“Ngành gỗ Việt Nam chưa có gì đặc biệt, tăng trưởng toàn nhờ doanh nghiệp FDI?”

Đó là những băn khoăn của ông Tô Xuân Phúc, đại diện tổ chức Forest Trend tại Hội thảo “Công bố báo cáo thường niên ngành công nghiệp gỗ Việt Nam” diễn ra chiều qua (21/2) tại Hà Nội.

Theo ông Phúc, doanh nghiệp FDI đầu tiên của ngành gỗ bắt đầu ngay từ sau khi có Luật Đầu tư Nước ngoài. Đến nay, sau một số lần Luật sửa đổi theo hướng thông thoáng hơn, số doanh nghiệp FDI trong ngành gỗ tương đối đông đảo. Tuy nhiên, khác biệt tương đối lớn về số lượng và kim ngạch của các doanh nghiệp khối FDI và doanh nghiệp nội địa cho thấy các hạn chế của các kỳ vọng ban đầu. 

“Các kết nối giữa các doanh nghiếp khối FDI và doanh nghiệp nội địa rất hạn chế. Đến nay hầu như không có sự chuyển dịch về khoa học công nghệ, vốn, trình độ sản xuất, quản lý, tiếp cận thị trường giữa 2 khối này”, ông Phúc nói. 

Một trong những vấn đề được đề cập, nhận được sự quan tâm tại hội thảo còn là lo ngại về lợi ích thực sự của ngành gỗ thông qua kênh đầu tư FDI. 

“Số lượng, quy mô vốn đầu tư và kim ngạch xuất khẩu của các doanh nghiệp FDI trong ngành gỗ sở hữu bởi các quốc gia thuộc thiên đường thuế như British Virgin Islands, Hồng Kông, Singapore và Samoa có thể là vấn đề đòi hỏi các cơ quan chức năng và ngành gỗ cần có sự quan tâm sát sao hơn. Đầu tư FDI vào Việt Nam thông qua các thiên đường thuế đã làm phát sinh một số nghi ngại về lợi ích thực sự của hình thức đầu tư FDI theo kênh này”, nhóm nghiên cứu bản tin “Đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực xuất khẩu gỗ Việt Nam” đưa ra khuyến cáo.

Không những thế, còn nhiều vấn đề nữa xoay quanh việc các DN FDI có hành vi chuyển giá; một số doanh nghiệp khai sai giá trị máy móc, thiết bị nhập khẩu góp vốn dẫn đến thất thu ngân sách nhà nước, tăng nhập siêu, ảnh hưởng đến môi trường đầu tư.

Tăng trưởng của ngành chế biến gỗ có phải do DN FDI?

Theo bản tin “Đầu tư nước ngoài trong ngành gỗ Việt Nam: Bức tranh thực trạng”, dự án FDI đầu tiên trong ngành gỗ xuất hiện năm 1989. Nhưng phải từ những năm 2000 cho đến gần đây thì số doanh nghiệp FDI trong ngành này mới thực sự tăng trưởng mạnh.

Tính đến hết năm 2018, tổng số dự án FDI đăng kí trong ngành gỗ là 984. Có tới 117 doanh nghiệp đã đóng cửa, nhưng số doanh nghiệp còn lại đang hoạt động là 867. Tổng số vốn đầu tư đăng kí của các doanh nghiệp đến hết năm 2018 là khoảng 5,5 tỷ USD.

Tuy có sự đa dạng trong hoạt động sản xuất kinh doanh, song các doanh nghiệp FDI vẫn chủ yếu hoạt động trong mảng chế biến đồ gỗ xuất khẩu, tiếp đến là mảng công nghiệp phụ trợ và sản xuất ván. Trong số 867 doanh nghiệp FDI hiện đang hoạt động chỉ có 61% (529 doanh nghiệp) trực tiếp có hoạt động xuất khẩu.

Tuy nhiên theo đánh giá của Bản tin, điểm đáng chú ý trong đầu tư FDI của ngành gỗ, là có sự mất cân đối giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nội địa.

Cụ thể, ngay trong năm 2018, trong tổng số 3.200 doanh nghiệp ngành gỗ trực tiếp có các hoạt động xuất khẩu với tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành đạt 8,47 tỷ USD, số doanh nghiệp FDI là 529, chiếm gần 20% trong tổng số doanh nghiệp xuất khẩu và kim ngạch gần 4 tỷ USD, chiếm gần 47% trong tổng kim ngạch. Trong khi đó, trên 80% số doanh nghiệp Việt Nam lại chỉ chiếm khoảng 53% tổng kim ngạch xuất khẩu.

“Điều này cho thấy sự chênh lệch đáng kể giữa 2 nhóm. Sự chênh lệch này có lẽ phản ánh những khác biệt về một số khía cạnh giữa 2 nhóm, bao gồm quy mô vốn đầu tư, trình độ khoa học công nghệ, chất lượng lao động và tiếp cận thị trường xuất khẩu sản phẩm”, TS. Tô Xuân Phúc, Tổ chức Forest Trend đánh giá.

Chia sẻ thêm về thực trạng của ngành chế biến gỗ hiện nay ở Việt Nam, ông Điền Quang Hiệp, Chủ tịch hiệp hội chế biến gỗ tỉnh Bình Dương cho biết: “Lâu nay, chúng ta nói về sự tăng trưởng của ngành chế biến gỗ lại không phải chúng ta mà là về “người ta”. Chúng ta luôn đặt câu hỏi 11-13% nhưng là “ai” tăng trưởng? Không ai biết.”

“Ngành chế biến gỗ năm vừa rồi, chúng ta tăng trưởng nhanh. Nhưng tốc độ tăng trưởng nhanh này không phải ở ngành chế biến gỗ mà lại nằm ở ngành nguyên liệu. Tóm lại, chúng ta chưa có gì đặc biệt!”, ông Hiệp cho biết thêm.

Một số chuyên gia nêu quan điểm, động lực mở rộng đầu tư FDI trong ngành gỗ vẫn đang được duy trì. Tuy nhiên, trong thời gian tới, kỳ vọng đặt ra là Chính phủ sẽ thực sự có những thay đổi về các cơ chế chính sách về thu hút vốn đầu tư FDI, để thu hút đầu tư về công nghệ cao, lao động chất lượng, nhấn mạnh vào hiệu quả giá trị gia tăng của vốn đầu tư…

Thế Hưng