Khi phép cộng toàn số dương ...

Dự án ấy do tổ chức UNDP tài trợ mang tên “Xây dựng mô hình phát triển bền vững trên vùng cồn cát hoang hóa ven biển xã Thạch Văn, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh”. Kinh phí cung cấp cho dự án là 50.000 USD quy ra tiền Việt Nam vào khoảng 1,2 tỷ nhưng vẫn thành công với sức thuyết phục khá cao về khoa học cũng như thực tiễn.

Đây cũng là thành công của việc liên kết “bốn nhà” đang còn hiếm thấy thời kỳ ấy. Chủ tịch tỉnh, giám đốc sở khoa học, sở nông nghiệp, các cán bộ khoa học trong tỉnh cũng như các viện nghiên cứu trung ương, các đồng chí lãnh đạo huyện Thạch Hà cũng như lãnh đạo và nông dân xã Thạch Văn đều tham gia với tinh thần trách nhiệm cao.

Tập thể được giao nhiệm vụ tuổi đời rất khác nhau, quá trình công tác không giống nhau, có người tuổi Đảng đã tròn 60, có người chưa là Đảng viên, có người là nông dân còn rất trẻ, có người là GS - TS bằng thật, học thật đã nghỉ hưu, có người là kỹ sư, trung cấp mới tốt nghiệp. Không hề cường điệu, quả thật không có một ai tự xem mình là một người thầy. Nói vui, không một ai “mắc bệnh Số 1 - Number One”, “Chuyên gia đầu ngành” ...

Nói phép cộng chỉ toàn số dương không có nghĩa ý kiến lúc nào cũng giống nhau. Diễn biến cho thấy những ý kiến phản biện do chính những nông dân Thạch Văn với nhận xét thông minh về trực quan đã làm cho những nhà khoa học ở các viện nghiên cứu tự xem mình là những học trò. Thì ra chuyện “con cá” và “cái cần câu” không chỉ đúng từ một phía.

Thí dụ, để cải thiện khả năng rửa trôi và tăng hàm lượng dinh dưỡng nhờ nâng cao tỷ lệ hạt sét, có nông dân đã dùng lớp đất đế cày từ đất cát thuần thục, chứa các khoang sét nhóm hydromica. Những nghiên cứu cơ bản của các cán bộ khoa học về khoáng sét đã chứng minh đề xuất của nông dân ấy là chuẩn xác. Thí dụ, nhận xét của bà con nông dân về vai trò của phân hữu cơ trong hiện tượng giữ phân khỏi bị rửa trôi, lại tăng độ ẩm của đất đáng kể cho cây trồng do chênh lệch khá lớn nhiệt độ không khí giữa ngày và đêm....

Nói cách khác, không chỉ các nhà khoa học truyền thụ kiến thức cho nông dân mà còn học được ở họ những kinh nghiệm sản xuất từ những nhận xét trực quan rất chính xác. Chính những lúc này chúng tôi lại nhớ đến những câu ca dao “Một hòn đất nỏ bằng một giỏ phân” hay “Ải thâm không bằng dầm ngấu” khi chưa có những nghiên cứu cơ bản về ôxy hóa - khử ôxy và về điện hóa như các viện trong ngành nông nghiệp đã và đang làm.

Một số người cao tuổi tham gia dự án đã nghỉ hưu nhưng vẫn thường xuyên trao đổi với nhau, đúng như câu ngạn ngữ “Cha mẹ là của cải, anh em là chỗ dựa, bạn bè là cả hai thú đó”.

Xét kết quả việc đã làm thời gian ấy, khi địa phương vẫn còn nghèo xin ghi lại vài dòng như một kỷ niệm còn mang tính thời sự.

Nguyễn Vy