Nước uống thể thao - lợi bất cập hại?

Từ 8 ly nước mỗi ngày đến nước uống bổ dưỡng, chúng ta đang bị tấn công dồn dập bởi những thông điệp về việc nên uống thứ gì và khi nào, đặc biệt là trong khi tập luyện. Nhưng những thông điệp đồ uống này là khá mới mẻ. Ví dụ, vào những năm 1970, các vận động viên marathon không được khuyến khích uống các loại nước vì sợ rằng chúng sẽ làm chậm tốc độ của họ.

Còn bây giờ, chúng ta đang bị ám ảnh bởi việc giữ đủ nước cho cơ thể khi tập thể dục, không chỉ với nước bình thường mà còn với những đồ uống đặc biệt tự nhận là có tác dụng tốt hơn trong việc ngăn ngừa mất nước và thậm chí còn cải thiện thành tích.

Tuy nhiên, bằng chứng về lợi ích các loại đồ uống này thực sự còn khá hạn chế. Chúng thậm chí có thể có hại cho sức khỏe trong một số trường hợp. Vậy nước uống thể thao đã dần được xem là rất quan trọng như thế nào?

Phần lớn sự chú ý đến việc bù nước bắt nguồn từ sự bùng nổ của phong trào chạy bộ, bắt đầu với cuộc thi marathon New York những năm 70. Các nhà sản xuất đồ thể thao và đồ uống phát hiện một thị trường béo bỏe và tung ra hàng loạt những sản phẩm chuyên dụng cho những người “mong thành vận động viên”.

Lô thử nghiệm đầu tiên của nước uống thể thao Gatorade có giá sản xuất là 28 bảng Anh, nhưng đã khai sinh một ngành công nghiệp với doanh số khoảng 260 triệu bảng một năm chỉ tính riêng ở Anh.

Và mức tiêu thụ đang tăng lên đều đặn, khiến đây trở thành mảng phát triển nhanh nhất trong thị trường nước giải khát ở Anh trong những năm gần đây. Thứ mà ban đầu chỉ là hỗn hợp của các vật liệu thực phẩm đơn giản trong bếp ăn đã trở thành “một phần thiết yếu của trang thiết bị thể thao".

Thắng lợi của tiếp thị

Chìa khóa đằng sau sự gia tăng chóng mặt về nước uống thể thao nằm ở sự bắt tay giữa của khoa học với tiếp thị sáng tạo. Một nghiên cứu trên tờ British Medical Journal đã thấy rằng các công ty nước giải khát bắt đầu tài trợ cho các nhà khoa học tiến hành nghiên cứu về bù nước, khai sinh ra một lĩnh vực khoa học hoàn toàn mới.

Cũng chính những nhà khoa học này sẽ tư vấn cho các tổ chức y học thể thao có ảnh hưởng, xây dựng những hướng dẫn được chắt lọc để đưa ra lời khuyên sức khỏe từ các cơ quan như Cơ quan An toàn thực phẩm châu Âu và Ủy ban Olympic Quốc tế. Những lời khuyên như vậy đã giúp lan truyền nỗi sợ hãi về sự nguy hiểm của tình trạng mất nước.

Một trong những thành công lớn nhất của ngành công nghiệp này là mạo nhận ý kiến cho rằng hệ thống khát tự nhiên của cơ thể không phải là một cơ chế hoàn hảo để phát hiện và ứng phó với tình trạng mất nước. Chúng bao gồm những tuyên bố như: "Cơ chế khát của con người là một chỉ báo nhất thời không chính xác về nhu cầu nước ... Thật không may là không có tín hiệu sinh lý rõ ràng nào cho thấy mất nước đang xảy ra".

Hệ quả là, các tổ chức chăm sóc sức khỏe thường đưa ra lời khuyên phớt lờ cơ chế khát tự nhiên của bạn. Ví dụ, tổ chức Diabetes UK khuyên: "Uống những lượng nhỏ thường xuyên, ngay cả khi không khát - khoảng 150 ml nước mỗi 15 phút - vì mất nước ảnh hưởng đáng kể đến đến hiệu suất".

Các nhà sản xuất nước giải khát tuyên bố rằng muối natri trong nước uống thể thao làm bạn cảm thấy khát hơn, khuyến khích bạn tiêu thụ một lượng chất lỏng nhiều hơn so với nước uống thông thường. Họ cũng khẳng định những đồ uống này cho phép bạn giữ lại nhiều chất dịch hơn sau khi uống, dựa trên quan sát là carbohydrat trong nước uống giúp hấp thu nước từ ruột non.

Điều này ngụ ý rằng cần tăng cường cơ chế khát để khuyến khích bạn uống đủ. Nhưng nghiên cứu thực tế cho thấy khát tự nhiên là một yếu tố kích hoạt đáng tin cậy hơn. Một tổng kết các nghiên cứu thử nghiệm trên người đi xe đạp đã kết luận rằng dựa trên cảm giác khát để đánh giá như cầu thay thế chất lỏng là chiến lược tốt nhất. Phân tích lần đầu tiên cho thấy uống theo mức độ khát sẽ tối đa hóa hiệu suất sức bền.

Trên hết, nhiều tuyên bố về nước uống thể thao thường được lặp lại mà không dẫn chiếu bất kỳ bằng chứng nào. Một tổng kết trên tờ British Medical Journal đã sàng lọc 1.035 trang web về nước uống thể thao và xác định 431 tuyên bố về nâng cao thành tích vận động viên với tổng số 104 sản phẩm khác nhau.

Hơn một nửa số trang web này không đưa ra bất kỳ tài liệu tham khảo nào - và trong số những tài liệu tham khảo được đưa ra thì không thể xác định một cách hệ thống những điểm mạnh và điểm yếu. Với một nửa còn lại, 84% dẫn chiếu những nghiên cứu bị đánh giá là có nguy cơ sai số cao, chỉ có ba được đánh giá là có chất lượng cao và không trang web nào dẫn chiếu những tổng kết có hệ thống, là loại bằng chứng mạnh nhất.

Lợi bất cập hại?

Một trong những vấn đề chính với nhiều nghiên cứu về lợi ích của nước uống thể thao là tiếp nhận những người tình nguyện dược đào tạo bài bản thường xuyên duy trì cường độ tập cao trong thời gian dài. Nhưng đại đa số người sử dụng nước uống thể thao chỉ tập rất ít giờ mỗi tuần hoặc tập ở cường độ tương đối thấp (ví dụ như đi bộ chứ không phải chạy thi). Điều này có nghĩa là các bằng chứng hiện có không đủ chất lượng để thông tin cho cộng đồng về lợi ích của nước uống thể thao.

Quan trọng hơn nữa, vì đồ uống thể thao đang ngày càng phổ biến ở trẻ em, chúng có thể góp phần vào mức độ béo phì. Một chai nước uống thể thao 500ml thường chứa khoảng 20g đường (khoảng năm thìa cà phê) và đưa một lượng lớn calo vào cơ thể. Nhưng sự hậu thuẫn từ các vận động viên ưu tú và những tuyên bố về lợi ích của bù nước đồng nghĩa với việc nước uống thể thao đã lờ đi những mối liên quan không lành mạnh trong mắt nhiều người. Một nghiên cứu cho thấy hơn một phần tư phụ huynh của cha mẹ người Mỹ tin rằng nước uống thể thao lành mạnh cho trẻ em.

Điều này không có nghĩa là nghiên cứu về bù nước với những đồ uống khác là không hữu ích. Ví dụ, nó có thể giúp xác định những đồ uống nào giúp cơ thể giữ nước trong thời gian dài. Điều này sẽ mang lại lợi ích thực sự trong tình huống mà các vận động viên khó tiếp cận nước hoặc không thể nghỉ đi vệ sinh thường xuyên.

Nhưng bằng chứng hiện nay là không đủ tốt để thông tin cho cộng đồng về những lợi ích và tác hại của nước uống thể thao. Điều mà chúng ta gần như chắc chắn là nước uống thể thao không giúp biến một người chạy bình thường thành vận động viên Olympic. Trong thực tế, nếu tránh các loại nước uống nhiều đường này, có lẽ họ sẽ thon thả và nhanh nhẹn hơn.

Cẩm Tú

Theo Independent