Các nước quản lý tiền điện tử ra sao?
(Dân trí) - Sự bùng nổ của thị trường tiền điện tử mang đến cơ hội đổi mới công nghệ, nhưng đồng thời cũng đặt ra nhiều thách thức về quản lý, minh bạch và ổn định tài chính.
Từng là một khái niệm mới mẻ và ít được chú ý, tiền điện tử nay đã vươn lên trở thành một loại tài sản tài chính quan trọng, thu hút sự quan tâm sâu sắc từ các nhà đầu tư và cơ quan quản lý trên toàn cầu.
Số lượng tiền điện tử đang tăng vọt: Điều gì đang diễn ra?
Tính đến tháng 3/2025, đã có hơn 37 triệu token tiền điện tử, và con số này dự kiến sẽ đạt 100 triệu vào cuối năm 2025. Con số này chỉ khoảng 3.000 trong giai đoạn 2017-2018 và chưa đến 500 vào năm 2013-2014.
Theo dữ liệu từ CoinMarketCap và các nền tảng theo dõi tiền điện tử khác, tính đến tháng 3, có khoảng 25.000 loại tiền điện tử đang tồn tại với giá trị vốn hóa thị trường toàn cầu đạt khoảng 2.810 tỷ USD. Con số khổng lồ này phản ánh sự phi tập trung nhanh chóng trong ngành công nghiệp blockchain và tiền điện tử.
Đến tháng 3/2025, số token tiền điện tử vượt 37 triệu, dự kiến chạm 100 triệu cuối năm (Ảnh: Shutterstock).
Sự phát triển của các nền tảng blockchain như Base và Solana cho phép các nhà phát triển dễ dàng tạo token của riêng họ bằng hợp đồng thông minh. Nhiều loại tiền điện tử hiện được tạo dưới dạng token SPL trên mạng Solana, trong khi những loại khác được xây dựng trên các blockchain như Binance Smart Chain, Base hoặc Polygon.
Tiền điện tử không còn chỉ đơn thuần là phương tiện thanh toán. Chúng hiện được sử dụng rộng rãi trong tài chính phi tập trung (DeFi), token không thể thay thế (NFT), trò chơi, quản lý chuỗi cung ứng, và nhiều lĩnh vực khác. Mỗi ứng dụng mới thường kéo theo sự ra đời của nhiều token và đồng tiền kỹ thuật số mới.
Thị trường tiền điện tử thu hút sự quan tâm lớn từ các nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận cao. Điều này dẫn đến sự xuất hiện của vô số dự án mới, bao gồm cả những đổi mới thực sự lẫn những dự án đầu cơ hoặc thậm chí là lừa đảo.
Mặc dù số lượng tiền điện tử rất lớn, thị trường vẫn bị chi phối bởi một số ít cái tên lớn. Bitcoin (BTC) và ethereum (ETH) chiếm phần lớn vốn hóa thị trường. Các đồng tiền điện tử lớn khác như ripple (XRP), binance coin (BNB), cardano (ADA) và solana (SOL) cũng nắm giữ thị phần đáng kể.
Tuy vậy, không phải tất cả đều đang hoạt động hoặc có giá trị thực sự. Nhiều dự án thất bại ngay sau khi ra mắt do thiếu sự quan tâm hoặc thực thi kém. Một số khác chỉ mang tính thử nghiệm hoặc được tạo ra với mục đích cụ thể, chẳng hạn như kiểm tra các tính năng mới của blockchain.
Quy định về tiền điện tử trên thế giới
Sự phát triển của tiền điện tử từ một khoản đầu tư mang tính đầu cơ thành một loại tài sản mới đã thúc đẩy các chính phủ trên toàn thế giới tìm cách điều chỉnh nó. Các quốc gia trên thế giới đang có những cách tiếp cận khác nhau đối với việc điều chỉnh tiền điện tử. Một số đã áp dụng các quy định nghiêm ngặt nhằm bảo vệ nhà đầu tư, trong khi những quốc gia khác vẫn đang trong quá trình hoàn thiện khung pháp lý.
Mỹ đã công bố một khung pháp lý mới vào năm 2022, mở đường cho các quy định bổ sung. Tuy nhiên, sự chồng chéo giữa các cơ quan như Ủy ban Giao dịch và Chứng khoán Mỹ (SEC), Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC) và Mạng lưới Thực thi Tội phạm Tài chính (FinCEN) gây ra nhiều thách thức.
Tại Mỹ, một số bang có cách tiếp cận khác nhau: Wyoming ủng hộ tiền điện tử với các luật thân thiện, trong khi New York áp dụng BitLicense - một trong những quy định khắt khe nhất, khiến nhiều công ty rời đi. Việc thiếu nhất quán giữa luật liên bang và tiểu bang làm phức tạp môi trường kinh doanh.
Châu Âu là một trong những khu vực đi đầu trong việc phát triển khung pháp lý toàn diện về tiền điện tử. Năm 2023, Liên minh Châu Âu (EU) đã thông qua Markets in Crypto-Assets (MiCA) - quy định quy mô lớn đầu tiên nhằm thiết lập một bộ quy tắc chung cho các tài sản tiền điện tử. MiCA được kỳ vọng sẽ giúp thực thi quy định đồng bộ tại các quốc gia thuộc EU, giảm thiểu sự không chắc chắn cho doanh nghiệp đồng thời bảo vệ khách hàng.
Các quốc gia trên thế giới đang có những cách tiếp cận khác nhau đối với việc điều chỉnh tiền điện tử (Ảnh: Shutterstock).
MiCA giúp thống nhất quy định giữa các nước thành viên, yêu cầu tất cả nhà cung cấp dịch vụ tiền điện tử phải đăng ký và tuân thủ giám sát, đồng thời đặt ra giới hạn nghiêm ngặt về stablecoin nhằm tránh các sự cố như TerraUSD. Dù mang lại sự rõ ràng, MiCA cũng bị đánh giá là có thể quá chặt chẽ so với các khu vực khác.
Còn tại Anh, cân bằng giữa quy định và phát triển, chính phủ nước này đặt mục tiêu trở thành trung tâm toàn cầu về công nghệ tiền điện tử. Cơ quan Quản lý tài chính (FCA) yêu cầu doanh nghiệp tuân thủ quy định AML và KYC, đồng thời hỗ trợ stablecoin và tài sản kỹ thuật số. Dù vậy, các công ty tiền điện tử vẫn đối mặt với những quy tắc khắt khe hơn trong việc quảng cáo và cung cấp dịch vụ tài chính.
Ở Châu Á, các quy định về tiền điện tử có sự khác biệt rõ rệt. Đây là một khu vực rất đa dạng, vừa hấp dẫn vừa thách thức khi nói đến tiền điện tử và công nghệ blockchain.
Nhờ Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS), Singapore đã trở thành một trong những quốc gia thân thiện với tiền điện tử nhất. Họ đưa ra các hướng dẫn rõ ràng cho các nhà cung cấp dịch vụ tài sản tiền điện tử theo Đạo Luật Dịch vụ thanh toán (PSA). Đạo luật này quy định các điều kiện tiên quyết liên quan đến token thanh toán kỹ thuật số, bao gồm cả các biện pháp chống rửa tiền (AML) và chống tài trợ khủng bố (CFT), biến Singapore thành điểm đến lý tưởng cho các start up trong lĩnh vực tiền điện tử.
Ngược lại, Trung Quốc đã có lập trường cứng rắn đối với tiền điện tử. Năm 2021, nước này cấm hoàn toàn mọi giao dịch và hoạt động khai thác tiền điện tử do lo ngại về sự ổn định tài chính và mức tiêu thụ năng lượng. Tuy nhiên, Trung Quốc không hoàn toàn từ bỏ tiền điện tử mà thay vào đó lại hoan nghênh công nghệ blockchain và thúc đẩy tài chính số với đồng tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC) - nhân dân tệ kỹ thuật số.
Trong khi đó, Nhật Bản có một trong những chế độ quản lý tiền điện tử phát triển nhất thế giới. Sau vụ tấn công sàn giao dịch Mt. Gox năm 2014, Nhật Bản đã ban hành luật buộc tất cả các sàn giao dịch tiền điện tử phải đăng ký với Cơ quan Dịch vụ tài chính (FSA). FSA cũng yêu cầu các chính sách KYC và AML nghiêm ngặt, mang lại sự bảo vệ lớn hơn cho nhà đầu tư khi giao dịch.
Ở Trung Đông, một "ốc đảo" tiền điện tử đang hình thành. Dubai là một trung tâm tiên phong trong lĩnh vực tiền điện tử. Cơ quan Quản lý tài sản ảo Dubai (VARA) có nhiệm vụ thực thi các quy định về tiền điện tử và tiểu vương quốc này đã tạo điều kiện thuận lợi để thu hút nhiều sàn giao dịch tiền điện tử lớn. Sự phát triển mạnh mẽ của các doanh nghiệp tiền điện tử tại đây phản ánh tham vọng của khu vực trong việc đa dạng hóa nền kinh tế.
Australia đã dẫn đầu trong việc điều chỉnh tiền điện tử khi yêu cầu các sàn giao dịch tại nước này phải đăng ký dưới sự giám sát của Ủy ban Chứng khoán và Đầu tư Australia (ASIC) và tuân thủ các quy định về AML.
New Zealand cũng có cách tiếp cận tương tự, khuyến khích đổi mới trong lĩnh vực tiền điện tử trong khi vẫn duy trì các quy tắc đảm bảo ổn định tài chính và bảo vệ người tiêu dùng. Năm 2021, Ngân Hàng Dự Trữ New Zealand đã tiến hành tham vấn về tiền điện tử nhằm đánh giá tác động của nó đối với nền kinh tế truyền thống (TradFi), thể hiện sự quan tâm ngày càng lớn đối với công nghệ này.
Khi tiền điện tử tiếp tục phát triển, các quy định dự kiến sẽ còn thay đổi nhằm cân bằng giữa đổi mới công nghệ và bảo vệ người tiêu dùng. Việc tìm ra một hướng đi phù hợp giữa đổi mới công nghệ và quản lý rủi ro sẽ quyết định tương lai của ngành công nghiệp này.
Chấp nhận tiền điện tử làm tiền pháp định: Cơ hội hay rủi ro?
Việc chấp nhận tiền điện tử làm tiền pháp định đang trở thành chủ đề gây tranh cãi trên toàn cầu. Hiện tại, chỉ một số ít quốc gia quyết định chấp nhận tiền điện tử làm tiền pháp định, trong đó nổi bật nhất là El Salvador và Cộng hòa Trung Phi (CAR).
Dù mang lại tiềm năng về đổi mới tài chính và thu hút đầu tư, nhưng những thử nghiệm gần đây tại hai quốc gia này đã bộc lộ nhiều thách thức lớn. Những bài học từ El Salvador và Cộng hòa Trung Phi có thể giúp các nước khác cân nhắc kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định tương tự.
El Salvador là quốc gia đầu tiên trên thế giới chấp nhận bitcoin như một loại tiền tệ chính thức (Ảnh: Getty Images).
Năm 2021, El Salvador trở thành quốc gia đầu tiên công nhận bitcoin là tiền pháp định với kỳ vọng kích thích tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư và mở rộng tiếp cận tài chính cho người dân. Chính phủ phát triển ví điện tử Chivo Wallet và triển khai ATM Bitcoin để hỗ trợ giao dịch.
CAR cũng công nhận bitcoin vào năm 2022 nhưng vấp phải phản đối từ Tòa án Hiến pháp. Thay vào đó, nước này chuyển sang phát hành Sango Coin - một loại tiền điện tử nhằm thúc đẩy đầu tư, mua quốc tịch và token hóa tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, kế hoạch này gặp trở ngại pháp lý và không thu hút được sự quan tâm lớn từ công chúng.
Lãnh đạo El Salvador và CAR xem tiền điện tử như một giải pháp giúp giảm phụ thuộc vào đồng tiền ngoại quốc, thu hút dòng vốn mới và thúc đẩy nền kinh tế số. Đặc biệt, CAR muốn tách khỏi ảnh hưởng của đồng Franc CFA, vốn bị kiểm soát bởi Pháp, trong khi El Salvador kỳ vọng bitcoin sẽ giúp giảm chi phí kiều hối.
Tuy nhiên, bất chấp những kỳ vọng lớn, việc triển khai thực tế lại vấp phải nhiều rào cản nghiêm trọng, đặt ra câu hỏi liệu tiền điện tử có thực sự là giải pháp tài chính bền vững cho các quốc gia hay không.
Một trong những trở ngại lớn nhất là hạ tầng kỹ thuật số chưa sẵn sàng. Tại El Salvador, dù chính phủ đã triển khai ví điện tử Chivo Wallet nhằm giúp người dân giao dịch Bitcoin, nhưng hiệu quả không như mong đợi.
Khoảng 40% dân số không có Internet, khiến việc tiếp cận bitcoin trở nên khó khăn. Trong số những người có điều kiện sử dụng, chỉ 20% tiếp tục duy trì ứng dụng sau khi tải về. Tình hình tại CAR còn đáng lo ngại hơn khi chỉ 11,4% dân số có Internet và nguồn cung điện không ổn định, gây cản trở lớn cho bất kỳ hệ thống tài chính điện tử nào.
Bên cạnh đó, tính minh bạch trong các chính sách tiền điện tử của chính phủ cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Tại El Salvador, thông tin về số lượng bitcoin mà chính phủ mua và giao dịch chỉ được cập nhật qua các bài đăng trên mạng xã hội của tổng thống, khiến công chúng khó có được cái nhìn toàn diện về chiến lược tài chính của quốc gia.
CAR cũng tuyên bố rằng sango coin, đồng tiền điện tử do nước này phát hành, được bảo chứng một phần bằng bitcoin do Kho bạc Nhà nước nắm giữ, nhưng không cung cấp dữ liệu chi tiết. Sự thiếu minh bạch này làm suy giảm lòng tin của công chúng và làm dấy lên những lo ngại về nguy cơ rửa tiền hoặc trốn tránh lệnh trừng phạt quốc tế.
Ngoài ra, rủi ro tài chính là một thách thức không thể bỏ qua. Bitcoin vốn có đặc điểm biến động giá mạnh, gây khó khăn trong việc duy trì ổn định tài chính quốc gia. Tại El Salvador, việc sử dụng quỹ công để hỗ trợ chuyển đổi bitcoin sang tiền pháp định khiến chính phủ đối mặt với nguy cơ thua lỗ lớn.
Tính đến tháng 6/2022, ước tính nước này đã mất khoảng 56 triệu USD từ số bitcoin đã mua trong giai đoạn đầu triển khai. Điều này đặt ra câu hỏi về tính bền vững của việc sử dụng tiền điện tử trong quản lý kinh tế vĩ mô.
Hậu quả là, El Salvador từ bỏ bitcoin làm tiền tệ hợp pháp sau thất bại của thử nghiệm. Theo quy định mới, việc sử dụng bitcoin trong nền kinh tế đôla hóa của El Salvador sẽ là tùy chọn và phụ thuộc vào quyết định của khu vực tư nhân trong việc chấp nhận thanh toán bằng tiền điện tử. Các doanh nghiệp không còn bắt buộc phải quy đổi giá niêm yết bằng USD sang bitcoin.
"Bitcoin không còn mang tính chất bắt buộc của một đồng tiền hợp pháp. Lẽ ra nó nên được duy trì như vậy ngay từ đầu, nhưng chính phủ đã cố ép buộc và thất bại", nhà kinh tế Rafael Lemus nhận định.
Những thử nghiệm của El Salvador và CAR cho thấy rằng việc chấp nhận tiền điện tử làm tiền pháp định không chỉ là một quyết định chính sách đơn thuần, mà đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng ở nhiều khía cạnh.
Các quốc gia cân nhắc kỹ lưỡng ở nhiều khía cạnh đối với chính sách tiền điện tử (Ảnh: Getty).
Trước hết, một quốc gia muốn tích hợp tiền điện tử vào hệ thống tài chính cần đảm bảo cơ sở hạ tầng số đủ mạnh để người dân có thể tiếp cận và sử dụng hiệu quả. Internet, điện và các thiết bị thông minh phải được phổ cập rộng rãi trước khi triển khai một hệ thống tài chính dựa trên công nghệ blockchain.
Bên cạnh đó, một khung pháp lý rõ ràng là yếu tố then chốt nhằm bảo vệ nhà đầu tư và phòng chống tội phạm tài chính. Nếu thiếu các quy định chặt chẽ về giám sát giao dịch, chống rửa tiền và an toàn mạng, tiền điện tử có thể trở thành công cụ cho các hoạt động phi pháp, gây ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế.
Cuối cùng, sự minh bạch trong chính sách tài chính là điều kiện tiên quyết để duy trì lòng tin của công chúng và thị trường. Chính phủ cần cung cấp đầy đủ thông tin về các quyết định liên quan đến tiền điện tử, bao gồm chiến lược quản lý rủi ro và cơ chế chuyển đổi giữa tiền pháp định và tiền điện tử. Việc thiếu minh bạch không chỉ gây hoài nghi mà còn có thể dẫn đến thất bại trong việc triển khai.
Dù tiền điện tử mang lại nhiều cơ hội, nhưng nếu không có chiến lược triển khai hợp lý, các quốc gia có thể phải đối mặt với nhiều hệ lụy kinh tế nghiêm trọng hơn là lợi ích mong đợi. Những bài học từ El Salvador và CAR là lời cảnh báo quan trọng cho bất kỳ quốc gia nào đang cân nhắc việc chấp nhận tiền điện tử làm tiền pháp định.
Việt Nam đang từng bước hoàn thiện khung pháp lý cho tài sản ảo, với nghị quyết thí điểm nhằm quản lý hoạt động liên quan đến tiền điện tử. Và việc nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế sẽ giúp Việt Nam xây dựng chính sách phù hợp, cân bằng giữa đổi mới công nghệ và quản lý rủi ro.
