Đằng sau mỗi kết quả giám định, mỗi phần mộ được trả lại tên là một hành trình nửa thế kỷ, một nỗi chờ đợi âm ỉ, một lời hẹn với quá khứ được khép lại.

Câu chuyện của gia đình liệt sĩ Lương Bá Nho chỉ là một trong hàng nghìn hành trình lặng lẽ như thế. Năm 1970, chàng sinh viên năm hai, vừa tròn 19 tuổi, gác lại giảng đường, tình nguyện lên đường vào chiến trường. Ngày 7/9/1970, trên đường hành quân qua Campuchia, anh hy sinh vì sốt rét ác tính. Đồng đội đã cõng anh đến bệnh viện và lo hậu sự ngay tại chiến trường.

Khi giấy báo tử được gửi về, cậu em trai 14 tuổi - ông Lương Bá Doanh - vẫn nhớ hình ảnh bố mẹ ngã quỵ, khóc đến cạn nước mắt. Từ đó đến lúc nhắm mắt năm 1993, người mẹ chỉ để lại một lời dặn cuối: “Dù thế nào cũng phải tìm bằng được anh con, đưa anh về với quê hương”.

Hơn nửa thế kỷ trôi qua, gia đình đi tìm anh trong vô vọng. Cho đến năm 2024, khi Bộ Công an triển khai chương trình xét nghiệm ADN quy mô toàn quốc, hai người em trai được lấy mẫu đối chiếu. Kết quả phân tích xác nhận hài cốt liệt sĩ Lương Bá Nho đang yên nghỉ tại Nghĩa trang liệt sĩ Đức Cơ (Gia Lai).

Nghẹn giọng, ông Lương Bá Doanh chia sẻ: “Chúng tôi luôn mơ ước được gặp lại anh. Điều tưởng chừng không thể đã thành sự thật. Xin biết ơn những người đã không bỏ cuộc, đồng hành cùng gia đình suốt chặng đường dài này”.

Cũng trong sự hồi sinh của hy vọng ấy, tháng 5 vừa qua, gia đình liệt sĩ Nguyễn Quốc Hội lại được sống trong ngày trọng đại - ngày chuẩn bị đón anh trở về sau hơn nửa thế kỷ mong mỏi.

Liệt sĩ Nguyễn Quốc Hội sinh năm 1949, hy sinh năm 1971 tại mặt trận phía Nam khi mới 23 tuổi. Ngày nhận ba lô và giấy báo tử gửi về quê, mẹ anh nhiều đêm khóc đến cạn nước mắt, chỉ ước có ngày được đưa con trở về yên nghỉ tại quê nhà.

Từ năm 1972, hành trình tìm anh của ông Nguyễn Tiến Minh âm thầm bắt đầu. Suốt hơn 50 năm ròng rã, ông miệt mài gửi thư, liên hệ các chương trình của Đài Tiếng nói Việt Nam, kết nối Đội K20 và nhiều tổ chức tìm kiếm hài cốt liệt sĩ, rồi rong ruổi qua hàng chục nghĩa trang trên khắp cả nước. Thế nhưng, mọi nỗ lực ấy vẫn không mang lại một dấu vết nào về người anh hy sinh nơi chiến trường.

Không chờ đợi được người con trở về, mẹ ông Minh mất, mang theo nỗi đau chưa một lần được gặp lại con. Tâm nguyện của bà trở thành nỗi canh cánh của nhiều thế hệ trong gia đình.

Đến năm 2025, chương trình thu nhận mẫu ADN thân nhân liệt sĩ do Bộ Công an triển khai, với sự đồng hành của Công ty Cổ phần GeneStory, đã mở ra hy vọng mới. Gia đình được liên hệ để thu mẫu từ bà Nguyễn Thị Lan (em gái) và ông Nguyễn Tiến Minh (anh trai liệt sĩ). Sau quá trình phân tích, đối chiếu tại phòng thí nghiệm đạt chuẩn quốc tế của GeneStory, kết quả xác nhận: một phần mộ vô danh tại nghĩa trang chính là nơi liệt sĩ Nguyễn Quốc Hội đang yên nghỉ.

Trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do cho Tổ quốc, cả nước có khoảng 1,2 triệu liệt sĩ, trong đó 500.000 hài cốt chưa xác định danh tính, gần 300.000 hài cốt đã được quy tập và khoảng 200.000 hài cốt còn nằm rải rác trên khắp mọi miền đất nước và cả nước ngoài. Trước đây, việc tìm thân nhân dựa nhiều vào ký ức hoặc giám định hồ sơ đơn lẻ, bao gồm xét nghiệm ADN.

Ý tưởng ứng dụng công nghệ giải mã gene hiện đại với quy mô lớn được đưa ra như một bước đột phá nhằm giải quyết bài toán nhân văn tìm kiếm thân nhân liệt sĩ một cách toàn diện và khoa học. Ngày 23/7/2024, dự án Ngân hàng Gene Liệt sĩ thành lập với mục tiêu đến năm 2030 xác định danh tính khoảng 20.000 mẫu hài cốt liệt sĩ và kết luận được 60% mộ liệt sĩ còn thiếu thông tin bằng phương pháp giám định ADN.

Dự án đánh dấu một bước ngoặt lịch sử trong công tác đền ơn đáp nghĩa nhằm xoa dịu nỗi đau của hàng trăm nghìn gia đình, hàn gắn vết thương chiến tranh và quy tập các anh hùng liệt sĩ về với đất mẹ, đồng thời thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số quốc gia theo Đề án 06 của Chính phủ.

Thông qua công nghệ giám định ADN hiện đại được tích hợp trực tiếp vào Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Ngân hàng sẽ sàng lọc và kết nối ADN thân nhân với các hài cốt liệt sĩ vô danh, từ đó xác định chính xác danh tính của các liệt sĩ. Toàn bộ quá trình đều được triển khai bài bản, khoa học và bảo mật tuyệt đối theo tiêu chuẩn quốc tế.

Toàn bộ chi phí liên quan đến việc thu mẫu, phân tích, đối sánh và trả kết quả đều miễn phí đối với các thân nhân liệt sĩ. Chi phí này đến từ sự hỗ trợ nhiệt tình và rất đáng trân trọng từ các doanh nghiệp trên cả nước thông qua chương trình xã hội hóa.

Ngày 25/7/2025, Bộ Công an tổ chức Hội nghị sơ kết một năm triển khai Kế hoạch 356/KH-BCA-C06 về khảo sát, thu thập thông tin ADN đối với thân nhân liệt sĩ chưa xác định được danh tính. Chỉ trong một năm triển khai thần tốc, lực lượng công an đã thu nhận hơn 57.000 mẫu ADN của mẹ đẻ và thân nhân liệt sĩ; tổ chức trên 600 đợt thu mẫu lưu động; phân tích và cập nhật vào Cơ sở dữ liệu quốc gia hơn 11.000 mẫu, đồng thời bước đầu xác định danh tính 16 liệt sĩ tại Nghĩa trang Đức Cơ (Gia Lai).

Đằng sau những con số biết nói ấy là hành trình bền bỉ của hàng nghìn lượt cán bộ công an cơ sở, lặn lội đến từng nhà, gặp từng Mẹ Việt Nam anh hùng, từng cụ già mái tóc bạc. Hơn 500 buổi thu mẫu đã trở thành những lần “gõ cửa ký ức”, nơi mỗi giọt máu gửi gắm hy vọng và khát vọng đoàn tụ của biết bao gia đình.

Nhiều địa phương đã mở các chiến dịch cao điểm thu nhận mẫu ADN, như Công an tỉnh Ninh Bình, Thanh Hóa… tạo tiền đề quan trọng cho các bước giám định và đối sánh nhằm “gọi đúng tên” các anh hùng liệt sĩ đang nằm lại trong những ngôi mộ vô danh.

Trên cơ sở 696.908 thông tin liệt sĩ do Cục Người có công (Bộ Nội vụ) cung cấp, công an các địa phương đã khẩn trương rà soát, xác minh và làm sạch dữ liệu. Bước đầu đã làm rõ 336.243 trường hợp liệt sĩ chưa xác định danh tính và 284.329 thông tin thân nhân, tương đương 42,3% tổng số mẫu cần thu. Mỗi dữ liệu được hoàn thiện là một mảnh ký ức được ghép nối, để tên tuổi, quê hương và huyết thống của các anh hùng liệt sĩ dần sáng tỏ.

Song song với thu mẫu, công tác phân tích ADN ghi nhận nhiều kết quả tích cực. Hơn 11.000 mẫu thân nhân đã được giám định, trên 10.000 mẫu được tích hợp vào Cơ sở dữ liệu quốc gia về căn cước, tạo nền tảng đối sánh lâu dài. Trong 17.726 mẫu hài cốt được bàn giao, đã có 5.493 mẫu được phân tích chuyên sâu, từng lát cắt gen đang dần soi sáng những ký ức lịch sử bị vùi lấp theo thời gian.

Thiếu tướng Vũ Văn Tấn, Cục trưởng Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội, Thư ký Tổ công tác triển khai Đề án 06, khẳng định, Kế hoạch 356/KH-BCA không chỉ là nhiệm vụ của ngành Công an, mà còn là minh chứng cho sự phối hợp hiệu quả giữa các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp trong một sứ mệnh đặc biệt thiêng liêng. Từ hướng dẫn chuyên môn đến quy trình lựa chọn đơn vị đủ điều kiện phân tích, Bộ Công an đã xây dựng lộ trình triển khai chặt chẽ, khoa học và quyết liệt.

Không chỉ trông vào ngân sách Nhà nước, chương trình còn nhận được sự chung tay to lớn của cộng đồng. Tổng nguồn lực xã hội hóa lên tới 39,4 tỷ đồng, tương đương hơn 17.500 mẫu xét nghiệm ADN. Trong đó, Công an tỉnh Hà Nam (cũ) nổi bật như một điểm sáng, vận động gần 18 tỷ đồng từ 20 doanh nghiệp cùng cán bộ, chiến sĩ đủ để phân tích ADN cho 100% thân nhân liệt sĩ trên địa bàn.

Sự chỉ đạo quyết liệt của lãnh đạo các cấp, cùng sự đồng hành của doanh nghiệp, ngân hàng đã giúp lực lượng công an kịp thời thu mẫu ADN của các đối tượng ưu tiên - đặc biệt là mẹ đẻ của các liệt sĩ chưa xác định danh tính. Đồng thời, nhiều thân nhân tuổi cao, sức yếu cũng đã được hỗ trợ thu mẫu, đưa vào Ngân hàng gen quốc gia phục vụ công tác đối sánh.

Hành trình trả lại tên cho liệt sĩ không chỉ là chương trình kỹ thuật, càng không phải những con số khô cứng. Đó là sứ mệnh tri ân, là trách nhiệm của cả dân tộc với những người đã ngã xuống. Mỗi gia đình tìm được người thân; mỗi ngôi mộ vô danh được khắc lại tên tuổi; mỗi người mẹ được yên lòng - đó là một ký ức lịch sử được nối lại, là một vết thương chiến tranh được xoa dịu.

Hành trình ấy sẽ tiếp tục, lặng lẽ nhưng bền bỉ. Bởi chỉ khi gọi đúng tên từng anh hùng, chúng ta mới thực sự làm tròn lời hứa với những người đã hiến dâng tất cả cho độc lập, tự do của Tổ quốc.

Ảnh: Trường Giang - Như Ngọc - UBND xã Gia Lộc

- Công an Hưng Yên - congan.haiphong.gov.vn

Video: Mai Ngọc

Nội dung: Nguyễn Síu

Thiết kế: Vũ Hưng

Nội dung: Tấn Thịnh