Trung thu bàn chuyện trông trăng

Theo bút tích trên bia chùa Đọi (xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam) 1121 ghi lại: “Là một nước nông nghiệp, tết trung thu ở nước ta theo thể thức nông nghiệp, tinh thần của lễ thức đó trước hết thể hiện ở ý thức của người nông dân dối với mùa vụ. Tháng Tám gieo trồng đã xong, thời tiết dịu đi là lúc “muôn vật thành thơi”. Dưới ánh trăng thu, các lão nông uống trà, nhắm rượu, ngắm trăng, chiêm nghiệm, dự đoán, tiên tri”. Như vậy ngắm trăng không chỉ là hoạt động văn hóa tinh thần mà trăng còn gắn liền với đời sống lao động sản xuất của cha ông ta. Tục ngữ có câu: “Muốn ăn lúa tháng năm, trông trăng rằm tháng Tám” hay “Tỏ trăng mười bốn được tằm, đục trăng hôm rằm thì được lúa chiêm”. Chứng tỏ người nông dân Việt Nam từ xưa đã quan sát vũ trụ rất kĩ lưỡng và tinh tế để phục vụ các hoạt động của đời sống. Chính từ đặc trưng riêng biệt ấy mới xuất hiện những hình tượng như trên.

Theo PGS. TSKH Nguyễn Hải Kế (Trưởng bộ môn Văn hóa học – Trường Đại Học KHXH &NV): “Đây là bức tranh tổng thể có cây cối, con vật, đến con người là sản phẩm thuần hình thành trong trường kỳ lich sử văn hoá hôm qua. Mỗi hình tượng này mang một ý nghĩa biểu trưng khác biệt”.

Cây đa từ bao lâu nay, đã gắn liền và trở thành hình ảnh quen thuộc trong môi trường sống của nông dân Việt Nam, nhất là châu thổ Bắc bộ. Trong thực tế đa là loại cây cổ thụ gắn liền với cảnh quan thiên nhiên, văn hóa làng xã Việt Nam. Lớp lớp nông dân Việt Nam đều coi hình ảnh này như nét riêng biệt chỉ thôn quê mới có đặc biệt là vùng đồng bằng Bắc Bộ. Cây đa thường được trồng ở sân đình cho bóng mát là nơi để người lớn nghỉ ngơi sau những giờ làm việc mệt mỏi, trẻ em vui chơi. Đa là loài cây có sức sống trường tồn, bền vững.

Tuy nhiên độc đáo nhất trong trăng rằm tháng tám là hình tượng con người được chọn lựa ở đây là chú Cuội. PGS. TSKH Nguyễn Hải Kế lưu ý rằng: “Cuội từ danh từ đến nhân vật rất gần gũi với người Việt Nam. Không nên quên rằng người Việt gọi những hòn đây hay mảnh vụn được mài tròn do gió, nước chảy, sóng biển mà thành. Kinh nghiệm người xưa cho đến tận hôm nay trong các loại vật liệu làm móng nhà, cấu kiện xây dựng đá cuội rất quý và bền vững. Nhân loại hầu như cùng chung một con đường chọn đá cuội làm công cụ lao đông ngay từ thủa nguyên thuỷ”. Trong tiềm thức, chú Cuội là chú bé nói dối nhưng rất thông minh, linh hoạt, nói dối để tồn tại trong xã hội khắc nghiệt. Từ đá cuội đến Cuội là cách thức để sinh tồn qua, giưa môi trường đầy thử thách, biến động.

Như vậy, từ cây (cây đa), con ( con trâu ) đến người ( chú Cuội) không chỉ là hình ảnh trong cổ tích, truyền thuyết mà thành câu chuyện văn hoá không chỉ cho trẻ em.

Ngắm trăng Trung Thu - ngày tết cổ truyền cuả trẻ em, của những ai quan tâm đến trẻ em để lắng đọng, đồng cảm với những giá trị văn hóa hôm qua và tiếp nhận, bồi đắp những giá trị mới của văn hoá Việt Nam.