Tác giả "Những thứ họ mang" lên tiếng về câu dịch tục

Câu dịch gây tranh cãi trong cuốn Những thứ họ mang

Trước khi có thể trao đổi trực tiếp với tác giả của câu văn tiếng Anh đó, tôi đã trao đổi với một hai giáo sư ngôn ngữ Mỹ. Bởi vì chắc chắn họ sẽ là người có khả năng cảm nhận ngôn ngữ mẹ đẻ của họ tốt hơn chúng ta. Một trong số đó là giáo sư, nhà thơ Bruce Weigl. Cách nhìn nhận câu văn đó của Bruce Weigl đã được tôi trình bày trong bài viết trước. Nhưng ở bài viết đó, tôi cũng khẳng định là tôi chưa thỏa mãn với Bruce Weigl. Cá nhân tôi nói riêng và những bạn đọc quan tâm đến câu chuyện dịch thuật này nói chung muốn nghe những ý kiến xác đáng nhất mà đặc biệt của chính người viết ra câu văn đó. Hơn nữa, khi bàn đến một việc gì đó cho dù là một việc nhỏ thì chúng ta cũng nên bàn đến tận cùng nếu có thể. Chính vì thế mà tôi tìm cách liên lạc với nhà văn Tim O’Brien.

Cuối cùng tôi cũng có được cuộc trò chuyện với Tim. Cả hai chúng tôi rất vui vì sau 19 năm mới nghe giọng nói của nhau. Tim đã rất xúc động. Ông cũng đã nghe tin cuốn sách của ông được dịch và xuất bản tại Việt Nam. Điều đó rất đặc biệt đối với ông vì Việt Nam chính là nơi khởi nguồn cho những câu chuyện trong cuốn sách của ông. Tim hoàn toàn đồng ý với quan điểm của tôi khi nói đến một số nguyên tắc đặc biệt khi chuyển ngữ các tác phẩm văn học cho bạn đọc ở một nền văn hóa và tôn giáo khác.

Bàn đến cụ thể câu văn the dumb cooze never writes back, Tim giải thích như sau : “Trong tiếng Anh, những từ như là cunt (chỉ bộ phận sinh dục nữ) tục tĩu hơn từ cooze. Từ cooze nhằm chỉ một người đàn bà không phải là một quý bà, ít học và không ở tầng lớp cao. Khi gọi một người đàn bà la cooze thì nghĩa là người ấy là người không lịch lãm, dâm dục và lỗ mãng. Thực tế, từ cooze không có trong từ điển tiếng Anh ít nhất như tôi biết. Đó là một từ lóng được một số lính Mỹ dùng trong thời gian chiến tranh ở Việt Nam. Tôi đề nghị dịch giả cố gắng tìm một từ hoặc một cách dịch không hoàn toàn tục tĩu nhưng vẫn giữ được nghĩa của câu văn”.

Vậy chúng ta đã khá rõ. Tim đã không viết một câu cụ thể như bản dịch của Trần Tiễn Cao Đăng cho dù câu của Tim là tục. Nhưng câu tục như thế cũng không thể dịch thành “Con mặt l**”. Về mặt ngữ nghĩa không thể dịch như vậy và về mặt văn hóa cũng không thể dịch như vậy. Có một số ý kiến cho rằng khi dịch phải trung thành với sự thật. Nhưng trong trường hợp cụ thể này, tôi nghĩ, sự thật mà chúng ta phải lột tả và trung thành khi dịch truyện Làm thế nào kể một câu chuyện chân thực về chiến tranh là sự thật của lương tâm đau đớn, sự thật những rồ dại của con người tham dự vào một cuộc chiến ngập máu và nước mắt và sự thật về thái độ của con người với cuộc chiến tranh đó...chứ không phải là sự trung thành với một câu tục cho dù nó chính xác 100% như bản dịch của Trần Tiễn Cao Đăng.

Để hiểu thêm và hiểu một cách kỹ càng câu văn đó, Tôi đề nghị Tim O’Brien viết những câu khác không dùng từ cooze mà có cùng nghĩa. Tim đã trao đổi với tôi : “Anh đề nghị tôi viết một câu cùng nghĩa nhưng dùng từ khác. Và đây là một hai câu như vậy : “the dumb bitch never wrote back” và “ the dumb bimbo never wrote back”. Từ bitch thì có lẽ quá nhiều người biết, từ bimbo thì ít thấy hơn. Từ bimbo là một từ tiếng lóng chỉ một người đàn bà lẳng lơ, một cô gái điếm và từ bitch cũng có nghĩa như vậy. Đến đây thì nghĩa của câu The dumb cooze never writes back đã quá rõ ràng. Bây giờ chỉ phụ thuộc vào khả năng tu từ và thái độ của người dịch nữa mà thôi.

Chúng ta, trong đó có tôi, theo đuổi sự chính xác của câu văn mà Tim O’Brien viết không phải để phê phán dịch giả hay là có một mục đích gì khác. Vì không ai có thể nói rằng mình biết tất cả và hiểu tất cả. Trong mỗi chúng ta luôn luôn có nguy cơ của sự sai lầm và tự mãn. Tôi theo đuổi chỉ là để mình có cơ hội hiểu đúng một điều gì đó hay chỉ đơn giản là hiểu cho đến nơi đến chốn một câu văn với khả năng có thể và chia sẻ điều này với những người quan tâm. Đồng thời để cho chúng ta tập làm một việc cho nghiêm túc và khoa học chứ không phải với một hành động cảm tính, thiếu thiện chí hay tùy tiện. Bởi chưa bao giờ ở đất nước chúng ta, việc quy chụp tùy tiện một lối viết, việc phủ nhận phi khoa học một sự sáng tạo lại tồi tệ như bây giờ.

Nguyễn Quang Thiều

Theo Vietnamnet