7 cơ chế đặc biệt thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ

Trong báo cáo về tình hình thực hiện các nghị quyết để tạo đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết việc hoàn thiện thể chế đã đạt được một số kết quả.

Trong đó, Nghị quyết số 193 của Quốc hội, được ban hành ngày 19/2, cho phép thí điểm các cơ chế, chính sách đặc biệt thuộc các nhóm khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu

Đây là những nội dung có nhiều vướng mắc kéo dài. Để tránh rủi ro, nhiều thủ tục phức tạp đã được đưa ra, dồn rất nhiều trách nhiệm lên các tổ chức nghiên cứu. Kết quả là các cơ sở nghiên cứu không dám nhận những nghiên cứu lớn, có rủi ro cao như các nghiên cứu cơ bản.

Tuy nhiên, nghiên cứu có bản chất rủi ro, là một loại đầu tư có rủi ro cao. Nghị quyết 193 thí điểm cơ chế khoán chi đối với hầu hết các nghiên cứu mà không phải cam kết về kết quả cuối cùng.

Nhà nước sẽ quản lý thông qua đánh giá các giai đoạn nghiên cứu để tiếp tục cấp kinh phí, đánh giá các cơ sở nghiên cứu có kết quả để giao thực hiện tiếp các đề tài.

Nghị quyết cho phép Nhà nước cấp tiền cho nghiên cứu thông qua cơ chế quỹ. Nghị quyết cũng quy định về việc miễn trách nhiệm dân sự và không phải hoàn trả lại kinh phí nếu nghiên cứu không đi đến kết quả như dự kiến.

Người làm nghiên cứu được hưởng kết quả thương mại hóa

Đây cũng được xem là điểm nghẽn lớn và kéo dài. Kết quả nghiên cứu phải được thương mại hóa mới góp phần cho phát triển kinh tế xã hội.

Nghị quyết cho phép cơ sở nghiên cứu theo từng loại hình tổ chức được sử dụng hoặc sở hữu và có quyền tự quyết đối với kết quả nghiên cứu, với tài sản hình thành từ nghiên cứu để chủ động việc thương mại hóa ngay sau khi kết thúc nghiên cứu.

Người làm nghiên cứu cũng được hưởng tối thiểu 30% kết quả thương mại hóa, được phép tham gia lập và điều hành doanh nghiệp. Đây là những chính sách rất mạnh mẽ để sớm thương mại hóa kết quả nghiên cứu, kể cả các kết quả nghiên cứu trong giai đoạn trước đây, tạo ra ích nước lợi nhà.

Kết quả nghiên cứu được thương mại hóa thì nhà nước sẽ thu được thuế, tạo ra công ăn việc làm, đất nước có trình độ khoa học, công nghệ cao hơn. Đây là cách thu hồi gián tiếp của Nhà nước đối với các khoản chi khoa học, công nghệ.

Phát triển nhanh 5G

Nghị quyết thí điểm chính sách hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp triển khai nhanh 5G. Cơ sở hạ tầng viễn thông là một thành phần quan trọng của hạ tầng số, là hạ tầng nền tảng cho phát triển kinh tế số, xã hội số, được Nhà nước ưu tiên phát triển và bảo vệ như hạ tầng giao thông, hạ tầng năng lượng.

Vì vậy, hạ tầng số nói chung và cơ sở hạ tầng viễn thông nói riêng cần phát triển nhanh và được đầu tư đi trước. Nghị quyết 57-NQ/TW có chủ trương Nhà nước phải tham gia đầu tư hạ tầng số để tạo hạ tầng đi trước phát triển đất nước.

Nghị quyết 193/2025/QH15 cho phép hỗ trợ nhà mạng đầu tư 5G để phủ sóng nhanh toàn quốc. Bình thường mỗi nhà mạng đầu tư một năm chỉ khoảng 5.000 trạm 5G.

Nếu muốn mỗi nhà mạng đầu tư một năm tới 20.000 trạm để phủ sóng nhanh thì cần có sự hỗ trợ của Nhà nước. Mức hỗ trợ đã được Quốc hội thông qua là 15%, không vượt quá số tiền các nhà mạng đã bỏ ra để mua tần số 5G.

Dịch vụ viễn thông vệ tinh tầm thấp

Nghị quyết có chính sách thí điểm có kiểm soát dịch vụ viễn thông sử dụng công nghệ vệ tinh quỹ đạo tầm thấp. Đây là công nghệ mới phủ sóng băng rộng cho vùng sâu, vùng xa, vùng đồi núi, hải đảo rất hiệu quả.

Để thu hút đầu tư nước ngoài, Nghị quyết cho phép thí điểm doanh nghiệp với sở hữu nước ngoài tới 100% được cung cấp dịch vụ nhưng phải đảm bảo quốc phòng, an ninh và chủ quyền quốc gia.

Chuyển đổi số

Nghị quyết có chính sách thí điểm cho phép sử dụng ngân sách trung ương triển khai các nền tảng số dùng chung và được phép áp dụng hình thức chỉ định thầu một số loại dự án chuyển đổi số nhằm tạo chuyển biến mạnh mẽ, nhất là cho hai năm 2025-2026 để tạo các nền tảng và động lực cho chuyển đổi số quốc gia trong những năm sau.

Đặc biệt, Nghị quyết cho phép chỉ định thầu các dự án xây dựng CSDL quốc gia, CSDL dùng chung của bộ, ngành, địa phương để đẩy nhanh việc triển khai xây dựng các CSDL.

Phát triển các tuyến cáp viễn thông

Nghị quyết mới có chính sách phát triển các tuyến cáp viễn thông kết nối quốc tế trên biển do doanh nghiệp viễn thông Việt Nam tham gia góp vốn hoặc là chủ đầu tư.

Các dự án đầu tư tuyến cáp viễn thông kết nối quốc tế trên biển có trạm cập bờ tại Việt Nam được thí điểm áp dụng trình tự, thủ tục quy định cho dự án đầu tư tại Việt Nam, đồng thời cho phép chỉ định thầu để thực hiện các gói thầu thuộc dự án trong giai đoạn 2025-2030.

Công nghiệp bán dẫn

Đây là ngành công nghiệp chiến lược được Đảng và Nhà nước đặt ưu tiên hàng đầu. Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, tầm nhìn 2050 đã đặt mục tiêu phát triển đầy đủ tất cả các công đoạn của ngành công nghiệp này.

Trong đó, mục tiêu khó khăn nhất là phát triển các nhà máy chế tạo chip quy mô nhỏ, nhất là nhà máy chế tạo chip đầu tiên. Phát triển nhà máy chế tạo chip đầu tiên là bước đi rất quan trọng cho nghiên cứu, chế tạo thử nghiệm các chip được thiết kế tại Việt Nam.

Đây là khâu bắt buộc để tự chủ trong nghiên cứu, sản xuất các chip chuyên dùng của Việt Nam, đặc biệt có ý nghĩa đối với quốc phòng, an ninh và công tác đào tạo nhân lực.

Với định hướng đó, nhà máy chế tạo chip quy mô nhỏ này cần chi phí đầu tư khoảng dưới 1 tỷ USD với mục tiêu nghiêng nhiều hơn về nghiên cứu phát triển.

Để thu hút doanh nghiệp tham gia đầu tư vào vận hành, Nghị quyết cho phép hỗ trợ 30% tổng giá trị đầu tư trong trường hợp nhà máy nghiệm thu đưa vào sản xuất trước ngày 31/12/2030 và tổng mức hỗ trợ không vượt quá 10.000 tỷ đồng. Trong giai đoạn đầu tư, cho phép doanh nghiệp trích Quỹ Khoa học, công nghệ cao hơn 10% nhưng không quá 20% để đầu tư nhà máy.