Giải thưởng sân khấu Việt Nam 2023: Tẻ nhạt và bế tắc

Ngày 14/3, tại Hà Nội, Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam đã tổ chức Lễ trao Giải thưởng Sân khấu năm 2023 và triển khai kế hoạch hoạt động năm 2024. 

TS. Nguyễn Đăng Chương, Chủ tịch Hội đồng Nghệ thuật (Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam) nhận định, đời sống sân khấu năm 2023 lại trở về sự ảm đạm và bế tắc như nhiều năm trước. Kết quả Giải thưởng Sân khấu năm 2023 phần nào khắc họa được diện mạo của nghệ thuật sân khấu năm qua, có thể làm cho chúng ta có một cảm giác chống chếnh, nản lòng.

"Kết quả của Giải thưởng sân khấu 2023 dẫu có buồn thì chúng ta cũng phải chấp nhận thực tế vì sản phẩm nghệ thuật là "bánh đúc bày sàng". Người sáng tạo cũng như người hưởng thụ không thể áp đặt tư duy "con hát mẹ khen hay" bởi khen hay những điều không có thực là tối kỵ, sẽ tạo nên cảm xúc ảo, tạo nên con đường ngắn nhất dẫn đến sự thất bại của người sáng tạo", ông Nguyễn Đăng Chương thẳng thắn.

Theo TS. Nguyễn Đăng Chương, điểm nghẽn lớn nhất, cũng là điều khó khăn nhất của đời sống sân khấu hiện nay là đang bị khủng hoảng về đội ngũ sáng tạo. Nghệ thuật sân khấu là nghệ thuật tổng hợp. Để sáng tạo nên một tác phẩm sân khấu phải có sự đóng góp của tác giả, đạo diễn, họa sĩ, nhạc sĩ, diễn viên, âm thanh, ánh sáng, hậu đài, phê bình sân khấu…

Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam có 218 Hội viên là tác giả chuyên nghiệp và không chuyên. Thế nhưng lượng tác giả có kịch bản thường xuyên dàn dựng ở các đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp chỉ đếm được trên đầu ngón tay. Nhiều năm gần đây, đội ngũ tác giả đang bị bế tắc về phương hướng sáng tạo, cách thức tiếp nhận và lý giải những mâu thuẫn xung đột của xã hội và con người hôm nay.

Có lẽ vì bế tắc nên phần lớn tác giả lựa chọn sáng tác về đề tài lịch sử, dân gian mà không dám dấn thân phản ánh mọi mặt của đời sống đương đại. Nếu dựa vào lịch sử, dân gian để chuyển tải những thông điệp mới mẻ, có ích cho cuộc sống hôm nay cũng là điều rất quý. Thế nhưng, đa số các tác phẩm mới chỉ đạt ở mức minh họa lịch sử.

Chủ tịch Hội đồng Nghệ thuật chia sẻ, sân khấu nhiều năm qua và cả năm 2023 thiếu vắng kịch bản về đề tài đương đại, về những vấn đề nóng bỏng đang tác động nhiều mặt, làm đổi thay con người và xã hội trong thời kỳ hội nhập.

Tác giả sân khấu dường như đang né tránh, đứng bên ngoài thực tiễn sinh động diễn ra sôi động hàng ngày, tác động mọi mặt đến con người, xã hội và làm mới hơn các hệ giá trị. Điều ấy khẳng định đội ngũ tác giả vẫn khoanh tay bó gối trước hiện thực đời sống có vô vàn chất liệu đang cuồn cuộn trôi đi từng ngày.

TS. Nguyễn Đăng Chương cũng nhận định, sân khấu Việt Nam nhiều năm qua không có mảng phê bình. Theo ông, nghệ thuật sân khấu khi không chịu sự tác động của những người làm công tác lý luận phê bình sân khấu thì sẽ giống như "một cỗ xe không có phanh kể cả lúc lên dốc và khi xuống dốc".

Ông Chương cũng chỉ ra, cả nước hiện nay có hơn 100 đơn vị nghệ thuật sân khấu trong và ngoài công lập, thế nhưng đội ngũ phê bình sân khấu còn lại được những ai? Điểm khắp từ Bắc vào Nam vẫn chỉ thấy PSG. Tất Thắng, PGS. TS. Phạm Duy Khuê, PGS. TS. Trần Trí Trắc, PGS. TS. Nguyễn Thị Minh Thái và vài người khác nữa…

Nhưng tất cả những cây đa, cây đề ấy tuổi đời đều đã rất cao, không có đủ điều kiện về mọi mặt để thường xuyên cập nhật những tác phẩm sân khấu đã và đang dàn dựng trên phạm vi toàn quốc.

"Chúng ta không thể xây dựng và phát triển thành công nền nghệ thuật sân khấu Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trên nền tảng của sự khủng hoảng về nguồn lực con người, đặc biệt là đội ngũ sáng tạo", TS Nguyễn Đăng Chương khẳng định.

Tại sự kiện, NSND Trịnh Thúy Mùi cho biết, trong năm 2024, Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam cũng sẽ phối hợp với Cục Nghệ thuật biểu diễn tổ chức 4 cuộc Liên hoan: Kịch nói, Cải lương toàn quốc; Múa rối quốc tế; Cuộc thi tài năng Xiếc toàn quốc; Phối hợp với Sở VH - TT TPHCM tổ chức Cuộc thi tài năng diễn viên sân khấu Cải lương Trần Hữu Trang... để nâng cao chất lượng các tác phẩm sân khấu.

Theo đó, Giải thưởng Sân khấu năm 2023 không tìm được giải A cho vở diễn và tác giả kịch bản.

Có 3 giải B, 6 giải C cho các vở diễn sân khấu năm 2023. Giải thưởng Tác giả kịch bản - Sách nghiên cứu lý luận phê bình có 4 giải B, 6 giải C.

Cũng nhân dịp này, hội đã trao giải Họa sĩ xuất sắc và diễn viên xuất sắc cho 11 cá nhân; trao Giải thưởng Cuộc vận động sáng tác kịch bản sân khấu về đề tài thiếu niên, nhi đồng với 2 giải A, 3 giải B, 7 giải C.