Nấm lim xanh rừng và phân biệt hình ảnh nấm lim xanh thật giả

Nấm lim xanh rừng là gì và hình ảnh nấm lim xanh thật như thế nào?

Nấm lim xanh là một loài nấm lớn hay nấm quả thể, thuộc lớp nấm tán Agaricomycetes. Nghiên cứu khoa học hiện đã xác định nấm lim xanh thuộc về họ nấm Garnodema Lucidum, nhưng chưa định danh phân loài bởi đây là loài nấm đặc hữu của Việt Nam.

Nghiên cứu trước đây của cố giáo sư Đỗ Tất Lợi, nhà nghiên cứu đông y và dược liệu nổi tiếng của Việt nam, đã ghi nhận tên loài nấm này là Nấm lim như một ghi nhận rằng loài nấm này chỉ mọc được trên gỗ lim xanh quý hiếm.

Hình thái học của nấm lim xanh được mô tả là loài nấm quả thể, tức là cây nấm chia thành hai phần có thể nhìn thấy rõ ràng là mũ tán của nấm và chân nấm.

Nấm lim xanh có mũ tán rộng tối đa xấp xỉ 20 cm, mở rộng hình quạt; có thể khuyết lõm hoặc không khuyết lõm ở điểm mọc chân nấm. Độ dày mũ tán nấm dao động từ 2 cm đến 5 cm, mặt cắt ngang thể hiện rõ các thớ nấm theo chiều trên – dưới.

Nấm lim xanh thật có chân ngắn, mũ tán nấm dày và cứng đôi chỗ nhìn đen bóng như sừng và khi phơi khô có mùi thơm dược thảo rõ nét.

Nấm lim xanh rừng mọc ở đâu?

Nấm lim xanh là loại nấm lớn chỉ mọc trên thân hoặc gốc lim xanh đã mục do ngã đổ tự nhiên hoặc do bị lâm tặc đốn hạ. Nấm lim xanh không mọc trên bất kỳ loại gỗ nào khác ngoài gỗ lim xanh.

Hiện nay ở Việt Nam, các vùng rừng nguyên sinh không còn nhiều do đó nấm lim xanh trở cực kỳ hiếm hoi. Những gốc lim xanh hàng chục hàng trăm năm tuổi chỉ còn ở những nơi hiểm trở giáp biên giới Việt – Lào và các tỉnh miền núi phía Nam nước bạn như Salavan, Attapu, Xekong.

Nấm lim xanh mọc ở trên gốc lim xanh đã mục tại các vùng rừng núi hiểm trở giáp biên giới ở Trường Sơn, Tây Nguyên và Nam Lào là nấm lim xanh rừng tự nhiên hoặc nấm lim xanh Lào. Các loại nấm ở khu vực rừng gần trên các loại gỗ tạp chủ yếu là nấm linh chi rừng có hình dáng tương tự và các loài nấm dại khác.

Phân biệt nấm lim xanh thật giả và nấm lim xanh nuôi trồng

Nấm lim xanh rừng có giá trị cao trong chữa bệnh; hiệu quả với các bệnh ung thư và các bệnh viêm gan, xơ gan; lại đặc biệt hiếm quý cho nên rất nhiều đối tượng thương lái tìm cách làm giả nấm lim xanh để kiếm lời.

Các hình thức làm giả nấm lim xanh phổ biến thường gặp nhất gồm có: Sử dụng nấm linh chi trồng hoặc linh chi Trung Quốc để độn vào nấm lim xanh nhằm tăng khối lượng; sử dụng nấm lim xanh chất lượng thấp để bán với giá nấm lim xanh loại một; và dùng một số loài nấm dại như nấm chò, nấm le, nấm dù và nấm nứa để làm giả nấm lim xanh.

Cách phân biệt nấm lim xanh thật với nấm lim xanh giả

Nấm lim xanh rừng thật có mũ nấm và chân nấm thẳng hàng với nhau, còn nấm lim xanh giả thì mũ và chân nấm đa số đều vuông góc với nhau. Bởi nấm lim xanh rừng mọc trên gỗ lim, từ thân gỗ đâm ngang ra song song với mặt đất; còn nấm giả thì tán nấm gần như vuông góc với nhau bởi mọc từ dưới đất mọc lên. Cũng có những cây nấm lim xanh mọc từ dưới rễ lim mục xuyên đất mà lên nhưng loại nấm này chất lượng dược tính thấp, thường chỉ được xem là nấm lim xanh loại hai hoặc loại ba.

Phân biệt giữa nấm lim xanh loại một và nấm lim xanh loại hai

Nấm lim xanh chất lượng dược tính cao nhất được gọi là nấm lim xanh loại một; loại nấm này chỉ mọc hoàn toàn trên gỗ lim xanh và tuyệt đối không bị dính đất. Nấm lim xanh là loại nấm phá gỗ, phân hủy gỗ để lấy dưỡng chất, cho nên nấm phải sinh trưởng trên thân gỗ là điều tất yếu. Nấm lim xanh loại một có chân ngắn (0,1 – 5 cm), mũ dày khoảng 2 – 5 cm.

Những cây nấm lim xanh mọc từ rễ dưới đất và xuyên đất mọc lên thì đều bị xếp vào nấm lim xanh loại hai, bởi nhiều lý do. Thứ nhất, thợ rừng hái nấm hầu hết khi nhìn thấy nấm mọc trên đất thì chỉ nhổ nấm chứ không đào rễ cây lên để kiểm tra xem đó là rễ cây gì; do đó không kiểm chứng được cây nấm mọc từ rễ lim chứ không phải rễ cây khác. Thứ hai, nấm lim xanh là nấm phân hủy gỗ để lấy dưỡng chất sinh trưởng, nếu mọc dưới đất và phân hủy cành nhỏ hoặc lá mục thì chất lượng kém hẳn đi so với nấm mọc từ thân gỗ lim. Nấm lim xanh loại hai có chân dài (đến 10 – 15 cm), mũ nấm mỏng chỉ xấp xỉ 1 – 2 cm.

Tuy nhiên, nấm lim xanh loại hai lại được thương lái rất ưa chuộng vì loại này có hình dáng chân dài mũ mỏng giống với nấm linh chi Trung Quốc, dễ trà trộn linh chi Trung Quốc vào nhằm tăng khối lượng bán kiếm lời.

Cách phân biệt nấm lim xanh rừng với nấm lim xanh trồng

Nấm lim xanh trồng nhìn tương đối mỡ màng, không xấu như nấm lim xanh tự nhiên, bởi môi trường nhân tạo thuận lợi cho việc sinh trưởng. Nấm lim xanh nuôi trồng có màu nâu ngả hồng giống như được quét một lớp sơn còn nấm lim xanh rừng tự nhiên đa phần có màu nâu sẫm ngả về đen hoặc xám. Nhìn chung, nấm lim xanh tự nhiên có kích cỡ không đều nhau vì thợ thu hái trong rừng hầu hết không chọn lựa kích cỡ; còn nấm lim xanh nuôi trồng thường được thu hái cùng một đợt cho nên khá đều nhau.

Hiện nay, việc phân biệt nấm lim xanh thật và giả là rất khó khăn, khi trình độ làm giả của thương lái rất tinh vi. Để biết đâu là nấm lim xanh thật và giả, trên thực tế còn phải tìm hiểu cách phân biệt nấm lim xanh với nhiều loài nấm dại như nấm le, nấm dù, linh chi cổ cò… Theo cánh thợ rừng lão làng thì để một người mới học có thể nhận biết căn bản các loại nấm sẽ cần từ một đến hai năm.

Dược sĩ Nguyễn Văn Long