Chiêm ngưỡng thành cổ 1.000 năm ở Bình Định

Thành Đồ Bàn nằm trên địa phận xã Nhơn Hậu và phường Đập Đá, thị xã An Nhơn, cách TP Quy Nhơn khoảng 27km về hướng Tây Bắc.

Đây là di tích lịch sử có kiến trúc đặc biệt với "đa tầng văn hóa", khởi phát từ vương quốc Champa, đến nhà Tây Sơn rồi nhà Nguyễn.

Di tích được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng di tích Lịch sử năm 1982.

Thành Đồ Bàn được xây dựng vào cuối thế kỷ 10, dưới triều đại vua Yangpuku Vijaya.

Đến năm 1471, vua Lê Thánh Tông đem quân chinh phục Champa, sáp nhập vùng đất này vào lãnh thổ của Đại Việt, chấm dứt vai trò lịch sử của vương quốc Champa tồn tại từ thế kỷ 10 đến 15.

Đến năm 1778, Nguyễn Nhạc lên ngôi Hoàng Đế, lấy niên hiệu là Thái Đức. Từ đây, thành Đồ Bàn có tên thành Hoàng Đế, trở thành kinh đô của chính quyền Trung ương Hoàng Đế Thái Đức - Nguyễn Nhạc.

Thành Hoàng Đế nguyên là một tổng thể kiến trúc hình chữ nhật, gồm 3 vòng thành: Thành Ngoại, Thành Nội và Tử Cấm Thành.

Thành Ngoại có chu vi 7400m. Thành Nội còn được gọi là Hoàng Thành có hình chữ nhật dài 430m, rộng 370m. Bên trong Thành Nội là Tử Cấm Thành cũng có hình chữ nhật dài 174m, rộng 126m.

Thành Hoàng Đế còn chứng kiến những trận đánh giữa nhà Tây Sơn và nhà Nguyễn. Trong đó, có trận đánh bao vây thành của hai tướng Tây Sơn là Trần Quang Diệu, Võ Văn Dũng với tướng Võ Tánh vào năm 1801. Biết cầm cự không nổi với quân Tây Sơn, Võ Tánh tự thiêu cùng với quan văn Ngô Tùng Châu uống thuốc độc tự tử.

Năm 1802, khi Gia Long lên ngôi, đổi tên thành Hoàng Đế thành Bình Định. Năm 1823, vua Nguyễn cho xây thành Bình Định mới nên đã dỡ lấy vật liệu đá ong từ thành cũ và chọn nơi đây để xây lăng mộ Võ Tánh và Ngô Tùng Châu. Đây là một khu lăng mang phong cách mỹ thuật thời Nguyễn nằm trong quần thể của di tích.

Từ năm 2004 đến 2007, Sở Văn hóa - Thông tin (nay là Sở Văn hóa - Thể thao Bình Định) đã phối hợp với Viện Khảo cổ học Việt Nam tổ chức nhiều đợt khai quật khảo cổ tại khu vực thành Hoàng Đế.

Qua đó, đã làm phát lộ những nền móng, dấu tích kiến trúc thời Tây Sơn như tường bao Tử Cấm Thành, nền móng điện Bát Giác, cung điện, hậu cung.

Mới đây, UBND tỉnh Bình Định đã phê duyệt đồ án quy hoạch phân khu xây dựng tỷ lệ 1/2.000 khu vực lân cận các di tích gốc thành Hoàng Đế, với quy mô lập quy hoạch rộng hơn 480ha. Trong đó, khu vực đất có di tích gốc rộng hơn 85ha được thực hiện quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích theo quy định của luật Di sản văn hóa.

Theo ông Tạ Xuân Chánh, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Bình Định, hiện nay, một số di tích trong khu di tích thành Hoàng Đế đã được quy hoạch khoanh vùng tỷ lệ 1/2000, như Đàn Nam Giao, Tử Cấm Thành, khu vực Thành Nội, xây dựng mới khu Đền thờ Hoàng đế Thái Đức - Nguyễn Nhạc.

Bên cạnh đó, Sở đang phối hợp với Viện Bảo tồn di tích, Cục Di sản Văn hóa (Bộ VH-TT&DL) và các chuyên gia đầu ngành sớm triển khai xây dựng phương án quy hoạch chi tiết, thiết kế tu bổ, tôn tạo, báo cáo UBND tỉnh xem xét cho chủ trương và bổ sung kinh phí vào kế hoạch trung hạn giai đoạn 2021 - 2025, để có cơ sở triển khai theo quy định của Luật Đầu tư công.

Hiện nay, di tích Thành Hoàng Đế đang được các ngành chức năng, địa phương trong tỉnh Bình Định rất quan tâm đầu tư, tu bổ để bảo vệ và phát huy giá trị bảo vật quốc gia trên địa bàn, đồng thời thu hút du khách trong và ngoài nước đến tham quan.