Nga tung đòn phản công, chiến dịch Kursk của Ukraine trên đà sụp đổ?

Cuộc đột kích bất ngờ của Ukraine vào tỉnh Kursk của Nga hồi tháng 8 đã đưa Kiev trở lại tâm điểm chú ý. Các nhà phân tích cho rằng, chiến dịch Kursk - cuộc xâm nhập quy mô lớn đầu tiên của nước ngoài vào lãnh thổ Nga kể từ Thế chiến hai - là một canh bạc. Lực lượng Ukraine ở Kursk bị cho là đang ở thế yếu, rủi ro với Kiev ngày càng gia tăng và thành quả chiến lược vẫn còn khó nắm bắt.

Sau hơn một tháng giao tranh, các lực lượng Ukraine đã đạt được bước tiến chiến thuật để nâng cao tinh thần chiến đấu khi kiểm soát khoảng 1.300 lãnh thổ Nga. Chiến dịch này cũng giúp khôi phục phần nào niềm tin vào năng lực tác chiến của Ukraine và thay đổi cục diện xung đột.

Tuy nhiên cho đến nay, Ukraine vẫn chưa đạt được nhiều thành công trong mục tiêu buộc Moscow phải chuyển hướng lực lượng đáng kể khỏi miền Đông Ukraine, nơi quân đội Kiev vốn kiệt sức đang liên tục mất đi lãnh thổ. Nga đã tăng cường sức ép ở khu vực này, đặc biệt là xung quanh huyết mạch đường sắt quan trọng Pokrovsk.

Theo các nhà phân tích, thành công của chiến dịch Kursk sẽ phụ thuộc vào cái giá mà Ukraine phải trả để giữ lãnh thổ, có khả năng kéo dài nhiều tháng. Cái giá đó sẽ phụ thuộc vào chiến thuật mà lực lượng Nga sử dụng để cố gắng đẩy lùi lực lượng Ukraine.

Rob Lee, nhà phân tích cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại, cho rằng kết quả của chiến dịch Kursk theo quan điểm của Ukraine sẽ phụ thuộc vào các nguồn lực mà mỗi bên sẽ phải chuyển hướng từ nơi khác đến mặt trận này.

"Điều quan trọng không phải là Ukraine có phải chuyển hướng nguồn lực hay không. Điều đó không sao cả, miễn là Nga phải chuyển hướng nhiều hơn", chuyên gia Lee nhận định.

Nếu Nga chơi "trò chơi" dài hạn bằng cách chỉ triển khai nguồn lực hạn chế đến mặt trận Kursk, họ có thể kéo dài và làm suy yếu lực lượng Ukraine hơn nữa.

Ngày 11/9, Nga đã phát động một cuộc phản công ở Kursk và tuyên bố nhanh chóng chiếm lại khoảng 63km² lãnh thổ từ lực lượng Ukraine ở sườn trái của khu vực mà Kiev đã kiểm soát. Trong khi đó, Deepstate, một kênh phân tích quân sự có liên hệ với Bộ Quốc phòng Ukraine, cho biết lực lượng Kiev vẫn đang tiến về phía bắc.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky xác nhận các lực lượng Nga đã "bắt đầu các hoạt động phản công nhanh chóng", nhưng không đạt được thành quả lớn.

"Quân đội của chúng tôi đang kiên cường chống trả và làm mọi thứ cần thiết cho các bước đi chính trị - quân sự khác", nhà lãnh đạo Ukraine phát biểu tại hội nghị Chiến lược châu Âu Yalta ở Kiev hôm 13/9.

Ông Zelensky trước đó đã ngụ ý rằng Kiev sẽ sử dụng vùng lãnh thổ mà họ đang kiểm soát ở Nga làm quân bài mặc cả trong bất kỳ cuộc đàm phán hòa bình nào trong tương lai. Điều này có nghĩa là Ukraine có thể chiếm giữ các vùng lãnh thổ này vô thời hạn.

"Ukraine đã ngừng đưa thêm lực lượng dự bị mới... họ bắt đầu di chuyển ít hơn và thay vào đó là đào nhiều chiến hào hơn", một nguồn tin thân cận với cơ quan quân sự Nga nói với Financial Times.

Theo chuyên gia Lee, mặc dù bị áp đảo về quân số và vũ khí so với Nga, Ukraine đã tự đặt ra một "cam kết" mới khi tiến hành chiến dịch Kursk và đó là một "cam kết lâu dài". Ông cho biết Kiev đã tạo ra một mặt trận mở rộng mà họ sẽ phải liên tục tiếp viện và củng cố cho mặt trận này. Điều này có khả năng gây tổn hại đến chính các tuyến phòng thủ của họ ở Ukraine.

Chuyên gia Lee cho rằng, lực lượng Ukraine có thể sử dụng các hàng cây để đào chiến hào. Nhưng lợi thế đó sẽ biến mất vào mùa đông khi lá rụng và vị trí của các đơn vị Ukraine sẽ dễ bị lộ hơn.

Các lựa chọn của Ukraine để luân chuyển các đơn vị hoặc gửi quân tiếp viện cũng bị hạn chế. Ukraine vẫn đang trong giai đoạn đầu của việc bổ sung quân sau khi thực hiện luật động viên mới vào mùa xuân, gần một năm sau khi Bộ Tổng tham mưu của Ukraine lần đầu tiên yêu cầu.

Theo người đứng đầu ủy ban quốc phòng của quốc hội Ukraine Oleksandr Zavitnevych, các quan chức Ukraine cho biết việc huy động quân đang đi đúng hướng, nhưng phải mất thêm 3 tháng nữa, những binh lính mới được huấn luyện mới có thể tạo ra tác động trên chiến trường.

Bước đi của Nga ở Kursk

Bất chấp cuộc đột kích của Ukraine vào vùng Kursk, Tổng thống Vladimir Putin vẫn chưa chuyển lực lượng xung kích được huấn luyện tốt nhất của Nga khỏi khu vực Donetsk ở miền Đông Ukraine.

Tổng tư lệnh Lực lượng vũ trang Ukraine Oleksandr Syrskyi đầu tháng này thừa nhận mục tiêu của Ukraine đã không đạt được khi Nga chưa chuyển lực lượng từ Donbass về Kursk như tính toán ban đầu của Kiev. Tuy nhiên, ông tuyên bố Nga đã "bị tước khả năng điều động các đơn vị của mình" và không thể gửi thêm lực lượng đến Pokrovsk, huyết mạch hậu cần ở vùng Donbass, miền Đông Ukraine.

Ban đầu, Nga dựa vào quân đội biên giới và lính nghĩa vụ để cố gắng ngăn chặn cuộc đột kích của Ukraine trước khi tăng cường các đơn vị có năng lực hơn.

"Ngoài một vài lữ đoàn thủy quân lục chiến, chúng tôi không mang theo bất kỳ lực lượng dự bị mới nào có năng lực đến đó. Chúng tôi đã tập hợp họ từ khắp mọi nơi", nguồn tin thân cận với cơ quan quân sự Nga tiết lộ.

Ruslan Leviev, một nhà phân tích quân sự theo dõi các hoạt động di chuyển của quân đội Nga, người đứng đầu Nhóm điều tra tình báo xung đột, cho biết: "Mặc dù Tổng thống Putin rõ ràng rất giận dữ về cuộc đột kích ở Kursk, nhưng ông không đưa ra quyết định theo cảm tính, vì vậy chúng ta không thấy chiến lược nhanh chóng tập hợp lực lượng và điều họ đi giành lại Kursk".

Theo chuyên gia Leviev, Tổng thống Putin cho đến nay đã chấp nhận "cái giá chính trị rõ ràng" cho sự hiện diện của quân đội Ukraine trên lãnh thổ có chủ quyền của Nga, thay vì ra lệnh cho một cuộc phản công vội vàng có khả năng dẫn đến thương vong lớn cho Nga - một cách tiếp cận mà trước đây Nga sẵn sàng thực hiện.

Emil Kastehelmi, một nhà phân tích OSINT của tổ chức Black Bird Group có trụ sở tại Phần Lan và là chuyên gia về lịch sử quân sự cho biết cuộc phản công của Nga nhằm mục đích "mở một tuyến đường bộ" từ Glushkovo đến Korenevo để giảm thiểu tác động của các cuộc không kích của Ukraine vào các cây cầu bắc qua sông Seim, vốn đặt ra thách thức về mặt hậu cần cho khu vực ở phía nam.

"Để tiếp tục tiếp viện cho khu vực, Nga buộc phải triển khai các cây cầu tạm, vốn cũng là mục tiêu của các cuộc không kích của Ukraine. Vấn đề này đã được giải quyết bằng cuộc phản công hiện tại", chuyên gia Kastehelmi cho biết.

Ngoài ra, cuộc phản công thu hẹp phần lãnh thổ do Ukraine nắm giữ ở Kursk, có khả năng làm phức tạp thêm các cuộc tiến công của Ukraine về phía Lgov, "tùy thuộc vào việc Nga có thể tiến xa đến đâu với cuộc tấn công hiện tại của họ", chuyên gia Kastehelmi nói thêm.

Trong đánh giá mới nhất vào ngày 11/9, Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) cho biết lực lượng Nga có thể nhắm đến việc tạm thời chia cắt phần lãnh thổ do Ukraine kiểm soát ở Kursk để thiết lập các vị trí chiến thuật tốt hơn, trước khi phát động một chiến dịch phối hợp hơn nhằm trục xuất quân đội Ukraine khỏi lãnh thổ Nga.

"Lực lượng Nga có thể đang nỗ lực thiết lập các vị trí thuận lợi hơn về mặt chiến thuật trong các cuộc phản công ban đầu, trước khi bắt đầu một chiến dịch phản công rộng hơn đẩy lùi lực lượng Ukraine hoạt động ở phía đông bắc Korenevo và gần Sudzha", báo cáo của ISW viết.

Sudzha là khu định cư lớn nhất do Ukraine nắm giữ ở Kursk và là nơi có một trạm xử lý quan trọng đối với khí đốt của Nga được xuất khẩu sang châu Âu thông qua các đường ống lớn đi qua Ukraine.

Giới lãnh đạo Ukraine vẫn hy vọng chiến dịch Kursk cuối cùng sẽ buộc Nga phải rút thêm quân khỏi mặt trận miền Đông Ukraine.

Một quan chức tình báo quân sự cấp cao của Ukraine cho biết cho đến nay Nga đã điều động 38.000 quân, bao gồm các lữ đoàn tấn công được tái triển khai từ phía nam, nhưng cuộc phản công này "vẫn chưa phải là cuộc phản công quy mô lớn".

Quan chức Ukraine nói thêm rằng, họ sẽ cần phải điều thêm các lữ đoàn tấn công dày dạn kinh nghiệm chiến đấu để đạt được nhiều lợi ích "chiến thuật" hơn.

Tổng thống Zelensky ước tính Nga sẽ cần khoảng 100.000 quân để đẩy lùi lực lượng Ukraine khỏi Kursk.

Nhóm của chuyên gia Leviev đã nhận ra những dấu hiệu cho thấy các đơn vị từ Trung đoàn Dù 51 của Nga và Lữ đoàn Thủy quân Lục chiến 155, cũng như ít nhất 8 xe tăng, đã tham gia vào cuộc phản công. Tuy nhiên, các nhà phân tích Nga và phương Tây đều nhất trí rằng lực lượng mà Nga tập hợp ở Kursk hiện không đủ để giành lại toàn bộ khu vực này.

Chuyên gia Leviev cho biết, chiến dịch này "có vẻ như chỉ là một cuộc thăm dò phòng tuyến của Ukraine".

Ngay cả khi tính toán của Ukraine rằng, cuộc tấn công vào vùng Kursk sẽ làm giảm áp lực ở mặt trận phía đông, vẫn chưa thành công, thì chiến dịch này vẫn buộc Nga phải điều lực lượng nhất định để phản công. Chuyên gia Leviev cho biết, nếu đàm phán được tiến hành, Nga có thể sẽ cảm thấy buộc phải tước đi quân bài mặc cả Kursk của Ukraine.

Một quan chức quốc phòng Ukraine tiết lộ Kiev không có kế hoạch chiếm thêm lãnh thổ ở Kursk, mà thay vào đó đang nỗ lực củng cố và bảo vệ hai bên sườn. Ông cho biết, chiến dịch Kursk được lên kế hoạch để đảm bảo rằng quân đội Ukraine có thể nhanh chóng rút lui nếu tình hình trở nên tồi tệ.

Chuyên gia Lee lưu ý rằng năm ngoái, Nga đã dồn quân để giành lại ngôi làng Krynky ở miền nam Ukraine sau khi ngôi làng này được quân đội Ukraine tuyên bố kiểm soát. Nga ưu tiên giành lại ngôi làng trong một chiến dịch được cho là "có động cơ chính trị" và chịu tổn thất nặng nề đối với các đơn vị tinh nhuệ.

Theo chuyên gia Lee, chiến dịch Kursk cũng có thể làm suy yếu sức mạnh của Nga theo cách tương tự. Mặt khác, nếu Moscow áp dụng cách tiếp cận "tối thiểu" hơn ở Kursk, "nước cờ này có thể không mang lại lợi ích cho Kiev".

Thế giằng co trên mặt trận

Ukraine đã phát động chiến dịch Kursk, kiểm soát hàng loạt khu định cư, một động thái khiến ngay cả các đồng minh của Kiev cũng phải kinh ngạc. Nhưng ngay từ đầu, các nhà quan sát đã cho rằng Ukraine khó có thể giữ được những thành quả đã đạt được.

Các video định vị địa lý cho thấy các đơn vị Nga đã giành lại được một số ngôi làng, nhưng tình hình vẫn còn bất ổn. Cả chất lượng và số lượng quân Nga được triển khai tới khu vực này đều mơ hồ.

Giới chức Mỹ đã đánh giá rằng Nga sẽ cần tới 20 lữ đoàn - khoảng 50.000 quân - để đẩy lùi lực lượng Ukraine khỏi Kursk, nhưng người phát ngôn Bộ Quốc phòng Mỹ, Thiếu tướng Pat Ryder cho rằng các hành động của Nga cho đến nay "không đáng kể" và các nhà phân tích chưa thấy lực lượng nào của Nga có thể nhanh chóng đẩy lùi lực lượng của Ukraine ra khỏi lãnh thổ, dù Kiev lép vế hơn nhiều.

Một số đơn vị có năng lực cao dường như tham gia vào cuộc phản công của Nga, nhưng Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ đánh giá rằng có rất ít nhóm quân Nga ở Kursk là "các đơn vị có kinh nghiệm chiến đấu".

Những dấu hiệu ban đầu cho thấy lực lượng Nga có thể cố gắng cắt đứt quân đội Ukraine gần thị trấn Korenevo trước khi bắt đầu một chiến dịch phản công quy mô lớn hơn.

Một sĩ quan Ukraine tham gia chiến dịch Kursk đã nói với CNN hôm 14/9 rằng quân đội Nga đã giành lại được khoảng 2km ở rìa phía tây của khu vực mà quân đội Ukraine chiếm được vào tháng trước. Sĩ quan này cho biết tình trạng liên lạc kém đang cản trở hoạt động của họ.

Cũng có những dấu hiệu cho thấy các đơn vị Ukraine có thể đang phát triển một tuyến đường tấn công mới vào một khu vực khác ở Kursk, gần thị trấn Veseloe. Điều này có thể nhằm mục đích đánh lạc hướng lực lượng Nga.

"Bằng cách phát động các cuộc tấn công bất ngờ qua biên giới được bảo vệ mỏng manh, Ukraine có thể theo đuổi chiến tranh du kích cấp độ tác chiến để hỗ trợ cho chiến lược tổng thể là làm kiệt sức đối phương", chuyên gia Robert Rose thuộc Viện Chiến tranh Hiện đại tại West Point, cho biết.

Bất chấp cuộc phản công của Nga ở Kursk và tổn thất ngày càng tăng của Ukraine, Tổng thống Zelensky vẫn khẳng định cuộc tấn công vào Kursk là hành động cần thiết và có giá trị, đồng thời làm chậm bước tiến của Nga ở Donetsk, nơi thành phố Pokrovsk đang bị đe dọa trực tiếp. Tổng thống Nga Vladimir Putin đang tìm cách kiểm soát hoàn toàn 4 khu vực ở miền Đông Ukraine mà Nga đã kiểm soát một phần. Hầu hết giao tranh trong cuộc xung đột Ukraine đều tập trung vào khu vực này.

Tổng thống Zelensky phát biểu tại một hội thảo ở Kiev hôm 13/9 rằng lợi thế của Nga về đạn pháo ở mặt trận Pokrovsk đã giảm từ tỷ lệ 12:1 xuống còn 2,5:1, điều mà ông cho là nhờ vào thành công của chiến dịch Kursk.

Trong khi đà tiến quân của Nga chậm lại trong tuần đầu tiên của tháng 9, không có đơn vị đáng kể nào của Nga được rút về để chiến đấu ở Kursk, mặc dù một số đơn vị đã được tái triển khai từ các khu vực ít tranh chấp hơn dọc theo tiền tuyến dài 1.000km. Điện Kremlin dường như ưu tiên mục tiêu tiến công ở Donetsk hơn là giành lại lãnh thổ Nga ở Kursk.

Ukraine đã đưa ra một số lý do cho chiến dịch Kursk, rằng chiến dịch này sẽ buộc Nga phải tái triển khai lực lượng đang chiến đấu ở tiền tuyến Ukraine; đồng thời sẽ cung cấp cho Ukraine vùng lãnh thổ để tiến hành trao đổi trong bất kỳ cuộc đàm phán nào với Nga; thách thức "lằn ranh đỏ" của Nga, và mang lại một nhóm tù binh để trao đổi với Nga.

Tổng thống Zelensky còn đưa ra thêm một lý do để lý giải cho việc mở chiến dịch Kursk, rằng chiến dịch này đã ngăn chặn một kế hoạch của Nga nhằm kiểm soát một vùng rộng lớn ở miền bắc Ukraine làm vùng đệm, một kế hoạch mà nhà lãnh đạo Ukraine cho rằng sẽ nuốt chửng "các khu vực trung tâm".

Tổng thống Zelensky nói với đội ngũ của mình rằng "thông tin từ các đối tác của chúng ta" chỉ ra rằng Nga có ý định tạo ra "các vùng an ninh" sâu bên trong lãnh thổ Ukraine.

Theo Viện nghiên cứu chiến tranh, bộ chỉ huy quân sự Nga có thể đã có ý định "thực hiện thêm các hoạt động tấn công dọc theo mặt trận rộng hơn và liên tục hơn ở đông bắc Ukraine nhằm kéo căng đáng kể lực lượng Ukraine".

Hiện tại, những tham vọng như vậy của Nga đang bị trì hoãn. Moscow vẫn nắm giữ lợi thế về hỏa lực và quân số trên hầu hết các mặt trận hiện có và sẽ tiếp tục sử dụng chiến thuật bắn phá dữ dội - tiếp theo là tiến quân bộ binh qua đống đổ nát đã bị phá hủy - như một cách để vây ép đối phương.

Ukraine đang có một số ưu tiên trước mắt: thiết lập và củng cố các tuyến phòng thủ ở phía đông và đẩy nhanh việc thành lập các đơn vị mới. Ukraine đang phát triển khả năng tấn công tầm xa hơn để làm suy yếu cơ sở hạ tầng của Nga như sân bay và kho nhiên liệu. Kiev cũng đang yêu cầu phương Tây nới lỏng hạn chế trong việc sử dụng tên lửa chính xác của phương Tây để tấn công vào sâu trong lãnh thổ Nga.

Tổng thống Zelensky nói rằng bom dẫn đường trên không của Nga, được gọi là FAB, khiến 80% cơ sở hạ tầng của Ukraine bị phá hủy và Kiev cần phải tấn công khẩn cấp vào các sân bay nơi chúng được phóng.

Lời kêu gọi này dường như đang thu hút sự chú ý. Thủ tướng Anh Keir Starmer đã nói trong cuộc họp với Tổng thống Mỹ Joe Biden rằng "vài tuần và vài tháng tới có thể rất quan trọng, điều rất quan trọng là chúng ta phải ủng hộ Ukraine trong cuộc chiến giành tự do này".

Tuy nhiên, chính quyền Biden vẫn cảnh giác với hậu quả của những gì Điện Kremlin cảnh báo là sự leo thang, đưa NATO tham gia trực tiếp vào cuộc xung đột.

Cuộc đột kích vào Kursk có thể khuyến khích Ukraine phát triển một công cụ khác "có thể thay đổi cơ bản cách tiếp cận chiến đấu của Ukraine", theo chuyên gia Rose tại Viện Chiến tranh Hiện đại.

"Ukraine không thể sử dụng chiến thuật để giành chiến thắng quyết định trước Nga. Điều mà họ có thể làm là sử dụng chiến thuật để khai thác điểm yếu, buộc Nga phải mở rộng quá mức, tạo ra sự hỗn loạn, bao vây lực lượng Nga và chiếm giữ thiết bị của Nga", chuyên gia nhận định.

Theo Matthew Schmidt, Phó Giáo sư An ninh Quốc gia tại Đại học New Haven, vấn đề cốt lõi là Ukraine sẽ khiến Nga thay đổi quyết định như thế nào, dù là ở Kursk hay bằng các cuộc tấn công sâu hơn vào trong lãnh thổ Nga, hoặc cả hai.

Chiến dịch Kursk có thể sẽ thành công trong việc thuyết phục Tổng thống Biden và các đồng minh phương Tây khác chấp thuận cho Ukraine tiến hành các cuộc tấn công sâu hơn vào lãnh thổ Nga, theo chuyên gia Schmidt.

"Nếu các cuộc tấn công tiếp theo có thể đẩy cuộc chiến sâu hơn vào trong lãnh thổ Nga, nó sẽ ảnh hưởng đến Nga và sau đó ảnh hưởng đến quá trình ra quyết định của Điện Kremlin", chuyên gia nói thêm.

Điều đó sẽ định nghĩa chiến dịch Kursk là một thành công, nhưng theo chuyên gia Schmidt, cần đặt ra câu hỏi lớn hơn rằng: "Xung đột sẽ kết thúc như thế nào?".

Theo Financial Times, Kyiv Independent, Newsweek