc diễn ra chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử mới thực sự để lại trong ông ấn tượng sâu sắc nhất. Ông có thể chia sẻ về việc mình khoác màu áo lính khi chưa một lần cầm súng trong thời điểm như thế nào?

Ngày 26/3/1975, khi đang công tác tại Hải Phòng, tôi nhận được thông báo từ cơ quan, tôi gấp rút trở về Hà Nội. Về tới nơi, ba lô, quần áo, súng ống và các dụng cụ tác nghiệp đều đã chuẩn bị trước, xe ô tô chờ sẵn đợi giờ xuất phát. Không có nhiều thời gian, tôi chỉ kịp thông báo với vợ mang hai đứa con sinh đôi khi đó mới hơn 5 tuổi đến để gặp giây lát trước khi lên đường.

Nhà báo, nghệ sĩ nhiếp ảnh Đinh Quang Thành giới thiệu bức ảnh tại buổi triển lãm "Đường xuân chiến dịch" ngày 25/4 tại Hà Nội

Vì chiến tuyến đang sôi sục, tôi chỉ kịp dặn dò vợ, ôm 2 con vào lòng trong vài giây ngắn ngủi, chẳng kịp để vợ lưu luyến, bịn rịn. Trong thời khắc đó, con người ta không thể nghĩ suy nhiều thứ quá bởi không khí đất nước, chiến tranh đang vô cùng khẩn trương.

Cùng đi với tôi còn có hai phóng viên quân đội là Trung úy Hứa Kiểm và Trung úy Vũ Tạo. Không giống hai anh, tôi chưa bao giờ cầm súng, nhưng giờ đây, khoác lên mình chiếc ba lô và màu áo xanh quen thuộc, cây súng ngang hông, tôi cũng cảm thấy mình trở thành người lính thực thụ.

Dấu ấn và kỷ niệm đáng nhớ nhất đối với ông trong ngày quân ta tiến vào giải phóng Sài Gòn?

Sáng 30/4, tôi và hai phóng viên quân đội là Trung úy Hứa Kiểm và Trung úy Vũ Tạo đã đi theo Lữ đoàn tăng 203, trung đoàn 66 tiến vào dinh Độc Lập. Khi tôi đi ra ngoài cổng Dinh Độc Lập để ghi chép, tìm những hình ảnh để chụp, thì có một thanh niên khoảng 19-20 tuổi. Anh đỗ xịch xe máy bên cạnh tôi và rút đồng hồ nữ  còn mới từ trong túi ra và nói: “Chú đổi cho cháu lấy một đồng tiền, không kể mệnh giá, chỉ cần có hình Bác Hồ đẹp là được. Vì cả đại gia đình chúng cháu đang ngồi chờ để được nhìn thấy hình của Bác trong ngày giải phóng”.

Tôi có nói với em rằng: tôi là người lính nên tôi không có quyền đổi đồng tiền in hình Bác Hồ lấy cái đồng hồ của em. Nhưng nếu em đồng ý đưa tôi đến cổng sân bay Tân Sơn Nhất thì tôi sẽ tặng em 2 đồng tiền đẹp.

Em vui vẻ chở tôi đến sân bay Tân Sơn Nhất. Đến cổng sân bay, em sợ không dám vào vì tiếng súng của quân đội ta đang truy kích địch trong đó vẫn còn nổ vang. Các thùng xăng, thùng dầu bị đạn pháo kích trúng, lửa khói đen rực bầu trời; những máy bay đặt sẵn bom, tên lửa bị nổ tung...

Quân đoàn 3 truy kích địch trong sân bay Tân Sơn Nhất

Tôi động viên em cứ đưa tôi vào, tôi không sợ, em cũng không phải sợ. Em đưa tôi vào trong sân đến đường băng. Vừa lúc đó có tổ quân đội 5 người đang băng qua đường băng để truy kích địch, tôi nhanh chóng giơ máy ảnh ra chụp cùng lúc  hết cả cuốn phim được 12 kiểu ảnh. Bối cảnh của bức ảnh là những cái xe, máy bay của địch bốc cháy, bị trúng đạn nằm trên mặt đất và khói lửa rừng rực phía sau.

Chụp xong , em lại đèo tôi về Dinh Độc Lập, tôi rút ra 2 đồng tiền tặng em như đã hứa. Một tờ màu xanh mệnh giá 5 đồng, một tờ màu đỏ mệnh giá 10 đồng. Đây là những đồng tiền trước khi đi chiến dịch, vợ đút vào túi của tôi.

Em thanh niên đã rất xúc động, cầm 2 đồng tiền phóng ngay về nhà. Lúc này, tôi chưa kịp hỏi tên em, em cũng chưa được biết tên tôi. Đối với tôi, đây không chỉ là kỷ niệm sâu sắc mà tôi nghĩ đến điều lớn lao hơn. Bác Hồ đã mất cách đấy 6 năm rồi mà những người dân Sài Gòn trong giây phút giải phóng miền Nam lịch sử muốn nhìn thấy ảnh Bác. Có thể nói, người dân Sài Gòn vẫn luôn hướng về Bác…

Còn không khí nô nức của người dân Sài Gòn trong ngày giải phóng miền Nam, ông được chứng kiến như thế nào?

Không khí này thể hiện rõ nét ở bức ảnh nhân dân cầu Thị Nghè đón quân giải phóng. Khi đoàn xe chở chúng tôi đi đến cầu Thị Nghè, cửa ngõ thành phố Sài Gòn, xe bọc thép của địch án ngữ trên cầu bị xe tăng ta bắn cháy, đạn nổ, bắn vương vãi khiến đoàn xe phải dừng lại vài phút.

Khi xe dừng lại, tất cả bộ đội trên xe vận tải, xe tăng vẫn ngồi đó, còn tôi nhảy xuống. Trong khi tôi đang tìm góc chụp ảnh thì nghe thấy tiếng bước chân rầm rập chạy sau lưng mình. Đến khi tôi quay đầu lại thì là rất nhiều người dân đuổi theo, trên tay mỗi người cầm gói kẹo, người cầm bánh, bao thuốc lá. Tôi chưa định hình ra chuyện gì liền chạy quay lại xe. Cuối cùng, tôi “bị” người dân túm lại, trên tay tôi đang cầm máy ảnh nên nhân dân nhét đầy thuốc lá và kẹo vào trong cổ áo của tôi. Đồng nghiệp của tôi là trung úy Hứa Kiểm đứng trên chiếc xe sau đã chụp được bức ảnh này.

Trên đường qua Thị Nghè, nhiếp ảnh Đinh Quang Thành "bị" nhân dân đuổi theo tặng quà bằng cách nhét đầy thuốc lá, kẹo vào trong cổ áo

Phụ nữ Quận 4 mang hoa quả đặt trên hè phố để tặng bộ đội vào giải phóng thành phố

Giây phút này, tôi xúc động thật sự. Được tặng quà là tấm lòng quý trọng của người dân nhưng cái lớn hơn cả đó chính là giây phút đầu tiên, nhân dân Sài Gòn tiếp xúc với bộ đội giải phóng khi miền Nam hoàn toàn được giải phóng. Với mong muốn nhìn thấy ảnh Bác Hồ rồi lần đầu tiên tiếp xúc với bộ đội giải phóng, có thể thấy lòng dân Sài Gòn luôn chờ đợi giây phút giải phóng.

Tôi thấy nực cười với luận điệu phản động mình nghe được qua cái máy thu thanh nhỏ rằng “Nếu Việt cộng chiếm được Sài Gòn thì sẽ tắm máu trên đường phố”. Tôi là phóng viên ảnh và những hình ảnh tôi ghi nhận là bộ đội giải phóng được tắm hoa chứ không phải người dân bị tắm máu. Rất nhiều nơi, người dân tung hoa giấy đón chào quân giải phóng…

Là người trực tiếp tham gia chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, là phóng viên ảnh; ông có thấy tiếc nuối khi không “chộp” được khoảnh khắc quân giải phóng cắm cờ trên Dinh Độc Lập?

Tôi tiếc nuối vì đoàn xe tăng chúng tôi đang đi phải dừng lại vì xe bọc thép của địch bị bốc cháy trên cầu Thị Nghè nên không đuổi kịp những xe tăng đi đầu. Mặc dù không chụp được bức ảnh treo cờ trên nóc Dinh Độc Lập nhưng tôi vẫn có những bức ảnh quý giá khác chụp tại đây như giây phút sĩ quan Việt Nam cộng hòa cởi áo, buộc giải băng trắng đầu hàng; hình ảnh xe tăng Lữ đoàn 203 chiếm Dinh Độc Lập của chính quyền Sài Gòn sáng 30/04/1975. Tổng thống Dương Văn Minh phải đọc lời đầu hàng trên Đài Phát thanh Sài Gòn; Tôi cũng chụp lại những người chiến thắng trước thềm Dinh Độc Lập vào giây phút lịch sử, giải phóng Sài Gòn như Trung úy Nguyễn Đăng Toàn, chỉ huy xe tăng 390; Trung úy Bùi Quang Thận, chỉ huy xe tăng 843, Trung sĩ Nguyễn Văn Tập, lái xe tăng 390, chiến sĩ kéo pháo xe tăng 390…

Đấy là chưa kể, trước đó tôi may mắn chớp lấy khoảnh khắc các chiến sỹ Sư đoàn 10, Quân đoàn 3 truy kích địch trong sân bay Tân Sơn Nhất. Cho đến tận ngày nay, có thể nói đây vẫn là bức ảnh duy nhất ghi lại thời khắc quan trọng ấy. Đó cũng chính là tác phẩm ghi đậm dấu ấn trong phóng sự Giải phóng Sài Gòn đã đem về cho tôi vinh dự lớn lao với giải ba cuộc thi ảnh báo chí thế giới năm 1976.

Không chỉ ghi lại những khoảnh khắc ý nghĩa, những hình ảnh và con người chân thực trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử; đằng sau những bức ảnh ông ghi lại còn là những câu chuyện, những mảnh đời, những ký ức…?

Tôi đã chụp bức ảnh cuộc họp của Ban chỉ huy Trung đoàn 66, Sư đoàn 304, Quân đoàn 2 (trong đó có Trung tướng Phạm Xuân Thệ) xác định các mục tiêu đánh vào Sài Gòn.  Trong cuộc tổng tấn công năm 1975, Trung tướng Phạm Xuân Thệ khi ấy là Đại úy Trung đoàn phó Trung đoàn 66, sư đoàn 304, quân đoàn 2 được giao nhiệm vụ đánh thẳng vào Dinh Độc Lập.

Trung tướng Phạm Xuân Thệ trong bức ảnh lịch sử do nhiếp ảnh Đinh Quang Thành chụp sáng 29/4/75. Bức ảnh cuộc họp của Ban chỉ huy Trung đoàn 66, Sư đoàn 304, Quân đoàn 2 (trong đó có Trung tướng Phạm Xuân Thệ) xác định các mục tiêu đánh vào Sài Gòn

Điều đáng nói ở bức ảnh này là Trung tướng Phạm Xuân Thệ cùng các đồng đội họp tác chiến bằng chiếc bản đồ do chính tôi tặng. Bản đồ này tôi lấy từ Nhà Địa dư Quốc gia của chính quyền Sài Gòn tại Đà Lạt.

Tại buổi khai mạc triển lãm gần 100 bức ảnh Đường xuân chiến dịch mới đây của tôi tại Hà Nội nhân kỷ niệm 40 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; Trung tướng Phạm Xuân Thệ đã có mặt để chia vui cùng tôi. Chúng tôi đã xúc động cùng nhau ôn lại những kỷ niệm nơi chiến trường. Tại buổi triển lãm, tôi đã trao tặng bức ảnh lịch sử này lại cho Trung tướng Phạm Xuân Thệ.

Xin cảm ơn ông!

Nguyễn Hằng