Khởi công tu bổ Hải Vân Quan giữa Đà Nẵng và Thừa Thiên Huế

Ngày 19/12, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế phối hợp Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Đà Nẵng đã tổ chức lễ khởi công dự án Bảo tồn tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích Hải Vân Quan tại di tích Hải Vân Quan, đèo Hải Vân.

Dự án có tổng mức đầu tư hơn 42 tỷ đồng, thực hiện trong 2 năm trên diện tích khoảng 6.500m2 ở đỉnh đèo Hải Vân (giữa thị trấn Lăng Cô, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế và phường Hòa Hiệp Bắc, quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng) do Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế làm chủ đầu tư.

Nguồn vốn đầu tư được trích từ ngân sách thành phố Đà Nẵng 50% và ngân sách tỉnh Thừa Thiên Huế 50%.

Theo đó, dự án sẽ tháo dỡ toàn bộ các lô cốt phía trên Hải Vân Quan và Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan đến nền gốc tích thời Nguyễn. Các lô cốt còn lại gồm 5 lô cốt được xây dựng thời Pháp chiếm đóng sẽ được tu bổ chống xuống cấp, phục hồi các chi tiết bị sập vỡ.

Cửa Hải Vân Quan và cửa Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan sẽ được tu bổ theo các dấu tích nguyên gốc. Bên cạnh đó sẽ phục hồi, thay thế nền cổng lát đá Thanh, hệ thống cối, cổng đá Thanh, tường xây gạch vồ, phục hồi hệ thống cửa ván ghép con tiện gỗ…

Các tường phía Nam phục hồi pháo nhãn, tường che, các ụ đặt pháo, cũng như phục hồi các chòi quan sát hướng Đông Nam và hướng Tây Bắc, phục hồi cửa ngách nhỏ đi ra phía Tây của di tích theo dấu tích khảo cổ. Khối nhà Trú Sở và nhà Vũ Khố 3 gian sẽ được phục hồi theo dấu tích khảo cổ và ảnh tư liệu.

Dự án cũng sẽ phục hồi tuyến đường Thiên Lý từ Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan đi tỉnh Thừa Thiên Huế bằng đá xếp theo truyền thống…

Di tích Hải Vân Quan được xây dựng vào năm 1826, là một đồn lũy quân sự trấn thủ tại đỉnh đèo Hải Vân ngay ranh giới giữa tỉnh Thừa Thiên Huế và thành phố Đà Nẵng ngày nay (xưa là ranh giới giữa phủ Thừa Thiên và Quảng Nam).

Hải Vân Quan được xây dựng ở một vị trí hết sức đắc địa, vừa hiểm trở cheo leo, là nơi xung yếu nhất được mệnh danh là "yết hầu" của Kinh đô Huế. Thành lũy này án ngữ trên con đường Thiên lý độc đạo lưu thông từ Kinh đô Huế đến xứ Quảng Nam và ngược lại.

Với địa thế như vậy, một căn cứ quân sự vững chắc có thể kiểm soát toàn bộ sự lưu thông giữa hai xứ, một thành lũy quân sự có thể chống cự số lượng địch quân gấp nhiều lần hơn, và với độ cao gần 500 m so với mặt biển, có thể quan sát rất rộng về các phía, đặc biệt là toàn bộ vịnh Đà Nẵng.

Triều đình nhà Nguyễn đã dựa vào địa thế tự nhiên nơi đây để xây dựng một thành lũy đặc thù, phát huy cao nhất tính năng quân sự, đó là Hải Vân Quan hùng vĩ.

Hải Vân Quan đã phát huy hết sức hiệu quả vai trò chức năng kể từ lúc xây dựng. Theo mô tả, vào thời điểm những năm 1876 về sau ghi nhận tại đây có 50 lính canh phòng, đến năm 1885 số lính chỉ còn khoảng 5 người và sang đầu thế kỷ 20 thì hầu như đã bị bỏ ngỏ, không còn ai canh gác. Cho đến khi một đoạn tường thành bị phá vỡ để mở ra con đường mới không thông qua đồn lũy Hải Vân thì quan ải này đã mất dần vai trò kiểm soát và phòng thủ độc đạo, chỉ còn là một cứ điểm quan sát tầm cao.

Trong giai đoạn 1945 - 1975, nhiều hạng mục công trình quân sự được xây dựng thêm ở đây như một số vọng gác, lô cốt hòng trấn giữ con đường huyết mạch này... đặc biệt là trên đỉnh của 2 cổng Hải Vân Quan và Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan còn xây thêm những hệ thống pháo đài công sự để quan sát và đặt súng ống.

Ngày nay, nhiều công trình là dấu tích của các cuộc chiến tranh như lô cốt, tường bao, hào công sự… vẫn còn hiện diện là những đơn nguyên kiến trúc cần xem xét khi tiến hành công tác tu bổ.

Sau ngày đất nước thống nhất, nhiều công trình tiếp tục được xây dựng trong phạm vi Hải Vân Quan như đài kỷ niệm "Di tích chiến thắng Đồn Nhất", trạm Vi ba, các ngôi nhà tạm, đường dây cao thế, khu lăng mộ gia đình…

Sự xuất hiện các công trình kiến trúc mới trong khuôn viên di tích phản ánh tình trạng Hải Vân Quan đã chưa được gìn giữ, bảo vệ trong thời gian dài, đòi hỏi phải có giải pháp khắc phục phù hợp để từng bước trả lại những giá trị văn hóa lịch sử công trình.

Di tích Hải Vân Quan được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích Quốc gia tại Quyết định số 1531/QĐ-BVHTTDL ngày 14/4/2017; thuộc hai địa phận thị trấn Lăng Cô (huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế) và phường Hòa Hiệp Bắc (quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng).