Eo biển Hormuz - “nút thắt” chiến lược trong căng thẳng Mỹ - Iran

Eo biển Hormuz là cửa ngõ quan trọng đối với ngành công nghiệp dầu mỏ của thế giới, với hơn 1/5 nguồn cung dầu mỏ toàn cầu đi qua eo biển hẹp này. Dầu mỏ từ các quốc gia vùng Vịnh như Iran, Ả rập Xê út và Các Tiểu Vương quốc Ả rập Thống nhất đều đi qua eo biển Hormuz.

Được xem là tuyến hàng hải có tầm quan trọng chiến lược, eo biển Hormuz kết nối các nhà sản xuất dầu thô tại Trung Đông với các thị trường then chốt trên toàn thế giới. Eo biển này dài chưa đầy 40 km với điểm hẹp nhất khoảng 33 km, nối thông vịnh Ba Tư với vịnh Oman và biển Ả rập trước khi tỏa ra các vùng biển quốc tế.

Theo thống kê của Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), lượng dầu mỏ hàng ngày đi qua eo biển Hormuz trung bình khoảng 21 triệu thùng/ngày vào năm 2018. Con số này tương đương với khoảng 21% lượng tiêu thụ xăng dầu toàn cầu, biến eo biển Hormuz trở thành “nút thắt” vận chuyển dầu quan trọng nhất thế giới.

EIA định nghĩa “nút thắt” là một eo biển hẹp, chạy dọc các tuyến đường biển toàn cầu, vốn được sử dụng thường xuyên và có vai trò thiết yếu với an ninh năng lượng.

Việc không thể vận chuyển dầu qua các “nút thắt” quan trọng, dù chỉ trong thời gian tạm thời, cũng có thể dẫn tới nguy cơ trì hoãn nguồn cung đáng kể và đẩy giá vận chuyển lên cao, từ đó khiến giá dầu thế giới tăng lên.

Đối với hầu hết eo biển “nút thắt” trên thế giới, các tàu thuyền có thể chọn cách đi đường vòng qua các tuyến vận tải khác nếu muốn tránh “nút thắt” đó. Tuy nhiên, đối với một số “nút thắt” như eo biển Hormuz, không có lựa chọn thay thế nào khác.

Lượng dầu mỏ đi qua eo biển Hormuz năm 2018 chiếm khoảng 1/3 nguồn dầu mỏ thương mại được vận chuyển bằng tàu trên toàn cầu. Hơn 1/4 lượng khí tự nhiên hóa lỏng toàn cầu được vận chuyển qua eo biển Hormuz năm 2018.

Căng thẳng Mỹ - Iran

Vùng Vịnh đang chứng kiến giai đoạn bất ổn tăng cao trong những tháng gần đây, đe dọa tới hoạt động vận chuyển dầu qua eo biển Hormuz. 6 tàu chở dầu và 1 máy bay không người lái của Mỹ đã bị tấn công kể từ tháng 5 tại eo biển Hormuz hoặc khu vực lân cận, trong bối cảnh căng thẳng giữa Mỹ và Iran liên tục leo thang.

Các cuộc tấn công hồi tháng trước nhằm vào tàu chở dầu và máy bay không người lái suýt đẩy Mỹ và Iran vào một cuộc xung đột. Tổng thống Donald Trump đã hủy các kế hoạch tấn công vào phút chót để đáp trả việc Iran bắn rơi máy bay không người lái Mỹ tại vùng Vịnh. Trước đó, Mỹ cáo buộc Iran tấn công 2 tàu chở dầu tại vịnh Oman và 4 tàu chở dầu trong khu vực gần lãnh thổ Iran hồi tháng 5. Tuy nhiên, Tehran đã bác bỏ mọi cáo buộc.

Trong suốt 12 tháng qua, chính quyền Trump đã áp đặt các biện pháp trừng phạt mới với Iran. Đây là một phần trong nỗ lực của Mỹ nhằm gây sức ép với Iran về kinh tế, buộc quốc gia Trung Đông phải thay đổi lập trường về chương trình hạt nhân.

Một số lệnh trừng phạt đánh vào hoạt động xuất khẩu dầu mỏ của Iran, trong khi đây được xem là “phao cứu sinh” của Tehran từ nhiều năm nay.

Đáp lại, Iran dọa sẽ đóng cửa eo biển Hormuz để chặn tuyến vận tải dầu mỏ qua khu vực này.

Nếu căng thẳng tiếp tục leo thang, việc chặn eo biển Hormuz có thể tạo ra cơn chấn động tại Ấn Độ, Trung Quốc và hàng chục quốc gia đang nhập khẩu dầu thô với số lượng lớn từ Trung Đông. Phó Tổng thống Iran Mohammad Reza Rahimi từng cảnh báo nếu dầu của Iran bị phong tỏa, “sẽ không có một giọt dầu nào lọt qua eo biển Hormuz”. 

Lãnh thổ Iran trải dài toàn bộ khu vực phía bắc của eo biển Hormuz và vùng nước sâu của eo biển này cũng nằm phần lớn trong vùng biển của Iran. Do vậy, gần như mọi tàu chở dầu đi qua eo biển này đều nằm trong tầm kiểm soát của Tehan. Nếu muốn tấn công các tàu chở dầu, Iran có thể đặt toàn bộ eo biển Hormuz vào tầm phóng của tên lửa.

Những nước phụ thuộc dầu mỏ đi qua eo biển Hormuz

EIA ước tính 76% dầu thô đi qua eo biển Hormuz để tới các thị trường châu Á vào năm 2018.

Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore là những thị trường lớn nhất tiêu thụ dầu thô đi qua biển Hormuz để tới châu Á, chiếm khoảng 65% trong tổng số lượng dầu thô đi qua eo biển Hormuz vào năm 2018.

Sự bùng nổ của hoạt động khoan dầu đá phiến tại Mỹ khiến trữ lượng dầu và khí tại Mỹ tăng vọt. Điều này đồng nghĩa với việc nền kinh tế lớn nhất thế giới giảm bớt sự phụ thuộc đáng kể vào nguồn nhập khẩu dầu từ các nước tại vịnh Ba Tư.

Theo EIA, lượng nhập khẩu dầu của Mỹ từ các nước Trung Đông trung bình chưa đầy 1,05 triệu thùng/ngày hồi tháng 3. Con số này giảm mạnh so với thời kỳ đỉnh điểm lên tới 3,08 triệu thùng/ngày hồi tháng 4/2003.

Cũng trong cùng khoảng thời gian trên, sản lượng dầu do Mỹ tự sản xuất vào tháng 3 năm nay đã tăng lên gần 12 triệu thùng/ngày, tăng đáng kể so với mức 5,73 triệu thùng/ngày vào năm 2003.

Sự tăng vọt về sản lượng dầu tại Mỹ cũng tác động tới thị trường dầu thế giới, vốn thường trông cậy vào OPEC, một nhóm các nhà sản xuất dầu mỏ thống trị Trung Đông, bao gồm Ả rập Xê út, Iran và Venezuela.

Thành Đạt

Theo CNBC, Telegraph