Lần gần nhất Tây Ban Nha lọt vào chung kết một giải đấu lớn đã cách đây 12 năm: Euro 2012. La Roja trở thành đội bóng đầu tiên và duy nhất trong lịch sử bảo vệ thành công chức vô địch châu Âu sau khi đánh bại Italy trong trận chung kết.

10 trên 11 cầu thủ đá chính ngay tại Kiev (Ukraine) hôm ấy khoác áo Real Madrid hoặc Barcelona, giai đoạn đỉnh cao của El Clasico. Hồi ức về màn Pep Guardiola đấu trí Jose Mourinho, Lionel Messi so tài Cristiano Ronaldo, cuộc đua trăm điểm tại La Liga và những chức vô địch Champions League vẫn thật sống động trong ký ức người hâm mộ.

Hầu hết tuyển thủ Tây Ban Nha tham dự Euro 2012 cũng góp mặt ở Euro 2008 và World Cup 2010, hai giải đấu La Roja đều đăng quang, đồng thời xác lập sự thống trị.

Đội tuyển Tây Ban Nha giai đoạn vàng son ấy quy tụ nhiều ngôi sao đẳng cấp cao và dày dạn kinh nghiệm, sẵn sàng gạt bỏ sự kình địch ở cấp CLB để chinh phục thế giới, giống như những siêu anh hùng cùng bắt tay nhau giải cứu nhân loại trong phim ảnh hoặc truyện tranh.

Tây Ban Nha giai đoạn 2008-2012 là trường hợp độc đáo của bóng đá kỷ nguyên hiện đại, khi các cầu thủ đội tuyển quốc gia (ĐTQG) lại thi đấu ăn ý như một CLB.

Tây Ban Nha ở thời điểm hiện tại lại là phiên bản trái ngược của các bậc tiền bối. Đội bóng này trông như "đội quân nông dân" đang nổi dậy khởi nghĩa hơn là những kẻ quý tộc thống trị. Một tập hợp những tài năng vô danh (ngoại trừ Rodri, máy đếm nhịp của Man City) hơn là nghệ sĩ bậc thầy.

Trong đội hình chính của Tây Ban Nha đã ngược dòng đánh bại đội tuyển Pháp với tỷ số 2-1 tại bán kết, sự hiện diện của Barcelona và Real Madrid khá hiếm hoi.

Danh sách này có trung vệ Nacho, 34 tuổi, người vừa đại diện đội bóng Hoàng gia nâng cao chức vô địch Champions League thực tế vừa hết hạn hợp đồng và tài năng trẻ Lamine Yamal, thần đồng 16 tuổi của Los Blaugrana đang làm rung chuyển cả châu Âu.

Đội tuyển Pháp tính ra còn có nhiều cầu thủ Barca/Real Madrid hơn, nếu cộng cả tân binh Kylian Mbappe.

Trước khi đánh bại Pháp, đội quân vô danh đến từ xứ sở bò tót đã hạ gục Italy, Croatia và cả chủ nhà Đức, những tên tuổi lẫy lừng khác, mà chưa cần dùng tới loạt đá luân lưu. Không chỉ là kết quả, Tây Ban Nha còn trình diễn thứ bóng đá hay nhất giải.

Trên băng ghế chỉ đạo, La Roja cũng có một HLV "tương xứng" với các cầu thủ trên sân, giống như HLV Vicente Del Bosque, nhà cầm quân đã vô địch World Cup lẫn Champions League, phù hợp với đội hình năm 2012.

Luis de la Fuente hoàn toàn vô danh. Vị chiến lược gia này trông như một ông giáo mọt sách, kiểu người được lũ học sinh tinh nghịch ưa trêu chọc. De la Fuente chưa từng dẫn dắt đội bóng hạng hai chứ đừng nói tham dự hạng nhất. 

12 năm qua, ông làm việc tại Liên đoàn bóng đá Tây Ban Nha qua nhiều vai trò huấn luyện và thăng tiến qua các cấp ĐTQG. Vị chiến lược gia này đem đến cảm giác chỉn chu, luôn cố hoàn thành mọi công việc được giao theo cách tròn trịa nhất mỗi ngày. Một kiểu người dễ đoán.

Khi một nửa hàng phòng ngự (Dani Carvajal và Robin Le Normand) bị treo giò, De la Fuente thay bằng cựu binh Nacho và lão tướng Jesus Navas, 38 tuổi. Nhiệm vụ của Navas là theo kèm Mbappe. Trong khoảng 20 phút đầu trận, cựu cầu thủ Man City hoàn toàn bị ngợp trước sự bùng nổ của thủ quân đội tuyển Pháp.

Tuy nhiên Navas dần bắt nhịp trong khi Mbappe dần trở nên mờ nhạt. Nhưng nhìn chung, De la Fuente không chọn phương án khác dù kết quả ra sao.

Quy trình tương tự xảy ra ở trường hợp Pedri bị chấn thương và phải rời sân trong cuộc chạm trán đội tuyển Đức. Người vào sân thay thế đương nhiên là Dani Olmo. Cầu thủ này trưởng thành từ lò La Masia, nhưng phải chuyển đến Croatia khoác áo Dinamo Zagreb để tìm đường phát triển sự nghiệp.

Hiện Olmo khoác áo RB Leipzig nhưng có dấu hiệu chững lại vì bị chấn thương hành hạ. 5 mùa giải vừa qua, trung bình mỗi mùa tiền vệ này chỉ có 17 trận đá chính tại Bundesliga. Nhưng Olmo là lựa chọn đúng của De la Fuente.

Khả năng hoạt động giữa hai tuyến tiền vệ và hậu vệ đối phương của Olmo đã làm gián đoạn lối chơi của đội tuyển Đức rồi Pháp, để rồi in dấu giày vào 3 trong 4 bàn thắng.

Những tài năng lận đận như Dani Olmo giúp Tây Ban Nha không chỉ thành công mà còn đáng mến. Tương tự là trường hợp Fabian Ruiz, tiền vệ tạo dựng tên tuổi tại các đội bóng "hạng hai" như Real Betis và Napoli trước khi giành được vị trí tại Paris Saint Germain.

Hoặc Marc Cucurella, cầu thủ ở tuổi 21 cũng phải rời Barcelona vì không thể cạnh tranh vị trí, sau đó phát triển sự nghiệp ở Brighton nhưng rồi trở thành… trò hề tại Chelsea suốt 18 tháng đầu khoác áo.

Trường hợp đáng tiếc nhất phải kể đến Alvaro Morata. Cao lớn, điển trai, sung mãn, khéo léo, tưởng như tiền đạo này phải có được sự nghiệp vĩ đại tại Real Madrid.

Tuy nhiên, thực tế Morata lang bạt hết đội bóng này sang đội bóng khác, bị chế giễu là "chân gỗ" vì nhiều pha bỏ lỡ vụng về và hiếm khi ghi bàn trong những trận cầu đinh. Đó là lý do vì sao Atletico Madrid đang muốn đẩy tiền đạo này đi.

Từ đội hình hỗn tạp ấy, De la Fuenta đã tạo ra cú chuyển mình mạnh mẽ so với thời tiền nhiệm Luis Enrique. Đã qua thời kỳ Tây Ban Nha kiểm soát bóng với những chân chuyền "cải trang" thành tiền vệ biên.

Thay vào đó là sự hiện diện của hai cầu thủ chạy cánh trẻ trung, hừng hực khí thế là Nico Williams và Lamine Yamal. Sự hiện diện của bộ đôi này cũng cấp cho Tây Ban Nha khả năng tạo đột biến để xuyên thủng hệ thống phòng ngự đối phương, điều trước đây rất thiếu.

Điều may mắn nữa cho thầy trò De la Fuente là họ không chịu quá nhiều áp lực của ứng cử viên vô địch hàng đầu. Thực tế Tây Ban Nha không được đánh giá cao bằng Pháp, Đức hay Anh, đối thủ trong trận chung kết. Nhờ vậy, những tài năng trẻ như Yamal thoải mái tâm lý hơn khi vào sân và trình diễn phép màu bằng đôi chân.

Chẳng ai có thể tin chàng trai chưa bước qua tuổi 17 này lại có thể xuyên thủng hàng thủ tưởng như bất khả xâm phạm của tuyển Pháp bằng cú đá tuyệt diệu ở thời điểm ngặt nghèo như thế. Pha bóng ấy càng cho thấy Tây Ban Nha đang ở trạng thái cân bằng và thoải mái để tiếp tục cuộc khởi nghĩa.

So với đội tuyển Tây Ban Nha phiên bản 2024, đội tuyển Anh có nhiều nét tương đồng với Tây Ban Nha phiên bản 2012. Tuy chưa giành được danh hiệu nào nhưng đó là tập thể quy tụ nhiều tên tuổi lẫy lừng.

Jude Bellingham, ngôi sao số một của Real Madrid ở mùa giải đoạt cú đúp La Liga và Champions League vừa qua. Phil Foden, cầu thủ xuất sắc nhất Premier League 2023-24. Bukayo Saka, ngòi nổ trên hàng công và Declan Rice, bản hợp đồng trăm triệu nâng cấp tuyến giữa Arsenal.

Dẫn dắt đội tuyển Anh là HLV Gareth Southgate, vị chiến lược gia dạn dày kinh nghiệm, với 8 năm dẫn dắt Tam sư và gặt hái được thành công nhất định (bán kết World Cup 2018, chung kết Euro 2020 và tứ kết World Cup 2022).

Thầy trò Southgate cũng chính là ứng cử viên số một cho chức vô địch, xếp trên cả chủ nhà Đức, trước khi giải đấu khởi tranh. Và không nằm ngoài dự đoán, ứng cử viên số một đã có mặt ở trận chung kết?

Câu hỏi này có lẽ hơi trừu tượng. Màn trình diễn của đội tuyển Anh tại Euro 2024 lật ngược vấn đề hạnh phúc nằm trên đường đi hay đích đến. Có lẽ ở cấp ĐTQG, thành hay bại tại kết quả nhiều hơn màn trình diễn, như câu châm ngôn quen thuộc trong thế giới bóng đá: "Lịch sử chỉ ghi danh nhà vô địch".

Không tin hãy hỏi Real Madrid, nhà vô địch Champions League 6 trong 10 mùa giải gần nhất.

Dưới sự dẫn dắt của Southgate, Tam sư từng trình diễn lối chơi biến hóa, hiện đại tại 3 giải đấu trước để rồi 2 lần thua ở loạt đá phạt đền và một lần thất bại trong hiệp phụ. Đến Euro 2024, Southgate không còn là chiến lược gia theo trường phái kỹ trị nữa.

Ông trở thành người dẫn đầu đoàn thám hiểm người Anh thực hiện chuyến phiêu lưu trên đất Đức, như cái cách Real Madrid vẫn thực hiện mỗi mùa tại cúp châu Âu.

Không còn những kế hoạch cụ thể, chi tiết, Tam sư vượt ngàn chông gai theo cách tùy cơ ứng biến, bằng sự kiên định, bản lĩnh và đẳng cấp ngôi sao. Tuy bị chỉ trích vì lối chơi thiếu thuyết phục nhưng có cảm giác đội tuyển Anh này rất khác những đội tuyển Anh trước đây. Họ rất lì lợm và có chút bụi bặm.

Cái cách Ivan Toney nhìn trừng trừng vào thủ môn Thụy Sĩ khi thực hiện quả đá luân lưu làm gì có trong sách vở mô phạm thường thấy trên quê hương bóng đá. Quyết định thay cả Foden và Kane bằng Palmer và Watkins trong thế cân bằng cũng đầy phi lý.

Cú ngả người móc bóng của Bellingham hay cú sút của Saka càng chẳng có logic nào khi đi vào lưới, vì cả trận đội tuyển Anh chưa dứt điểm quả nào trúng đích. Quan trọng nhất, càng bị chỉ trích, chỉ trích một cách ầm ĩ, chê bai một cách thậm tệ, đội tuyển Anh càng lì lợm để bước tiếp.

Vinh quang đã gần ngay trước mắt Tam sư, giả như thầy trò Southgate đăng quang sau trận chung kết Euro 2024 tại Berlin (2h ngày 15/7), những người Anh nổi tiếng bảo thủ sẽ ứng xử như thế nào với những người hùng vô thừa nhận này?!

Nội dung: Ngọc Trung

Thiết kế: Patrick Nguyễn