"Kết tinh thầm lặng" - minh chứng về sự vô giá của ký ức

Ogawa Yoko là nữ văn sĩ người Nhật Bản nổi tiếng với sự nghiệp sáng tác đồ sộ. Bà đạt vô số giải thưởng danh giá và được đánh giá cao trên văn đàn quốc tế.

Kết tinh thầm lặng được phát hành vào năm 1994, đến năm 2019 thì được dịch ra tiếng Anh và lọt vào danh sách rút gọn giải National Book Award (năm 2019) và International Booker (năm 2020).

Cuốn tiểu thuyết kể về một hòn đảo xa xôi không tên gọi, nơi mọi thứ cứ dần dần biến mất. Nó từng là nơi có rất nhiều thứ thơm tho, trong suốt và đẹp đẽ. Nhưng buồn thay, người dân trên hòn đảo không thể lưu giữ mãi những thứ tuyệt vời này.

Khi thì là sợi ruy băng, khi thì là chiếc chuông, ngọc lục bảo, nước hoa, con tem hay tờ lịch, thậm chí cả sách, tiểu thuyết, ảnh chụp, hoa hồng và trái cây… đều trôi vào quên lãng.

Khi sự biến mất xảy ra, hòn đảo sẽ xôn xao một hồi. Mọi người cùng ôn lại kỷ niệm về những thứ vừa đánh mất. Họ buồn bã, nhớ nhung nhưng không hề phản kháng.

Họ đem đốt, chôn hoặc thả trôi sông. Vài ngày sau, chẳng ai còn nhớ gì về chúng nữa. Chừng nào còn sống trên đảo thì từng thứ, từng thứ một sẽ mất đi trong tâm trí con người.

 Trên nền bối cảnh kỳ ảo ấy, nhân vật nữ tiểu thuyết gia xuất hiện một cách vô danh nhưng đóng vai trò là nhân chứng của sự biến mất, đồng thời cũng là biểu tượng của nỗ lực tồn tại trong thế giới đầy biến động.

Sự ra đi lần lượt của bố và mẹ khiến cô ít giao tiếp với thế giới bên ngoài hơn. Hai người mà cô kết nối nhiều nhất là anh biên tập viên tên R. và ông già lớn tuổi, chồng bà vú trong gia đình cô.

Trong vai trò người kể chuyện, cô dẫn dắt người đọc đi qua những suy tư, trải nghiệm của mình trên hòn đảo. Chính nội tâm sâu sắc cùng với sự nhạy cảm giúp cô cảm nhận sự biến mất và thay đổi của thế giới xung quanh rõ ràng hơn bao giờ hết.

Cô nhìn thấy ngàn vạn cánh hồng rơi ngập dòng sông tạo nên cảnh tượng đẹp đẽ trước khi từ biệt. Cô tưởng tượng những cuốn sách bị ném vào đống lửa tựa những cánh chim vỗ cánh bay trước khi lao mình vào đám cháy. Cô thấy những tấm ảnh như chiếc la bàn giúp con người đi giữa khu rừng ký ức chỉ còn lại những thân cây èo uột mọc lơ thơ.

Trân trọng những gì còn sót lại nhưng cô cũng như bao người khác, đều cố gắng chấp nhận và thích nghi với hoàn cảnh. Ngay cả khi thứ biến mất là từng bộ phận trên cơ thể thì họ vẫn không hoang mang. Phải chăng đó là sự thích nghi xen lẫn cảm giác cô đơn tuyệt đối giữa thế giới vô thường?

Bên cạnh người dẫn chuyện thì người anh thân thiết của cô - biên tập viên tên R. - cũng là nhân vật đóng vai trò quan trọng. Anh là một trong số những người không hề bị mất đi ký ức.

Những thứ đã biến mất trên hòn đảo đều vẹn nguyên trong tâm trí anh. Anh lưu giữ, ghi chép cẩn thận, biến chúng thành một bảo tàng ký ức và tự giao cho mình nhiệm vụ bảo vệ điều quý giá đó.

Trong khi mọi người chỉ cần một mồi lửa để biến mọi thứ thành tro, xem sự biến mất chẳng là gì to tát thì anh hoàn toàn ngược lại. Không ai có thể nhổ tận gốc ký ức của anh.

Anh kết nối với cô và ông lão để họ hiểu hơn về quá khứ. Anh kể họ nghe về mùi hương nước hoa, về tự minh cầm (chiếc hộp tự chơi nhạc bằng cơ cấu dây cót). Anh khuyên cô đừng đốt bản thảo, hãy cố gắng hoàn thành đến trang cuối cùng dù xung quanh chẳng ai còn khái niệm về "tiểu thuyết".

Bởi vì với anh, những thứ quý giá nhất, cho dù thế giới thay đổi thế nào vẫn luôn quý giá, bản chất của chúng là không bao giờ thay đổi.

Thế giới của người có ký ức "ngập tràn hơi ấm, sự yên lành, âm thanh và hương thơm", còn ở phía đối lập là "tâm trí ngày càng đông cứng, tới một lúc sẽ bị nghiền nát, biến thành những vụn đá và tan chảy". Có thể nói, biên tập viên R. chính là đại diện cho sức mạnh của ký ức, sự kiên trì, người kết nối quá khứ và hiện tại một cách sống động.

Bên cạnh tuyến nhân vật chính thì cảnh sát ký ức cũng là hình ảnh mang tính biểu tượng, phản ánh một xã hội độc tài. Họ là công cụ của chính quyền, được giao nhiệm vụ xóa bỏ triệt để những gì buộc phải biến mất, kể cả khi đó là con người.

Hành động của cảnh sát ký ức không chỉ xóa bỏ vật chất mà còn triệt tiêu những cảm xúc liên quan đến chúng. Điều này dẫn đến sự xâm phạm thô bạo vào đời sống văn hóa, tinh thần của con người, khiến cư dân trên hòn đảo bị mất đi quyền tự do và bản sắc cá nhân.

Kết tinh thầm lặng là một tác phẩm có chiều sâu với tầng tầng lớp lớp các ý nghĩa biểu tượng được khai thác triệt để. Bằng văn phong nhẹ nhàng tinh tế nhưng đầy ám ảnh, Ogawa Yoko bao phủ lên cuốn tiểu thuyết một bầu không khí mơ hồ, siêu thực.

Bà đặt ra câu hỏi về ký ức khiến người đọc suy ngẫm về bản chất của sự tồn tại cũng như những giá trị cần được trân trọng, bất chấp thời gian lẫn không gian.

"Con người ta liên tục bị sự biến mất đả thương nhưng không hề nhận thấy sự nghiêm trọng của nó". Thật vậy, Kết tinh thầm lặng đã truyền tải khéo léo thông điệp về tầm quan trọng của ký ức, bản sắc cá nhân, giá trị văn hóa cũng như nguy cơ dần suy thoái khi xã hội bị kiểm soát toàn diện.

Cuốn tiểu thuyết dự kiến sẽ được đạo diễn Charlie Kaufman chuyển thể thành phim trong một dự án của hãng Amazon Studios.

 Ngô Thùy Linh