Mưa đỏ: Cột mốc chói lọi của phim lịch sử - chiến tranh cách mạng

Với đà doanh thu vẫn tăng tốc mỗi ngày (trên 40 tỷ đồng/ngày), Mưa đỏ hoàn toàn có thể phá vỡ kỷ lục của phim Mai (551 tỷ đồng) để trở thành phim ăn khách nhất Việt Nam mọi thời đại. Bộ phim - thực sự là một cột mốc chói lọi, không chỉ của phim chiến tranh - mà còn là của điện ảnh Việt Nam. Đằng sau câu chuyện thành công mang tính lịch sử của bộ phim này, có nhiều câu chuyện chưa được kể và nhiều bài học xứng đáng được truyền cảm hứng cho những bộ phim “bom tấn” tiếp theo của điện ảnh Việt Nam.

Trước hết, cần phải điểm lại dòng phim chiến tranh trong lịch sử phát triển của điện ảnh Việt Nam qua hơn 7 thập niên qua.

Phim chiến tranh từng là thể loại phim chủ lực của điện ảnh cách mạng Việt Nam suốt trong giai đoạn chiến tranh và kéo dài nhiều năm sau hậu chiến. Trong khoảng ba thập niên (từ những năm 1960 đến những năm cuối 1980), điện ảnh Việt Nam đã sản xuất không dưới 100 bộ phim có đề tài chiến tranh và hậu chiến. Không ít trong số đó đã trở thành những tác phẩm kinh điển và có đời sống lâu dài trong lòng khán giả, điển hình như Cánh đồng hoang (1980) của đạo diễn Hồng Sến, Vĩ tuyến 17 ngày và đêm (1972) của đạo diễn Hải Ninh, Nổi gió (1966) của đạo diễn Huy Thành, Em bé Hà Nội (1972 của đạo diễn Hải Ninh, Biệt động Sài Gòn (1984-1986) của đạo diễn Long Vân và nhiều bộ phim khác nữa.

Tuy nhiên, phim có chủ đề chiến tranh và hậu chiến bắt đầu thoái trào trong thập niên 1990, khi dòng phim “mì ăn liền” lên ngôi. Cuộc khủng hoảng của dòng phim chiến tranh kéo dài hơn 2 thập kỷ, với những bộ phim được sản xuất chỉ để mang trình chiếu trong các dịp lễ và chủ yếu được chiếu miễn phí. Năm 2004, bộ phim Ký ức Điện Biên được làm với kinh phí khổng lồ vào thời điểm đó (13 tỷ đồng) nhưng chỉ bán được tổng cộng 60 vé trong ba ngày chiếu ở rạp Đống Đa (TPHCM). Một số bộ phim chiến tranh được đánh giá khá tích cực sau đó như Mùi cỏ cháy (2012), Những người viết huyền thoại (2013) cũng đều rất chật vật trong việc chinh phục khán giả, dù được chiếu miễn phí.

Và một điều không ai ngờ tới, ngay cả bản thân tôi - người nghiên cứu lịch sử phát triển của điện ảnh Việt Nam trong suốt hơn 7 thập niên qua - phim chiến tranh đã trở lại, không chỉ một, mà hai phim trong năm 2025. Và cả hai phim đều thành công vang dội tại phòng vé: Địa đạo - Mặt trời trong bóng tối của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên thu 172 tỷ đồng, còn Mưa đỏ (hiện vượt 300 tỷ đồng) của đạo diễn Đặng Thái Huyền đang trên đà trở thành bộ phim ăn khách nhất trong lịch sử phim Việt.

Thành công của hai bộ phim này là phát hành trong thời điểm “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”. Năm 2025, Việt Nam kỷ niệm 2 cột mốc đặc biệt: 50 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975-30/4/2025) và 80 năm Quốc khánh Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025). Khi tinh thần và lòng tự hào dân tộc đang dâng cao, hai bộ phim chiến tranh dựa vào hai sự kiện lịch sử bi tráng có thật tạo được xúc cảm mạnh mẽ cho khán giả, đặc biệt là thế hệ khán giả gen Z (thế hệ sinh ra trong giai đoạn 1997-2012), những người chỉ biết đến chiến tranh qua các bài học lịch sử.

Địa đạo - Mặt trời trong bóng tối lấy bối cảnh chính ở địa đạo Củ Chi năm 1967 khi chiến tranh Việt Nam đang diễn ra rất ác liệt và quân đội Mỹ triển khai chiến dịch Cedar Falls với quy mô lớn nhằm vào các căn cứ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam. Phim gây ấn tượng với bối cảnh độc đáo, len lỏi vào những ngõ ngách của địa đạo và tập trung vào cuộc chiến tranh du kích của một đội du kích gồm 21 người lính gan dạ tại căn cứ Bình An Đông.

Mưa đỏ lấy cảm hứng từ cuộc tiến công chiến lược mùa hè năm 1972 diễn ra tại thành cổ Quảng Trị trong suốt 81 ngày đêm. Bộ phim do điện ảnh Quân đội sản xuất, huy động toàn bộ nguồn lực, kinh phí lớn với nguồn ngân sách từ Bộ Quốc phòng. Không chỉ có bối cảnh hoành tráng, với những trận chiến khốc liệt gây ấn tượng mạnh về mặt thị giác, sở dĩ bộ phim tạo được hiệu ứng mạnh mẽ là nhờ chất sử thi, anh hùng ca của bộ phim.

Được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Chu Lai, Mưa đỏ có nhiều chất liệu lịch sử được “văn học hóa” (và sau đó là “điện ảnh hóa”) qua những nhân vật cụ thể - ở cả hai bên chiến tuyến. Một trong những điểm mạnh của bộ phim là xây dựng được những nhân vật người lính được khắc họa có số phận, đáng nhớ như Tú, Tạ, Hải, Thành… và tình đồng đội giữa họ. Cái kết bi tráng của bộ phim - với hình ảnh hai người lính của hai bên chiến tuyến nằm chết trên thành cổ điêu tàn sau 81 ngày đêm với chiếc khăn rằn hình chữ S bị cắt đôi ở giữa - tạo được hiệu ứng về mặt thông điệp và cảm xúc, dù lộ ý tưởng sắp đặt của đạo diễn. Phim cũng có một vài điểm hạn chế khác, như xây dựng bàn đàm phán Paris khá tẻ nhạt, không như mong đợi của khán giả.

Nhưng một vài điểm hạn chế đó, Mưa đỏ vẫn gây ấn tượng mạnh cho giới phê bình và khán giả về tầm vóc của nó.

Một trong những điểm hạn chế lớn của dòng phim chiến tranh Việt Nam trước đây là quá… nghèo nàn về mặt sản xuất do kinh phí thấp. Nhưng cả Địa đạo và Mưa đỏ đều đã vượt qua được khó khăn này và thậm chí còn trở thành một cột mốc mới về mặt quy mô sản xuất.

Theo Nguyễn Trí Viễn - người chịu trách nhiệm sản xuất cả hai bộ phim “bom tấn” này, anh tiết lộ con số kinh phí sản xuất là 55 tỷ đồng (với Địa đạo) và không dưới 100 tỷ đồng (với Mưa đỏ). Địa đạo do tư nhân bỏ vốn sản xuất, còn Mưa đỏ từ ngân sách của Bộ Quốc phòng và do hãng phim Quân đội sản xuất.

Bắt đầu nổi lên trong giới sản xuất phim Việt Nam từ bộ phim Đất rừng phương Nam, Nguyễn Trí Viễn trở thành một nhà sản xuất được các hãng phim và đạo diễn tin tưởng. Địa đạo và Mưa đỏ trở thành hai dự án phim chiến tranh “bom tấn” với thời gian sản xuất “gối đầu” nhau, đều do Viễn chịu trách nhiệm sản xuất và đây cũng là “chiến thắng kép” của anh. Viễn nói rằng, kinh nghiệm sản xuất của Địa đạo được mang sang Mưa đỏ để nâng tầm bộ phim sau và bản thân anh cũng học được rất nhiều bài học trong quá trình sản xuất hai bộ phim chiến tranh có quy mô sản xuất lớn này.

“Trước khi phim bấm máy hai tháng, tôi và anh Nguyễn Chí Dũng - Cố vấn sản xuất (người am hiểu nhất về vũ khí, khí tài làm phim chiến tranh Việt Nam hiện nay) ngồi với đạo diễn, chỉ đạo hình ảnh (DOP) và hoạ sĩ thiết kế, phó đạo diễn tính từng cảnh một sử dụng bao nhiêu loại đạn, cân đo đong đếm, trừ hao mãi để có danh sách an toàn cho phim và hợp lý cho ngân sách phim” - Viễn chia sẻ.

Nhà sản xuất này tiết lộ, trước khi quay Mưa đỏ, anh vẫn thổn thức bởi những đốm mắt hỏa châu trong thi ca bởi ý nghĩa văn học của nó: “khi một nhân vật ngã xuống, thì một ánh sáng đỏ cũng rơi vào đất mẹ”.

Ê kíp làm phim đã “thử và sai” vài lần để rồi cuối cùng có được hiệu ứng như mong đợi. Trong bài viết được chia sẻ trên trang cá nhân, Nguyễn Trí Viễn viết:

“Nếu để ý, khán giả sẽ thấy, cảnh Tú, Tạ, Hải Thành… khi hy sinh đều có một quả pháo sáng rơi xuống. Riêng cảnh Hồng ôm ba lô khóc ở cảnh cuối thì có hai quả rơi xuống - một quả cho Cường, còn một quả cho Quang”.

Nhà sản xuất trẻ này chốt lại với bài học cá nhân: “Sản xuất được phim chiến tranh và sản xuất tốt phim chiến tranh khoảng cách còn xa nhau lắm. Tôi vẫn cố gắng học hỏi mỗi ngày để tiệm cận chữ tốt”.

Thành công của Địa đạo và Mưa đỏ có ý nghĩa rất lớn trong bối cảnh thị trường điện ảnh Việt Nam đang phát triển mạnh trong một thập niên qua và… chưa bao giờ tốt như hiện tại. Cả hai bộ phim đều mang đến nguồn khích lệ lớn cho những dự án điện ảnh “bom tấn” với chủ đề chiến tranh hay sử thi trong tương lai.

Điện ảnh Việt Nam đang có nhiều lợi thế: khán giả ủng hộ phim nội địa, chất lượng sản xuất đang ngày càng được nâng tầm, ê kíp sáng tạo có nhiều người giỏi. Dù vậy, điểm hạn chế cố hữu mà tôi thấy chưa được khắc phục - vẫn là kịch bản.

Chiến thắng của Địa đạo và Mưa đỏ xứng đáng để ăn mừng, nhưng điện ảnh Việt Nam đừng quên điều đó! 

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!