Bí mật đằng sau thỏa thuận ngừng bắn Hamas - Israel

Công tác đàm phán bí mật cuối cùng đã có kết quả với việc Israel, Hamas và Mỹ chấp nhận thỏa thuận do Qatar và Ai Cập làm trung gian. Để đổi lấy 4 ngày tạm dừng giao tranh và 150 tù nhân người Palestine trong nhà tù Israel, Hamas đồng ý trả tự do cho 50 con tin.

Quá trình này có sự tham gia cá nhân của Tổng thống Mỹ Joe Biden. Ông Biden đã có các cuộc trò chuyện gấp gáp với Quốc vương Qatar và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu trong những tuần trước khi có thỏa thuận.

Công tác đàm phán cũng bao gồm nhiều giờ thương lượng vất vả của Ngoại trưởng Antony Blinken, Giám đốc CIA Bill Burns, Cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan cùng cấp phó Jon Finer, Đặc phái viên Trung Đông của Mỹ Brett McGurk, và những người khác.

Viên gạch ban đầu

Hai quan chức Mỹ tiết lộ ngay sau ngày 7/10, Qatar đã tiết lộ với Nhà Trắng một số thông tin mật liên quan đến các con tin. Phía Qatar yêu cầu thành lập một nhóm nhỏ để giải quyết riêng tư với phía Israel.

Ông Sullivan chỉ đạo ông McGurk và một quan chức khác của Hội đồng An ninh Quốc gia, Josh Geltzer, thành lập nhóm. Việc này được giữ bí mật cực độ theo yêu cầu của Qatar và Israel. Chỉ một số ít người được biết.

Mỗi sáng, ông McGurk, một nhà ngoại giao dày dạn kinh nghiệm ở Trung Đông, đều điện đàm với Thủ tướng Qatar, Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim Al Thani. Tiến triển mỗi ngày lần lượt được báo cáo cho ông Sullivan rồi đến ông Biden.

Ngày 18/10, ông Biden tới Tel Aviv hội đàm với Thủ tướng Netanyahu. Cả hai trao đổi về việc đàm phán thả con tin và viện trợ nhân đạo.

Năm ngày sau, 2 con tin người Mỹ, bà Natalie và Judith Raanan, được phóng thích nhờ nỗ lực của đội ngũ Nhà Trắng.

Theo 2 quan chức Mỹ, sự trở lại của 2 con tin trên chứng tỏ khả năng đàm phán trả tự do cho các con tin. Điều này cũng giúp ông Biden tin rằng phía Qatar có thể thực hiện được mục tiêu thông qua nhóm nhân sự bí mật.

Để giải thoát nhiều con tin hơn, Giám đốc CIA Bill Burns bắt đầu nói chuyện thường xuyên với người đồng nhiệm David Barnea, Giám đốc Mossad, cơ quan tình báo đối ngoại của Israel.

Vào ngày 24/10, khi Israel chuẩn bị tiến hành đưa quân vào Gaza, phía Mỹ nhận được tin rằng Hamas đã đồng ý với khuôn khổ một thỏa thuận thả phụ nữ và trẻ em, nhưng đổi lại là Israel cần tạm dừng và trì hoãn cuộc tấn công trên bộ.

Các quan chức Mỹ khi ấy đã tranh luận với phía Israel về việc có nên trì hoãn cuộc tấn công trên bộ hay không.

Người Israel lập luận rằng các điều khoản chưa đủ vững chắc vì chưa có chứng cứ cho thấy các con tin còn sống. Trong khi đó, Hamas tuyên bố không thể xác định danh tính con tin cho đến khi giao tranh tạm dừng.

Cả Mỹ và Israel đều cho rằng Hamas không thành thật. Dù vậy, kế hoạch tấn công trên bộ của Israel cũng được điều chỉnh để lường trước khả năng sẽ dừng giữa chừng do đạt được thỏa thuận, theo 2 quan chức giấu tên Mỹ.

Tối hậu thư của ông Biden

Trong 3 tuần tiếp theo, ông Biden cũng tham gia vào các cuộc đàm phán chi tiết. Lúc này, Hamas được yêu cầu cung cấp danh sách các con tin nhóm này đang nắm giữ, cùng thông tin nhận dạng và cam kết phóng thích họ.

Quá trình ấy tiêu tốn nhiều thời gian và rất phức tạp vì thông điệp phải được chuyển từ Doha hoặc Cairo đến Gaza rồi quay trở lại.

Theo thỏa thuận đang dần thành hình, phụ nữ và trẻ em sẽ được trả tự do trong giai đoạn đầu. Đổi lại, người Israel sẽ thả các tù nhân Palestine với số lượng tương xứng.

Người Israel kiên quyết đòi Hamas phải hứa thả tất cả phụ nữ và trẻ em trong giai đoạn này. Phía Mỹ tán thành. Thông qua Qatar, Mỹ yêu cầu Hamas cung cấp bằng chứng về sự sống hoặc thông tin nhận dạng đối với các con tin là phụ nữ và trẻ em.

Hamas khẳng định chắc chắn sẽ thả 50 con tin trong giai đoạn đầu nhưng từ chối cung cấp thông tin về danh tính của những người này.

Tới ngày 9/11, ông Burns gặp Quốc vương Qatar và ông Barnea tại Doha để xem xét nội dung thỏa thuận. Trở ngại then chốt khi ấy là việc Hamas không xác định rõ họ đang nắm giữ những ai.

Ba ngày sau, ông Biden đích thân gọi điện cho Quốc vương Qatar, Sheikh Tamim bin Hamad Al Thani, và yêu cầu được biết tên hoặc thông tin nhận dạng rõ ràng của 50 con tin, bao gồm độ tuổi, giới tính và quốc tịch. Nếu không có những thông tin này, những bước tiếp theo không thể thực hiện.

Ngay sau cuộc gọi của ông Biden, phía Hamas đã cung cấp thông tin chi tiết về 50 con tin mà họ nói là sẽ được thả trong giai đoạn đầu.

Qua ngày 14/11, ông Biden gọi điện và thúc giục ông Netanyahu thực hiện thỏa thuận. Ông Netanyahu đồng ý.

Ông McGurk đã gặp ông Netanyahu cùng ngày hôm đó ở Israel. Bước ra khỏi cuộc gặp, ông Netanyahu nắm lấy cánh tay của ông McGurk và nói "chúng tôi cần thỏa thuận này", một quan chức Mỹ cho biết.

Thủ tướng Israel cũng hối thúc ông Biden gọi điện cho Quốc vương Qatar để trao đổi về các điều khoản cuối cùng.

Các cuộc đàm phán đã bị đình trệ khi mạng thông tin liên lạc tắt ngấm ở Gaza.

Khi các bên có thể tiếp tục, ông Biden đang ở San Francisco tham dự các sự kiện của APEC. Tổng thống Mỹ đã gọi điện cho Quốc vương Qatar và khẳng định đây là cơ hội cuối cùng, các quan chức cho biết. Quốc vương Qatar cam kết sẽ thực hiện.

"Tổng thống khẳng định phải đạt được thỏa thuận ngay bây giờ. Thời gian đã cạn", một quan chức cho biết.

Vào ngày 18/11, ông McGurk đã gặp Thủ tướng Qatar ở Doha. Ông Burns cũng tham gia cuộc trao đổi qua điện thoại sau khi nói chuyện với phía Mossad. Cuộc họp bàn này nói về những khoảng trống cuối cùng trong thỏa thuận tạm ngừng bắn.

Khi ấy, thỏa thuận không những cho phép phụ nữ và trẻ em được trả tự do trong giai đoạn đầu, mà còn hướng tới mục tiêu sẽ có thêm các con tin được thả trong tương lai và cuối cùng là tất cả con tin được trở về nhà.

Tại Cairo vào sáng hôm sau, ông McGurk gặp Giám đốc tình báo Ai Cập Abbas Kamil. Thủ lĩnh Hamas ở Gaza nói rằng họ chấp nhận phần lớn thỏa thuận mà các bên đã trao đổi một ngày trước đó ở Doha.

Hai quan chức Mỹ cho biết chỉ còn một vấn đề liên quan đến số lượng con tin sẽ được thả trong giai đoạn đầu và các điều khoản nhằm khuyến khích việc thả thêm phụ nữ và trẻ em.

Sau một loạt trao đổi khác, thỏa thuận cuối cùng đã thành công.