Phát hiện di tích khảo cổ học liên quan đến vua Mai Hắc Đế tại núi Đụn

Năm 2014, trong quá trình thực địa để điều tra về di chỉ thành Vạn An, các chuyên gia Khảo cổ học thuộc Trung tâm tâm nghiên cứu Kinh Thành thuộc Viện Hàn Lâm Khoa học Xã hội Việt Nam đã phát hiện và tiến hành khai quật di tích Động Lỗ Ngồi, xã Vân Diên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.

Tại di tích này đã phát lộ nhiều dấu tích, hiện vật được các chuyên gia nhận định có mối liên hệ chặt chẽ với di tích lăng mộ vua Mai Hắc Đế. Theo báo cáo sơ bộ của Trung tâm nghiên cứu Kinh Thành thuộc Viện Hàn Lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, di tích Động Lỗ Ngồi có vị trí ở sườn núi Phía Nam của dãy núi Hùng Sơn (Rú Đụn), phía sau lăng mộ của Vua Mai Hắc Đế và có mặt bằng tương đối bằng phẳng, cao hơn lăng mộ Vua Mai 50m. Trong quá trình khai quật, đoàn đã tiến hành khai quật 2 địa điểm. Điểm thứ nhất có mặt bằng hình chữ nhật diện tích 241,2m², dấu vết còn lại bao gồm bó nền, móng trụ bằng đá được kè kiên cố, ở giữa bó nền có một bậc thềm dẫn xuống sân, các chân tảng bằng đá chế tác đơn giản, kích thước 30cm x 30cm được đặt trên các móng trụ, nền được xử lý kiên cố và đầm chặt bằng chất liệu đất, đá.

Bên cạnh các dấu tích trên, trong lòng kiến trúc cũng đã phát hiện nhiều di vật như ngói mũi lá, đồ sành, sứ đặc trưng của văn hóa Trần. Dựa trên kiến trúc nền móng còn lại và các di vật, các chuyên gia đã bước đầu xác định được di tích này có mặt bằng kiến trúc hình chữ nhật, khung gỗ, mái lợp ngói lá, khoảng cách các cột trong gian là 3,3m, di tích có chiều rộng là 6m.

Điều đặc biệt là di tích náy có kiến trúc khá khác lạ với số gian thiên về số chẵn (6 gian) khác với số gian lẻ thường thấy ở các kiến trúc phổ biến cùng thời kỳ. Phía trước di tích là khoảng sân có diện tích dài 14,5m, rộng 8,1m, nối với kiến trúc di tích điểm thứ nhất với một hệ thống bậc tam cấp.

Điểm thứ 2, được khai quật tại vị trí phía Tây của khu đất thứ nhất, tại đây phát hiện một mặt bằng kiến trúc hình vuông, có diện tích 129,6m², còn nguyên bó nền và gia cố trụ móng được xây dựng khá kiên cố với cấu trúc gồm 2 phần, phần đế rộng trung bình 60cm đến 80cm, được xếp bằng đá; phần thân xếp bằng gạch, hình chữ nhật, màu xám và màu đỏ, điều khá thú vị và đặc biệt tại địa điểm này đó là gạch bó nền hình chữ nhật và múi bưởi thời Tùy - Đường.

Tại điểm khai quật này, cũng đã phát hiện nhiều di vật để sử dụng trong việc trang trí kiến trúc như: tượng chim uyên ương, tượng đầu rồng, tay rồng, lá đề, đầu đao được làm từ đất nung. Ngoài ra còn phát hiện được các mảnh tháp bằng đất nung loại nhỏ 5 tầng, cao trung bình 30cm - 40cm.

Qua kết quả khai quật bước đầu tại Động Lỗ Ngồi, xã Vân Diên, huyện Nam Đàn đã cho thấy việc tìm thấy di tích Động Lỗ Ngồi và các hiện vật liên quan ở khu vực Đền Vua Mai, kết hợp với các yếu tố địa hình của khu vực này đã cho thấy mối liên hệ chặt chẽ với nhau.

Qua nghiên cứu cũng cho thấy di tích Động Lỗ Ngồi là một kiến trúc được trang trí theo kiểu kiến trúc hoàng gia và liên quan đến tín ngưỡng tôn giáo.

Di tích Động Lỗ Ngồi cũng được đánh giá là quần tề kiến trúc thời Trần đầu tiên được phát hiện ở khu vực Nghệ An và cũng là kiến trúc sớm nhất do triều đại phong kiến Việt Nam xây dựng để tôn vinh, ghi nhận công lao của vua Mai Hắc Đế được biết tính đến thời điểm này.

Việc phát hiện di tích Động Lỗ Ngồi có ý nghĩa rất quan trọng về giá trị lịch sử, văn hóa Việt Nam nói chung. Đồng thời cũng cung cấp thêm nguồn tư liệu giúp chúng ta có một cái nhìn tổng thể hơn về lịch sử, con người xứ Nghệ, đặc biệt góp phần vào việc tìm hiểu về cuộc đời, sự nghiệp vua Mai Hắc Đế và khẳng định thêm vị trí, vai trò của núi Hùng Sơn (Núi Đụn) đối với cuộc khởi nghĩa Hoan Châu trên đất Nghệ An trong lịch sử.