Vì sao Tổng thống Putin bất ngờ thay Bộ trưởng Quốc phòng?

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã quyết định đưa ông Sergei Shoigu, người được xem là đồng minh lâu năm của ông chủ Điện Kremlin, khỏi ghế bộ trưởng quốc phòng trong cuộc cải tổ quan trọng nhất trong bộ chỉ huy quân sự kể từ khi quân đội Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine hơn hai năm trước.

Trong một thông báo vào ngày 12/5, Điện Kremlin cho biết ông Andrei Belousov, cựu phó thủ tướng phụ trách kinh tế, sẽ thay thế ông Shoigu làm tân Bộ trưởng Quốc phòng Nga.

Tổng thống Putin, người đã tuyên thệ nhậm chức lãnh đạo Nga nhiệm kỳ thứ năm vào tuần trước, đã đề xuất ông Shoigu đảm nhận vị trí người đứng đầu hội đồng an ninh đầy quyền lực của Nga. Cơ quan này hiện do ông Nikolai Patrushev, một cựu điệp viên có quan điểm cứng rắn và là một trong những cố vấn thân cận nhất của Tổng thống Putin, lãnh đạo.

Ông Shoigu, bộ trưởng có thời gian phục vụ lâu nhất ở Nga, đảm nhận vai trò lãnh đạo Bộ Quốc phòng vào năm 2012 sau nhiệm kỳ Bộ trưởng Tình trạng Khẩn cấp. Ông đã lãnh đạo quân đội Nga thực hiện chiến dịch quân sự toàn diện tại Ukraine, bắt đầu vào năm 2022.

Khi còn giữ vị trí Bộ trưởng Quốc phòng, ông Shoigu được giao nhiệm vụ hiện đại hóa quân đội Nga và được cho là có quyền tiếp cận trực tiếp với Tổng thống Putin, thường xuyên cùng nhà lãnh đạo Nga đi săn và câu cá ở Siberia.

Danh tiếng của ông Shoigu ở Nga ngày càng tăng sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea vào năm 2014, vụ việc mà ông được cho là người đứng sau thực hiện.

Tuy nhiên, giới phân tích phương Tây cho rằng, ông Shoigu đã phải hứng chịu sự chỉ trích vì những bước lùi quân sự của Nga sau chiến dịch quân sự tại Ukraine, cũng như việc ông không thể giải quyết tận gốc vấn đề tham nhũng trong nội bộ quân đội Nga. Đáng chú ý nhất, ông Shoigu đã buộc phải chống đỡ một cuộc nổi dậy vũ trang vào mùa hè năm ngoái của thủ lĩnh lực lượng quân sự tư nhân Nga Yevgeny Prigozhin.

Ông Shoigu được coi là nhân vật chủ chốt trong quyết định của Tổng thống Putin đưa quân đội Nga vào Ukraine. Nga đã kỳ vọng chiến dịch này sẽ nhanh chóng áp đảo Ukraine, quốc gia có quân đội quy mô nhỏ hơn và được trang bị ít hơn đáng kể so với Nga.

Tuy nhiên, cuộc xung đột đã thúc đẩy Ukraine tăng cường phòng thủ chặt chẽ, giáng đòn mạnh mẽ vào quân đội Nga, bao gồm việc rút lui khỏi nỗ lực kiểm soát thủ đô Kiev và một cuộc phản công đẩy lực lượng Moscow khỏi khu vực Kharkov.

Vị thế của ông Shoigu dường như đã suy yếu vào tháng trước khi cơ quan an ninh Nga bắt giữ người bạn thân lâu năm của ông, Timur Ivanov, cựu thứ trưởng quốc phòng bị cáo buộc nhận hối lộ khoảng 1 tỷ rúp (hơn 11 triệu USD) từ các nhà thầu xây dựng quân sự. Quan chức này bị cáo buộc nhận hối lộ quy mô lớn, với hành vi phạm tội có thể bị phạt tới 15 năm tù.

Ông Ivanov đã thăng tiến trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử cấp nhà nước của Nga và làm cố vấn cho bộ trưởng năng lượng, trước khi chuyển sang trở thành phó thống đốc Moscow dưới thời ông Sergei Shoigu một thời gian ngắn vào năm 2013. Sau này, khi trở thành Bộ trưởng Quốc phòng Nga, ông Sergei Shoigu cũng bổ nhiệm ông Ivanov làm cấp phó vào năm 2016.

Trên giấy tờ, quyết định thay đổi nhân sự mới đã đặt ông Shoigu vào một vị trí chính thức được coi là có cấp bậc cao hơn vai trò của ông trong Bộ Quốc phòng. Một số nhà quan sát tin rằng đây là một động thái của Tổng thống Putin nhằm cho phép đồng minh cũ của ông "giữ thể diện", theo Guardian.

Hiện chưa rõ ông Shoigu sẽ còn nắm giữ bao nhiêu quyền lực đối với cuộc chiến của Nga ở Ukraine. Mặc dù vị trí mới của ông tương đương với cố vấn an ninh quốc gia của tổng thống Mỹ, nhưng các nhà phân tích cho rằng ở Nga, vai trò này có ảnh hưởng hạn chế vì không trực tiếp kiểm soát quân đội hoặc cơ quan an ninh.

Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết ông Putin quyết định bổ nhiệm ông Belousov, một nhà kinh tế kỳ cựu, lãnh đạo Bộ Quốc phòng sau khi chi tiêu chiến tranh của Nga tăng lên đáng kể.

Giải thích về quyết định đề cử Bộ trưởng Quốc phòng mới của Tổng thống Putin, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết: "Chiến trường hiện nay được quyết định bởi những người cởi mở hơn với những đổi mới và sẵn sàng đổi mới nhanh nhất có thể".

Theo Điện Kremlin, ông Belousov đã chứng tỏ là "khá thành công trong việc lãnh đạo Bộ Phát triển Kinh tế" và sau đó làm trợ lý kinh tế cho tổng thống trong một thời gian dài.

"Bộ Quốc phòng phải tuyệt đối cởi mở với những đổi mới, giới thiệu những ý tưởng tiên tiến nhất và tạo điều kiện thuận lợi cho khả năng cạnh tranh kinh tế", ông Peskov nhấn mạnh.

Ông cũng nhấn mạnh, "việc tích hợp nền kinh tế của quân đội vào nền kinh tế quốc gia là rất quan trọng". Theo ông Peskov, ngân sách quân sự của Nga đã tăng từ 3% lên 6,7% GDP quốc gia kể từ khi bắt đầu cuộc xung đột Ukraine.

Ông Belousov tốt nghiệp xuất sắc Khoa Kinh tế của Đại học Quốc gia Moscow năm 1981 và theo hãng tin RBC của Nga, ông đã tập luyện sambo và karate khi còn trẻ và không phục vụ trong lực lượng vũ trang.

Năm 2000, ông trở thành cố vấn không chính thức cho Thủ tướng Nga và gia nhập Bộ Kinh tế với tư cách thứ trưởng 6 năm sau đó. Từ năm 2008 đến năm 2012, ông là người đứng đầu bộ phận kinh tế và tài chính của chính phủ Nga, cùng năm ông Putin giữ chức thủ tướng.

Năm 2012, ông được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Kinh tế. Từ năm 2013 đến năm 2020, ông Belousov giữ chức cố vấn cho Tổng thống Nga. Từ năm 2020, ông giữ chức Phó thủ tướng thứ nhất.

Mark Galeotti, giám đốc công ty tư vấn Mayak Intelligence có trụ sở tại London, cho biết: "Việc có một nhà kinh tế, một người từng lên tiếng về sự cần thiết của việc phải gắn kết phần lớn nền kinh tế với nhu cầu của lĩnh vực quốc phòng, sẽ có ý nghĩa nhất định. Về cơ bản, đây là công việc của người quản lý tài chính và ông Belousov có thể làm được điều đó".

Nga đã chủ trương tăng cường mạnh mẽ sản xuất công nghiệp quốc phòng trong hai năm qua, với tổng chi tiêu quốc phòng tăng lên ước tính khoảng 7,5% GDP.

Một cựu quan chức quốc phòng từng làm việc với ông Shoigu cho biết: "Điện Kremlin muốn Bộ (Quốc phòng) do một nhà kinh tế, người biết cách tổ chức hợp lý các hoạt động của bộ, lãnh đạo".

Theo New York Times, với chi phí chiến tranh ngày càng tăng, chính phủ của Tổng thống Putin đã bắt tay vào nỗ lực tăng thêm doanh thu, bao gồm kế hoạch cải tổ hệ thống thuế.

Gần 1/3 ngân sách liên bang Nga đã được phân bổ cho quốc phòng trong năm nay, một mức tăng đáng kể so với những năm trước. Việc chính phủ chi tiêu mạnh tay cho quân sự đã thúc đẩy nền kinh tế Nga, nhưng làm tăng nguy cơ tăng trưởng quá nóng khi lực lượng lao động bị hạn chế khiến tiền lương và lạm phát tăng cao.

Việc bắt giữ cựu Thứ trưởng Quốc phòng Nga Timur Ivanov, thay thế vị trí của Bộ trưởng Quốc phòng Sergey Shoigu và bổ nhiệm một nhà kỹ trị đáng tin cậy làm người đứng đầu bộ quốc phòng cũng có thể là tín hiệu cho thấy Điện Kremlin sẽ tiến hành một chiến dịch nhằm ngăn chặn vấn đề tham nhũng trong lĩnh vực quốc phòng.

"Nhiệm vụ đầu tiên của ông Belousov sẽ là chống tham nhũng", Sergei Markov, một nhà phân tích chính trị thân Điện Kremlin, viết trên ứng dụng Telegram. Ông nói thêm rằng, đối với ông Belousov, "chức vụ bộ trưởng quốc phòng trong một cuộc chiến tranh hỗn hợp chống lại toàn bộ phương Tây là thách thức quan trọng nhất trong cuộc đời ông".

Andrei Kolesnikov, thành viên cấp cao tại Quỹ Hòa bình Quốc tế Carnegie, viết trên mạng xã hội X rằng: "Điều quan trọng hiện nay đối với ông Putin là đảm bảo rằng số tiền khổng lồ chi cho chiến tranh không bị lấy mất".

"Ông Belousov chịu trách nhiệm phát triển công nghệ. Điện Kremlin tin rằng ông ấy sẽ công nghệ hóa nền kinh tế và biến nó thành nền kinh tế quân sự", chuyên gia Kolesnikov bình luận.

Nhà kinh tế Ukraine Aleksey Kushch nhận định, đề xuất bổ nhiệm ông Belousov làm Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Nga có thể là "tin xấu" đối với Ukraine.

Chuyên gia Kushch nhấn mạnh "động lực của tổ hợp công nghiệp quân sự ở Nga sẽ tăng mạnh và sản xuất quân sự sẽ tăng lên". Nhà kinh tế này tin rằng, ông Belousov đóng vai trò trong việc tạo ra mô hình tăng trưởng cho nền kinh tế Nga, chuyển đổi cơ cấu sâu sắc và thích ứng với các lệnh trừng phạt của phương Tây.