Làm sống lại những cây thuốc truyền thống

Theo chiều dài lịch sử, từ khai thiên lập quốc cho đến nay, xây dựng nền y học cổ truyền chính là dựa vào các nguồn dược liệu để chữa bệnh, bảo vệ sức khỏe cho người dân.

Trong nền Văn Lang, Ðại Việt hay cho đến ngày nay, những y lý và y thuật dựa trên nền tảng của sự kết hợp lý luận y học Phương Ðông (Ðông y) với các kinh nghiệm chữa bệnh của cộng đồng gồm 54 dân tộc Việt Nam, cùng với kinh nghiệm sử dụng các nguồn dược liệu, thảo dược phong phú của đất nước ta trong vùng nhiệt đới tạo thành một nền y học truyền thống hay còn gọi là Y học cổ truyền Việt Nam.

Phát huy giá trị y học truyền thống, cách đây hơn 2 thập niên, Chính phủ cũng đã ban hành Nghị quyết số 37/CP ngày 20/6/1996 về “Định hướng chiến lược công tác chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân và Chính sách quốc gia về thuốc của Việt Nam”. Đồng thời có chiến lược phát triển Y học cổ truyền, thuốc sản xuất trong nước đáp ứng được 60% nhu cầu của bệnh viện, trong đó ít nhất có 30% số thuốc được sản xuất trong nước là thuốc có nguồn gốc từ dược liệu.

Tiềm năng cho phát triển cây dược liệu gắn với phát triển kinh tế

Theo đánh giá của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), có tới 80% dân số ở các nước đang phát triển vẫn dựa vào thuốc thảo dược để chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Người Việt ta cũng có thói quen và sở thích dùng các loại cây cỏ dược liệu hơn. 

Theo các chuyên gia, mặc dù ở Việt Nam có rất nhiều loài cây cho công dụng làm thuốc, nhưng lâu nay do khai thác quá mức và không được quản lý tốt nên nhiều cây thuốc quý đã biến mất. Hiện nay, dù đã được chú trọng hơn nhưng tại nhiều vùng trên cả nước vì lợi ích ngắn hạn nên vẫn để thương lái nước ngoài thu mua tự do rồi xuất qua kênh tiểu ngạch nên hiệu quả kinh tế thấp.

Khắc phục các hạn chế này, nhằm bảo tồn và gắn với phát triển kinh tế, nhiều vùng dược liệu cũng đã được quy hoạch như Đà Lạt, Mường Lống, Kỳ Sơn - Nghệ An, Pù Luông - Thanh Hóa, khu vực miền núi phía Bắc (huyện Ba Vì, Mỹ Đức - Hà Nội, Quảng Bạ - Hà Giang,.. )

Trong đó, Trung tâm bảo tồn và phát triển dược liệu Mường Lống, tỉnh Nghệ An dưới sự quản lý của Tập đoàn TH là một trong những điểm sáng, đã thay đổi cả một vùng quê là một bài học cho những địa phương có lợi thế về dược liệu.

Đặc biệt, được sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế, các vùng trồng dược liệu “sạch” thuần Việt Nam đang từng bước được hình thành và mở rộng theo nguyên tắc đảm bảo các tiêu chuẩn khắt khe. Trong đó có Dự án BioTrade phát triển dược liệu sạch do Liên minh châu Âu EU tài trợ, với mục tiêu khuyến khích hoạt động khai thác đi kèm với bảo tồn đa dạng sinh học, đồng thời phát triển các chuỗi giá trị dược liệu bền vững.

Câu chuyện tại Trung tâm bảo tồn và phát triển dược liệu Mường Lống, tỉnh Nghệ An rất đáng được nhân rộng.

Được biết, Đảng sâm, Đương quy...là những cây thuốc rất dễ được tìm thấy trong tự nhiên, và được đồng bào người Mông thu hái, giờ đã được trồng thành 1 vùng nguyên liệu cho thấy 1 sự thay đổi.

Tại Mường Lống trước đây việc khai thác dược liệu chưa có tổ chức, không có hướng dẫn khai thác đi kèm với bảo tồn, phát triển bền vững, khiến một số loài cây dược liệu quý bị khai thác cạn kiệt và có nguy cơ bị tuyệt chủng cao, như: Cây bảy lá một hoa, trinh nữ hoàng cung, tam thất bắc,…

Bà Lầu Y Dở, người dân Mường Lống, Nghệ An cho biết “Ngày trước tôi ở nhà chỉ biết nuôi lợn, gà, trâu, bò thôi. Chẳng có thu nhập gì cả. Cây thuốc thì chỉ biết trồng xuống đất để mặc cho tự nhiên phát triển, ốm đau mới dùng rồi bán cho thầy lang chứ không ngờ nó cho thu nhập tốt đến thế”.

Dự án BioTrade Vietnam giai đoạn 2016-2020 do Liên minh Châu Âu tài trợ với mục tiêu hỗ trợ về kỹ thuật canh tác cũng như nguồn giống, đã giúp tạo điều kiện cho doanh nghiệp và bà con nông dân ổn định sinh kế cũng như góp phần vào việc bảo tồn nguồn gen dược liệu đặc hữu, bản địa. Nhiều loài quý hiếm trong danh mục đỏ cây thuốc Việt Nam phát hiện tại Nghệ An được thu thập về trung tâm này lưu giữ và nhân giống cho bảo tồn phát triển.

Ông Lầu Chìa Lồng - Giám đốc Trung tâm bảo tồn dược liệu Mường Lống trao đổi: “Việc bảo tồn và phát triển dược liệu là rất cần thiết. Khi bắt tay vào bảo tồn mới có thể giúp xác định được giống loài nào phù hợp, giống loài nào không phù hợp”.

Trên diện tích 136ha, bà con bắt tay cùng doanh nghiệp bước đầu đã xây dựng được vùng trồng dược liệu bán tự nhiên trên diện tích rừng Mường Lống, rừng phòng hộ đầu nguồn hình thành vùng khai thác dược liệu bền vững; xây dựng vùng trồng dược liệu thâm canh theo thực hành sản xuất nông nghiệp tốt. Phát triển cây dược liệu không chỉ giúp đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số đi lên mà còn gắn với việc bảo vệ rừng.

Hiện nay, xu thế chung của toàn cầu là dùng những loại thuốc điều trị bệnh có nguồn gốc thảo dược, thành phần từ tự nhiên để đảm bảo tính an toàn. Vì vậy, đây chính là những hướng đi đúng và rất kịp thời.