Độc đáo tiếng trống giao duyên của đồng bào Chăm H'roi

"Học lỏm"… già làng

Theo chân chị Chăm Soi Hơ Muốch, cán bộ văn hóa - xã hội (UBND thị trấn Vân Canh), tôi đến nhà ông Lê Văn Ru, người còn giữ đam mê với tiếng trống kơ-toang của cộng đồng người đồng bào Chăm H'roi ở khu phố Hiệp Hội (thị trấn Vân Canh).

Trong ngôi nhà nhỏ cấp 4, ông Lê Văn Ru chia sẻ ông đã học cách đánh trống kơ-toang lúc thời thanh niên. Ban đầu, ông học "lỏm" từ già làng, các nghệ nhân thông qua các buổi tập văn nghệ, hội diễn, hội thi trống kơ-toang của làng, thị trấn. Lâu dần, thấy tiếng trống kơ-toang thấm dần vào máu thịt nên ông đến tận nhà già làng nhờ chỉ tận tay và chơi trống thành thạo cho đến nay.

Theo ông Ru, trống kơ-toang còn hay gọi là trống giao duyên, trống gọi bạn, trống đối thoại… Người Chăm H'roi thường dùng kơ-toang hòa âm với chiêng ba. Thú vị nhất là hình thức song tấu, tức đánh theo lối đối đáp. Đó là khi cả người chơi và nhạc cụ như hòa quyện vào nhau, toát lên sự phóng khoáng, ngẫu hứng, mạnh mẽ.

Hai người chơi đứng đối nhau, vừa nhún nhảy, hai tay vỗ liên hồi vào hai mặt trống như gửi những "thông điệp" đến đối phương và người nghe. Tiếng trống nhẹ nhàng, khoan thai khi đôi bên yêu mến nhau. Nhưng khi dồn dập, giận giữ, nhịp trống giật cục, tiếng vỗ lạch bạch tỏ rõ thái độ với đối phương. Cũng bởi lẽ đó, người Chăm H'roi trò chuyện, cãi vã, hòa giải hay bày tỏ lời yêu bằng tiếng trống kơ-toang.

"Các thế hệ ông, bà hoặc cha, mẹ của tôi trước đây có tác hợp được với nhau cũng nhờ tiếng trống kơ-toang se duyên. Giờ đây, thế hệ trẻ hiện nay lại đam mê nhạc rock hơn…", ông Ru lo lắng.

Để tiếng trống kơ-toang mãi ngân xa

Vì lo nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình mai một, ông Ru đã thuyết phục rồi truyền lại cho người con trai là anh Lê Văn Tây (43 tuổi). Hiện, anh Tây đã chơi thành thạo loại nhạc cụ này và là người trẻ hiếm hoi của khu phố Hiệp Hội giữ được "hồn" tiếng trống kơ-toang.

Bà Nguyễn Thị Ngọc Hương (54 tuổi, ở khu phố Hiệp Hà, thị trấn Vân Canh) được xem là phụ nữ đầu tiên biết chơi nhạc cụ này. Song, bà rất trăn trở khi nhạc cụ truyền thống của người Chăm H'roi đang dần mai một. Bà Hương kể rằng, các thế hệ trẻ hiện tại ít quan tâm chơi nhạc cụ này vì loại nhạc cụ này khó học và việc không dùng đùi đánh trống mà chỉ dùng tay nên rất đau tay, mất sức.

Một lý do làm cho bộ môn văn hóa nghệ thuật này dần mai một đó là chưa được sự quan tâm đúng mức của chính quyền địa phương, kinh phí hạn chế…

Theo lời ông Ru chia sẻ, ngay cả cặp trống kơ-toang của khu phố bị hỏng ông phải tự bỏ tiền túi ra để sửa chữa. Trong khi đó, thế hệ trẻ người Chăm H'roi lâu nay không được tổ chức đào tạo, hướng dẫn cách chơi trống. Việc truyền nghề theo kiểu cha truyền con nối sẽ rất khó để gìn giữ nét văn hóa của người Chăm H'roi tại địa phương.

Ông Nguyễn Xuân Việt, Phó Chủ tịch UBND huyện Vân Canh, cho biết: "Huyện sẽ có chủ trương khuyến khích phát triển công tác truyền dạy loại nhạc cụ trống kơ-toang truyền thống trong cộng đồng người Chăm H'roi. Có chính sách hỗ trợ đào tạo, hướng dẫn cho lớp trẻ thông qua các khóa học chơi trống. Qua đó, bình xét và đề nghị cấp có thẩm quyền công nhận nghệ nhân trống kơ-toang cho những người có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ và phát triển loại nhạc cụ độc đáo này".