Chuyện gì xảy ra khi mức lương đóng BHXH thấp hơn chuẩn nghèo

Thứ hai, 24/10/2022 - 11:08

(Dân trí) - Kết quả giám sát về tình hình thực hiện chính sách pháp luật về bảo hiểm xã hội (BHXH) do UB Xã hội của Quốc hội thực hiện cho thấy những con số dường như nghịch lý này.

Báo cáo giám sát chuyên đề về tình hình thực hiện chính sách, pháp luật về bảo hiểm xã hội giai đoạn 2016 - 2021 đã hoàn thành phục vụ kỳ họp thứ 4 Quốc hội khóa XV đang diễn ra tại Hà Nội.

Mức lương đóng BHXH tự nguyện chỉ 1,3 triệu đồng

Theo cơ quan giám sát (UB Xã hội của Quốc hội), giai đoạn 2016 - 2021, đến năm 2021, số người tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) đạt khoảng 16,5 triệu người, chiếm khoảng 33,8% lực lượng lao động trong độ tuổi. Trong đó, số tham gia BHXH bắt buộc là 15,09 triệu người, tự nguyện là 1,45 triệu người.

Số người tham gia bảo hiểm thất nghiệp là 13,39 triệu người; số đơn vị tham gia BHXH đã tăng từ 334.000 lên gần 614.000.

Chuyện gì xảy ra khi mức lương đóng BHXH thấp hơn chuẩn nghèo - 1 — Từ 1/1/2022, mức lương thấp nhất làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội tăng từ 1,3 triệu đồng lên 1,5 triệu đồng.

Vấn đề cần quan tâm, theo cơ quan giám sát là đến hết năm 2021, đối tượng tham gia BHXH bắt buộc mới đạt 33,8% lực lượng lao động trong độ tuổi, lực lượng trong độ tuổi lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp mới đạt 29,76%.

Kết quả giám sát cho thấy, số thu BHXH năm 2021 đạt hơn 269,1 nghìn tỷ đồng, so với năm 2016 tương ứng với số tăng đối tượng là 26,74% và tăng thu đạt tỷ lệ 53,26%.

Trong đó, mức lương bình quân tháng làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc năm 2021 xấp xỉ 5,7 triệu đồng, tăng 32% so với năm 2016. Tuy nhiên, tính theo giai đoạn thì mức tăng hàng năm cũng chỉ khoảng 6% (đã loại trừ năm 2021 không tăng tiền lương).

"Như vậy, mức tăng chỉ tương ứng với mức tăng lương tối thiểu vùng" - Cơ quan giám sát nêu nhận định.

Mặt khác, mức lương bình quân tháng làm căn cứ đóng BHXH tự nguyện năm 2021 là gần 1,3 triệu đồng, giảm gần 40% so với năm 2016.

Báo cáo giám sát của UB Xã hội cũng lưu ý, đối với nhóm tham gia BHXH bắt buộc, so với năm 2016, tỷ lệ tăng đối tượng là 17,47% và tỷ lệ tăng thu là 51% (gần gấp 3 lần so với tỷ lệ tăng đối tượng).

Tuy nhiên, nhóm tham gia BHXH tự nguyện so với năm 2016 dù đều có xu hướng tăng rất nhanh cả về đối tượng và số thu nhưng về xu hướng tỷ lệ thì hoàn toàn ngược lại, tỷ lệ tăng đối tượng tham gia đạt 611,15%, nhưng tỷ lệ tăng thu chỉ ở mức 412,2%.

Lo ngại lương hưu thấp hơn mức sống trung bình

Chuyện gì xảy ra khi mức lương đóng BHXH thấp hơn chuẩn nghèo - 2 — Cơ quan giám sát cảnh báo về khả năng số lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện ở mức quá thấp vẫn cần hỗ trợ thêm vì lương hưu không đủ sống.

UB Xã hội băn khoăn về mức tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH tự nguyện năm 2021 đang thấp hơn mức chuẩn nghèo và có xu hướng ngày càng giảm.

"Như vậy, về nguyên lý và theo các quy định hiện nay, các đối tượng tham gia BHXH tự nguyện sau khi đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí thì nhiều khả năng sẽ vẫn tiếp tục cần sự hỗ trợ của nhà nước do lương hưu được hưởng sẽ thấp hơn mức sống trung bình của địa phương", cơ quan giám sát nhấn mạnh.

Cơ quan giám sát cũng lưu ý, theo báo cáo của BHXH Việt Nam, số tiền chậm đóng BHXH năm 2021 tăng hơn 2,5 nghìn tỷ đồng so với năm 2016 (gần 7,7 nghìn tỷ đồng) và tăng nhanh từ khi có dịch bệnh Covid-19 (năm 2020 là hơn 9,2 nghìn tỷ đồng, tăng 1,8 nghìn tỷ đồng so với năm 2019 là 7,4 nghìn tỷ đồng). Tuy nhiên, lãi phạt chậm đóng tính đến hết năm 2021 lại tăng hơn 1 nghìn tỷ đồng so với năm 2016.

Một vấn đề khác cũng được nêu trong báo cáo giám sát là năm 2016, số lượng người hưởng BHXH một lần chỉ ở mức hơn 500 nghìn người thì đến năm 2021 con số này đã lên tới 863.446 người, trong đó 98,8% số người hưởng chế độ BHXH một lần theo quy định không tham gia, không đóng BHXH trong 1 năm.

Cơ quan giám sát tiếp tục nêu vấn đề cần quan tâm ở nội dung này là số lượng đối tượng hưởng chế độ BHXH một lần dao động ở mức 5% so với tổng số người đang tham gia BHXH, bên cạnh đó, số năm bình quân đóng BHXH đến khi nhận BHXH một lần chỉ có 7 năm.

Trong giai đoạn 2016 - 2021 có tổng cộng khoảng hơn 4,06 triệu lượt người hưởng chế độ BHXH một lần (khoảng 675 nghìn người/năm), trong khi cũng cả giai đoạn cũng chỉ phát triển thêm được 4,23 triệu người tham gia BHXH .

"Đặc biệt năm 2020 và 2021 do tác động của đại dịch Covid-19 thì số người hưởng chế độ BHXH một lần cao hơn rất nhiều so với số đối tượng phát triển được thêm. Bên cạnh đó, số người tái tham gia BHXH theo thống kê sơ bộ cũng chỉ có khoảng 140 nghìn người, chiếm tỷ lệ 3,5% tổng số người đã hưởng chế độ BHXH một lần" - báo cáo giám sát dẫn các con số.

Khái quát, Ủy ban Xã hội đánh giá số người hưởng BHXH một lần tăng dần đều hằng năm nhưng chưa có giải pháp hữu hiệu để hạn chế tình trạng này.

Qua giám sát, cơ quan của Quốc hội đề nghị Chính phủ chỉ đạo cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, xây dựng dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) để trình Quốc hội bảo đảm chất lượng và tiến độ.

Trong đó, nghiên cứu các kiến nghị liên quan đến mức đóng, căn cứ đóng BHXH, chế độ hưu trí, thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu của các nhóm đối tượng đặc thù (người lao động làm việc trong khu vực nặng nhọc, độc hại, những người có tuổi nghề thấp hơn tuổi nghỉ hưu...), tình trạng hưởng chế độ bảo hiểm xã hội một lần, tính toán quỹ ngắn hạn, tình trạng cố tình chậm đóng, trốn đóng BHXH, đầu tư và phát triển quỹ BHXH...