Xung đột Ukraine về đâu sau chiến dịch phản công khốc liệt?

Cuộc xung đột Nga - Ukraine diễn ra khốc liệt trong hơn một năm qua, nhưng đến nay vẫn chưa có dấu hiệu nào cho thấy cuộc chiến này sẽ đi đến hồi kết trong tương lai gần. Hàng nghìn binh sĩ đã thiệt mạng, nhiều thành phố biến thành đống đổ nát và hàng triệu người Ukraine rời bỏ đất nước.

Từ đầu tháng 6, Ukraine được cho là đã mở chiến dịch phản công quy mô lớn nhằm giành lại các vùng lãnh thổ do Nga kiểm soát.

Seth Jones, Giám đốc Chương trình An ninh Quốc tế tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, cho rằng hiện vẫn còn quá sớm để khẳng định liệu chiến dịch phản công của Ukraine có thành công hay không, nhưng những diễn biến tiếp theo của cuộc xung đột sẽ phụ thuộc phần lớn vào cuộc phản công này.

Trong bối cảnh cuộc chiến trên bộ lớn nhất ở châu Âu kể từ năm 1945 đang bước vào một giai đoạn mới, giới phân tích dự đoán một số kịch bản có thể diễn ra tiếp theo.

Một số kịch bản

Lệnh ngừng bắn

Theo chuyên gia Seth Jones, giai đoạn tiếp theo của cuộc xung đột sẽ được xác định bằng việc Ukraine có thể giành lại các vùng lãnh thổ đã mất trong thời gian ngắn hay dài trong chiến dịch phản công.

Nếu cuộc phản công của Ukraine bị đình trệ, triển vọng đàm phán với Nga sẽ tăng lên và điều này có thể sẽ được các nước phương Tây khuyến khích. Tuy nhiên, nếu Ukraine có thể giảm diện tích lãnh thổ do Nga kiểm soát từ 20% ở thời điểm hiện tại xuống còn khoảng 10-15%, khả năng đàm phán sẽ thấp hơn.

Các cuộc đàm phán có thể dẫn đến một lệnh ngừng bắn tạm thời, tương tự tình trạng ở bán đảo Triều Tiên, nơi không bên nào công nhận chiến tranh đã kết thúc.

"Ngừng bắn không phải là kết thúc hoàn toàn xung đột, mà chỉ là giảm cường độ giao tranh, ít nhất là tạm thời, và trở thành một giai đoạn gần giống một cuộc xung đột đóng băng, có thể nóng lên hoặc hạ nhiệt tùy thuộc vào nhiều yếu tố", Jones nhận định.

Theo kịch bản này, Nga có thể hy vọng Mỹ và các nước phương Tây khác sẽ không còn quan tâm đến cuộc xung đột và sẽ giảm bớt sự ủng hộ dành cho Ukraine.

"Điều đó cuối cùng sẽ thay đổi cán cân quyền lực theo hướng có lợi cho Nga và cho phép Nga giành lại các vùng lãnh thổ theo cách lý tưởng mà họ muốn vào tháng 2 năm ngoái", chuyên gia nhận định thêm.

Thỏa thuận hòa bình

Chuyên gia Jones cho rằng, chiến sự cũng có khả năng kết thúc bằng một thỏa thuận hòa bình, nhưng thực tế cho thấy Nga "đang lún quá sâu" vào cuộc xung đột này.

"Nga đã đổ quá nhiều nguồn lực chính trị và quân sự để có thể rút khỏi cuộc chiến mà không đạt được những thành công rõ ràng", Jones cho biết.

Mặc dù không rõ Tổng thống Vladimir Putin sẽ chấp nhận kết quả nào là "thành công" đối với Nga trong chiến dịch quân sự tại Ukraine, nhưng ông Putin có thể chấp nhận việc Nga giữ lại các phần lãnh thổ mà Nga đã giành quyền kiểm soát ở phía đông và phía nam Ukraine.

Câu hỏi phức tạp hơn được đặt ra là Ukraine sẽ sẵn sàng từ bỏ những gì trong một thỏa thuận với Nga. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky từng tuyên bố, mục tiêu của Ukraine là giành lại tất cả khu vực mà Nga đã kiểm soát, bao gồm bán đảo Crimea, nơi Nga sáp nhập vào năm 2014.

"Tôi cho rằng các bên rất khó đạt được một thỏa thuận hòa bình ở thời điểm này và cả Tổng thống Putin lẫn Tổng thống Zelensky đều không chấp nhận bất kỳ hình thức nhượng bộ nào", Jones nói.

Thành công của Nga

Chuyên gia Jones cho rằng, mục tiêu của Nga là kiểm soát hoàn toàn Ukraine và điều quan trọng là Kiev đã đạt được bước tiến quan trọng trong việc ngăn chặn mục tiêu này của Moscow.

"Có thể cho rằng, ít nhất cho đến tháng 2/2022, quân đội Nga là đội quân mạnh thứ ba trên thế giới, sau Mỹ và Trung Quốc. Nhưng Ukraine đã ngăn chặn một chiến dịch chớp nhoáng của Nga nhằm kiểm soát Kiev", Jones cho biết.

Theo chuyên gia, mặc dù mục tiêu của Nga ngày càng khó đạt được, nhưng Moscow có thể chấp nhận một chiến dịch "thành công" dưới hình thức một thỏa thuận hòa bình với các vùng lãnh thổ mà Nga đã kiểm soát ở Ukraine.

Tuy vậy, chuyên gia Jones cho rằng, trong tình hình hiện tại, các lực lượng Nga có rất ít triển vọng cho các hoạt động tấn công vì thương vong của họ trong trận chiến giành thành phố Bakhmut ở miền Đông Ukraine rất lớn.

Chuyên gia dự đoán, mục tiêu của Nga bây giờ là củng cố các vùng lãnh thổ mà họ đã kiểm soát, đồng thời ngăn chặn các lực lượng Ukraine giải phóng thêm lãnh thổ và tiếp tục chờ đợi.

Nga rút quân, Ukraine chiến thắng

Một kịch bản có thể xảy ra là Ukraine sẽ giành được lợi thế ở những khu vực như Lugansk và Donetsk ở phía đông và Zaporizhzhia ở phía nam sau chiến dịch phản công.

"Nhiều khả năng Ukraine có thể đạt được những bước tiến lớn, nhưng việc đẩy lùi Nga khỏi các vùng lãnh thổ (mà họ đã kiểm soát) sẽ rất khó khăn", Jones nói.

Bất chấp những tổn thất về nhân lực và thiết bị, Nga cho đến nay vẫn không thể hiện bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy họ sẽ rút quân khỏi Ukraine.  Moscow tuyên bố không có triển vọng chấm dứt xung đột khi Tổng thống Zelensky năm ngoái đã ra luật cấm đàm phán với chính quyền Tổng thống Vladimir Putin, do vậy, Moscow không còn lựa chọn nào ngoài biện pháp quân sự.

Đầu tháng này, Tổng thống Zelensky tuyên bố nếu Nga muốn đạt được giải pháp ngoại giao cho cuộc xung đột hiện nay, họ nên rút quân, thay vì đợi Ukraine giải phóng lãnh thổ bằng quân sự. Ông Zelensky cũng tin tưởng rằng, chiến dịch phản công của Ukraine sẽ thành công.

"Cuộc chiến với Liên bang Nga giống một chiếc bánh. Chúng ta không thể ăn toàn bộ nó trong chỉ một lần vì miệng của bạn sẽ bị rách. Nga là một quốc gia lớn. Sẽ rất khó để nuốt trôi những vấn đề này, vì vậy chúng ta phải chia cuộc chiến ra thành từng phần. Sẽ có các chiến thắng nhỏ tiếp nối, hoặc diễn ra song song, nhưng phần lớn là chúng sẽ nối tiếp nhau", ông Zelensky tuyên bố.

Xung đột kéo dài

Một khả năng có thể xảy ra là giao tranh tiếp tục diễn ra khốc liệt trong nhiều tháng, thậm chí nhiều năm, mà không có người chiến thắng. Cuộc xung đột về cơ bản có thể trở thành một cuộc chiến tiêu hao, trong đó cả hai bên cố gắng bào mòn nhau đến mức sụp đổ.

Không rõ bên nào sẽ có thể cầm cự lâu hơn. Trong khi Ukraine nhận được sự hỗ trợ đáng kể từ phương Tây, Nga có nguồn binh lực dồi dào hơn. Mặc dù vậy, quân đội Nga cũng bị suy yếu đáng kể do cuộc xung đột này, khi phải chịu tổn thất lớn về binh lính và vũ khí.

Tướng Mark Milley, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ, hồi tháng 5 cho biết ông nghĩ rằng xung đột có thể kéo dài nhiều thập niên, vì Nga sẽ chiến đấu để đạt được các mục tiêu quân sự của mình.

Nguồn nhân lực dồi dào của Nga đồng nghĩa với việc Ukraine khó có thể giành lại toàn bộ lãnh thổ.

"Điều đó có nghĩa là giao tranh sẽ tiếp tục, sẽ khốc liệt, sẽ rất khó khăn. Đến một lúc nào đó, cả hai bên sẽ đàm phán để giải quyết hoặc đi đến một thỏa thuận quân sự", chuyên gia Jones dự báo.

Chiến tranh hạt nhân hoặc NATO can thiệp

Kể từ khi xung đột nổ ra, Tổng thống Putin từng nhiều lần ngụ ý về việc sẵn sàng sử dụng vũ khí hạt nhân để bảo vệ đất nước và tuyên bố đây không phải "lời nói đùa". Các nước phương Tây và các chuyên gia hiện vẫn tranh luận về mức độ nghiêm trọng của mối đe dọa này.

Theo giới phân tích, có những rủi ro lớn liên quan đến việc sử dụng vũ khí hạt nhân, bao gồm rủi ro trên lãnh thổ của Nga.

Nếu các lực lượng Nga phải đối mặt với một cuộc tấn công quân sự quy mô lớn, Nga có thể sử dụng vũ khí hạt nhân trên chiến trường, nhưng điều này có thể tạo ra rủi ro lớn hơn nhiều so với lợi ích mà Nga giành được.

Theo chuyên gia Jones, "có rất nhiều rủi ro liên quan đến việc sử dụng vũ khí hạt nhân, cả về mặt chính trị, ngoại giao", và không rõ liệu NATO có tham gia vào kịch bản này hay không. Một quan chức cấp cao từng nói rằng, một cuộc tấn công hạt nhân của Nga có thể sẽ vấp phải phản ứng từ NATO.

Tuy nhiên, việc NATO tuyên chiến với Nga có thể tạo ra một cuộc xung đột quy mô lớn, kéo theo các nước khác tham gia như Trung Quốc. Đây là kịch bản mà NATO muốn tránh. Thay vào đó, NATO trước mắt có thể sẽ xem xét tăng cường trừng phạt Nga và hỗ trợ vũ khí cho Ukraine.

Thách thức với Ukraine trong chiến dịch phản công

Theo các học thuyết quân sự, các cuộc tấn công vào lực lượng của đối phương thường bắt đầu bằng không kích, tiếp theo là bộ binh áp đảo trên mặt đất, dưới sự yểm trợ của máy bay chiến đấu để tạo một lối mở. Tuy nhiên, Ukraine khó có thể áp dụng chiến thuật này khi tấn công vào phòng tuyến Nga.

Thiếu lực lượng không quân mạnh mẽ, quân đội Ukraine đang tiến hành một chiến thuật tấn công mà ít đội quân hiện đại nào dám làm: đánh bật lực lượng Nga khỏi các phòng tuyến kiên cố mà Nga đã chuẩn bị suốt nhiều tháng và sẵn sàng cho cuộc tấn công khốc liệt kéo dài.

Những thất bại ban đầu của Ukraine là dấu hiệu cho thấy cuộc phản công của Ukraine sẽ là một chiến dịch kéo dài, tổn thất lớn và không lặp lại kỳ tích từng xảy ra trong đợt phản công vào cuối mùa hè năm ngoái khi Ukraine đẩy lùi lực lượng Nga khỏi vùng Kharkov.

"Cuộc phản công sẽ rất khó khăn. Các lực lượng Nga đã có sự chuẩn bị trong khoảng thời gian dài. Họ đã rút kinh nghiệm từ những sai lầm ở Kharkov", Rob Lee, một thành viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại ở Mỹ, nhận định.

Cuộc xung đột hiện nay, với những trận chiến khốc liệt trên chiến trường, về cơ bản là trận chiến của sự chuẩn bị. Từ giữa năm ngoái, cả hai bên đã tập hợp vũ khí, binh lính và các vị trí phòng thủ cho một giai đoạn xung đột mà họ tin là thời điểm then chốt.

Ukraine đã nhận hàng tỷ USD vũ khí và thiết giáp hiện đại từ các đồng minh phương Tây. Trong khi đó, Nga đã huy động hơn 200.000 binh lính, đào chiến hào và chuẩn bị các vị trí khai hỏa để ngăn chặn lực lượng Ukraine. Điều đáng chú ý là quân đội Nga đã rải hàng triệu quả mìn trên khắp chiến tuyến.

Đầu tháng này, Ukraine đã mất một số xe tăng và xe chiến đấu bọc thép do phương Tây cung cấp khi đi vào một trong những bãi mìn của Nga. Các đơn vị khác cũng phải đối mặt với các cuộc tấn công từ máy bay trực thăng và tên lửa của Nga, được phóng từ cả trên không và trên đất liền. Đối mặt với thất bại trong các cuộc tấn công thăm dò, các chỉ huy Ukraine trong những ngày gần đây đã tạm dừng tiến công để đánh giá lại chiến thuật.

Do không có ưu thế trên không, Ukraine đã tìm cách làm suy giảm năng lực chiến đấu của lực lượng Nga bằng cách tấn công vào các nguồn tiếp viện và trung tâm chỉ huy thông qua các cuộc tấn công bằng vũ khí tầm xa, gần đây nhất là sử dụng tên lửa hành trình Storm Shadow do Anh cung cấp.

Kiev từng sử dụng chiến thuật này rất thành công vào năm ngoái, khi sử dụng các hệ thống pháo phản lực cơ động cao HIMARS do Mỹ cung cấp để tấn công các vị trí quan trọng của Nga và làm suy giảm sức mạnh chiến đấu của quân đội Nga.

Kherson là khu vực đặc biệt dễ bị tổn thương do nằm ở nơi hợp lưu của hai con sông. Mặc dù vậy, chiến dịch bao vây của Ukraine cũng phải mất nhiều tháng mới thành công. Các mục tiêu hiện tại của Ukraine không dễ bị tấn công như Kherson, điều này đặt ra thêm thách thức cho Kiev.

Theo Phillips O'Brien, giáo sư nghiên cứu chiến lược tại Đại học St. Andrew ở Scotland, lực lượng Ukraine chỉ có thể chọc thủng phòng tuyến Nga nếu họ có thể bào mòn khả năng chiến đấu của đối phương.

"Vì Ukraine không có ưu thế trên không, họ không thể xuyên thủng phòng tuyến đối phương và bảo vệ lực lượng tăng thiết giáp. Đó là một giai đoạn rất khốc liệt", chuyên gia O'Brien nhận định.

Để tăng cơ hội thành công, Ukraine đã phải nỗ lực kéo giãn lực lượng và tiến hành các cuộc tấn công thăm dò phản ứng của Nga. Trong những tuần gần đây, lực lượng Ukraine đã tiến hành các cuộc tấn công vào các khu vực dọc theo chiến tuyến, từ thành phố Belgorod của Nga qua biên giới Ukraine ở phía bắc, đến gần Tokmak, một đầu mối đường sắt quan trọng để tiếp tế cho quân đội Nga ở miền Nam Ukraine.

Các chỉ huy Ukraine cho biết quân đội nước này đã phá hủy một kho đạn lớn của Nga ở vùng lãnh thổ mà Nga kiểm soát gần bán đảo Crimea, nơi Nga sáp nhập từ năm 2014. Ukraine cũng tấn công các lực lượng Nga ở Bakhmut, một thành phố gần trung tâm của chiến tuyến dài gần 1.000km mà Moscow đã mất gần 10 tháng để kiểm soát.

Khi quân đội Nga tuyên bố kiểm soát trung tâm thành phố Bakhmut vài tuần trước, quân đội Ukraine đã rút về các cao điểm lân cận và bắt đầu phản công. Các cuộc giao tranh vẫn tiếp diễn, buộc Nga phải điều thêm quân tới khu vực này.

"Lực lượng Nga ở Bakhmut cũng rất mệt mỏi, nếu không muốn nói là kiệt sức", một quan chức cấp cao của NATO cho biết.

Ở những nơi khác, quân đội Ukraine, bao gồm lực lượng biệt kích, đang tìm kiếm các điểm yếu trong hệ thống phòng thủ của Nga. Ngay cả những cuộc tiến công không thể xuyên thủng phòng tuyến của Nga cũng có thể giúp các chỉ huy Ukraine nắm rõ hơn về phản ứng của Nga.

Bằng cách quan sát cách phản ứng và mức độ phản ứng của quân đội Nga, các chỉ huy Ukraine có thể xác định vị trí các mục tiêu mới để tấn công bằng vũ khí tầm xa. Các quan chức quân sự phương Tây cho rằng, việc chặn các liên lạc vô tuyến của Nga cũng có thể giúp Ukraine tìm kiếm mục tiêu và thu thập thông tin tình báo trên chiến trường.

Theo các quan chức phương Tây, Ukraine có thể tận dụng những lợi thế do sự mệt mỏi hay kiệt sức của quân đội Nga. Tuy nhiên, Nga có thể bù đắp điểm yếu này bằng sức mạnh vượt trội của họ, gồm hệ thống phòng thủ, sức mạnh không quân, năng lực tác chiến điện tử hay các bãi mìn dày đặc.

Các bãi mìn của Nga có khả năng gây sát thương chính xác do không cần sự can thiệp của con người. Bãi mìn của Nga cũng rất khó phát hiện, buộc Ukraine phải tiến công chậm và có nguy cơ bị Nga tấn công. Nhiều bãi mìn của Nga có sức công phá lớn hơn nhiều so với dự tính của Ukraine và các đồng minh. Điều này đồng nghĩa với việc Ukraine có nguy cơ thiệt hại nhiều hơn.

"Cần thông tin tình báo khá chi tiết để biết vị trí các bãi mìn", quan chức cấp cao của NATO cho biết.

Các chuyên gia cho rằng, các trận chiến sắp tới sẽ phụ thuộc vào việc bên nào chuẩn bị tốt hơn. Mark Cancian, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở Washington, so sánh tình hình hiện tại với trận chiến Kursk trong Thế chiến thứ hai, khi cả hai bên đều có sự chuẩn bị.

Theo chuyên gia Mark, cả Nga và Ukraine đều đã củng cố vị trí và chuẩn bị kỹ lưỡng trong những tháng qua, vì vậy trận chiến sắp tới sẽ là phép thử xem "bên nào mạnh hơn và nhanh hơn".

Thành Đạt

Theo Business Insider, Wall Street Journal, New York Times