Những truyền thuyết về cách xây dựng Thành nhà Hồ

Năm 1397, Hồ Qúy Ly phục mệnh vua Trần Thuận Tông vào động An Tôn làm 5 việc lớn: Xây thành, đắp lũy, xây dựng cung điện, lập nhà miếu, nền xã, mở đường phố. Thành nhà Hồ tọa lạc giữa hai dòng sông lớn là sông Mã và sông Bưởi bao quanh một vùng đất rộng gần 10 ngàn ha màu mỡ, phì nhiêu, tạo nên một sự biệt lập với các vùng đất chung quanh như một ốc đảo tự nhiên hiểm trở.

Bên trong Tây Đô có nhiều rặng núi đá vôi bao bọc, có cả núi đất xen đá mồ côi. Phía Đông Nam Thành nhà Hồ có núi Đốn Sơn cách 4km che giữ mặt tiền gọi là tiền án. Ở phía Tây Bắc có núi Song Tượng (voi cái, voi con) nằm dựa vào nhau chầu vào vùng đất gọi là Mả Lách. Phía Tây - Tây Nam, tương truyền có 5 ngọn núi đá vôi khu động An Tôn, sau này chia ra hai làng là Yên Tôn Thượng và Yên Tôn Hạ, 3 núi gọi là Kim Ngưu (trâu vàng) và 2 núi gọi là Kim Ngọ (ngựa vàng).

Để chọn đất này làm đất đóng đô, nhà Hồ phải tìm long mạch, từ long mạch khởi thủy đến long mạch nhập thủy cách nhau hàng ngàn cây số. Theo thuyết phong thủy: Đất quý (long mạch cao, xa và rộng) có nhiều tiểu long chầu vào long chủ. Nếu chúng ta đứng trên các ngọn núi và ngoài thành nhìn phong cảnh bao quanh cũng dễ nhận ra địa thế hiểm trở vùng này, bên ngoài có nhiều dãy núi vòng cung bao bọc vây kín bốn phương tám hướng. Vòng trong sông Mã, sông Bưởi lượn tròn như những chiến hào khổng lồ vây giữ. Trong cùng là đất xây Thành nổi lên như một cái ấn trời đặt đó.

Cho đến những năm gần đây, cũng có tài liệu nói xây xong thành chỉ trong 3 tháng. Có tài liệu nói xây dựng 3 năm, 6 năm…

Nơi khai thác, chế tác và cách vận chuyển đá

Có nhiều chuyên gia xây dựng đã đến tham quan, nghiên cứu đặt ra câu hỏi: Có phải khu chế tác đá ngay tại xung quanh chân núi các dãy Kim Ngọ, thuộc xã Vĩnh Yên và Vĩnh Tiến hay không? Hay là sau khi khai thác đá ở các núi Kim Ngọ, người xưa cho chuyển các phiến đá thô về quanh chân thành rồi mới gia công đẽo gọt?

Nhiều chuyên gia nghiên cứu nghiêng về nhận định sau khi khai thác đá thô trên núi xuống chỉ qua sơ chế chuyển ngay về các bãi đá trong thành rồi mới tiếp tục gia công đẽo gọt. Hiện nay còn thấy cả bên trong và bên ngoài thành đá nát chất thành từng đám khá dày, do phải chế tác đẽo gọt các phiến đá hình thang ghép thành vòm cuốn. Nhưng các phiến đá lắp ghép 4 bức tường thành chủ yếu được đẽo gọt bên trong các bờ thành để tiện cho việc kéo trượt theo mặt nghiêng của bờ thành được lắp cao dần theo từng hàng đá bên ngoài.

Điều mà các du khách đến Thành nhà Hồ đều trầm trồ, thán phục là bằng cách nào mà các nghệ nhân và thợ đã tách được các phiến đá khổng lồ nặng vài chục tấn từ trên núi xuống. Cách đây đã 600 năm, chắc chắn thuốc mìn chưa có. Các loại thuốc nổ vô cùng quý hiếm, chỉ đủ chế ra đạn súng Thần công, lấy đâu nổ đá?

Việc vận chuyển những khối đá khổng lồ từ nơi khai thác về thành cũng là một điều kỳ diệu, phi thường. Truyền thuyết trong vùng đã kể lại, người chỉ huy đã cho xây dựng một con đường lát bằng đá để vận chuyển đá từ nơi khai thác về thành. Hiện nay vẫn còn di tích con đường vận chuyển đá ở thôn Tây Giai, xã Vĩnh Tiến.

Khi vận chuyển người xưa dùng các con lăn dùng sức trâu, bò kéo và những tảng đá lớn hàng chục tấn thì dùng sức voi. Sự thực, 4 bức tường thành không phải được cấu tạo đơn giản như nhiều người nghĩ, bên trong là một con đê bằng đất, bên ngoài xếp một tường đá dựa vào vách đất… Đây được xem là công trình xây dựng "độc nhất vô nhị" ở Việt Nam từ trước đến nay.

Thành nhà Hồ đã được công nhận là Di sản Văn hóa của nhân loại, gắn với niềm tự hào là trách nhiệm giữ gìn, bảo tồn và phát huy những giá trị vốn có của Di sản vô giá này.