Phát hiện di tích cư trú của người tiền sử trong hang động núi lửa ở Tây Nguyên

Vào năm 2017, dựa trên những dấu hiệu rất khả quan về tiềm năng di chỉ khảo cổ của khu vực nghiên cứu, Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam đã giao cho TS. La Thế Phúc chủ trì đề tài: “Điều tra tìm kiếm di chỉ khảo cổ trong Công viên địa chất núi lửa Krông Nô, Đắk Nông”.

Đề tài này đã khảo sát tìm kiếm và phát hiện hàng loạt địa điểm chứa di tích khảo cổ tiền sử như: Suối Lồ Ồ (huyện Krông Nô) với các hiện vật gồm: rìu đá, bàn dập, cối đá, phác vật; Thôn 5 khu vực thác Trinh Nữ (huyện Cư Jut) có nhiều hiện vật phản ảnh nhiều giai đoạn tiền sử - sơ sử - lịch sử gồm mảnh gốm từ thô đến mịn, dày 5mm - 10mm, từ không còn men đến có men; rìu đá các loại, mảnh tước, vòng đồng…; Thôn Đắk Sơn (huyện Đắk Mil) có các hiện vật rìu đá, phát vật, mảnh tước… ; Thôn Đức Lộc (huyện Krông Nô) có các hiện vật là rìu đá, phác vật…

Đặc biệt, lần đầu tiên di chỉ khảo cổ tiền sử đã được phát hiện trong các hang động núi lửa thuộc khu rừng đặc dụng cảnh quan Đray Sáp (huyện Krông Nô). Trong các hang động núi lửa bắt gặp phổ biến các di vật là mảnh gốm, công cụ đá, mảnh tước, xương răng động vật, vỏ nhuyễn thể, nước ngọt với số lượng và mật độ tăng dần.

Tiến hành khai quật ngay khu vực cửa hang C6.1 đã phát hiện 2 hố đất đen là di tích của các bếp lửa và rác bếp; 1 cấu trúc đá; 3 di tích mộ táng. Các di vật tìm được là gồm các hiện vật đá như: công cụ lao động (rìu ngắn, công cụ hình bầu dục, công cụ dùi, hòn kê…); nhóm phế liệu gồm mảnh tước, phiến tước, hạch đá và đá nguyên liệu; Đồ gốm tìm do vỡ nhỏ nên chưa xác định định đầy đủ các loại hình nhưng về hoa văn và kỹ thuật chế tác ở các lớp là giống nhau và có một số điểm chung…

Đồ xương đã phát hiện nhiều mũi nhọn xương rải rác cùng các mảnh xương động vật. Các mũi nhọn thường làm từ mảnh xương chi động vật loại nhỏ, hình trụ dài, đầu vuốt nhọn, mài phần đầu hoặc toàn thân. Đây là loại hình công cụ khá độc đáo, hiếm thấy trong các di tích tiền sử trên địa bàn Tây Nguyên. Thành phần xương động vật thu được gồm dơi, hươu, nai, lợn rừng, tê giác… Ngoài ra còn tìm thấy 1 tiêu bản mũi tên đồng, bị phong hoá màu xanh, còn nguyên vẹn.

Vỏ nhuyễn thể tìm thấy cũng rất phong phú như vỏ ốc Tiền là loại hình di vật đầu tiền phát hiện ở Tây Nguyên, minh chứng cho quan hệ với cư dân biển.

Với những kết trên, sơ bộ nhận định, trong hang động núi lửa Krông Nô còn bảo lưu dấu tích, văn hoá, mộ táng và các hoạt động sống của các bộ lạc thời tiền sử. Sớm nhất có thể sơ kỳ Đá mới (cách đây 7.000 đến 10.000 năm), tiếp sau là cư dân trung kỳ Đá mới (cách đây khoảng 6000 - 7000 năm) và cuối cùng con người rời hang vào hậu kỳ Đá mới - sơ kỳ Kim khí (cách đây khoảng 3000 năm).

“Đây là lần đầu tiên giới khoa học Việt Nam phát hiện ra các di tích cư trú của người tiền sử trong hang động núi lửa, bổ sung một loại hình cư trú mới, một kiểu thích ứng mới của cư dân tiền sử ở vùng đất đỏ basatle Tây Nguyên Việt Nam. Đây còn là di sản hỗn hợp được đánh giá là độc đáo duy nhất ở Việt Nam và Đông Nam Á, rất hiếm gặp trong hang động núi lửa trên thế giới. Kết quả này mở ra một hướng nghiên cứu mới cho ngành khảo cổ và nhân chủng học của Việt Nam”, TS. La Thế Phúc, Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam chia sẻ.

PGS.TS Nguyễn Lân Cường - Tổng Thư ký Hội Khảo cổ học Việt Nam cho biết: “Sau khi tìm được di cốt của người tiền sử ở khu vực này, tôi lập tức gửi thông tin sang các nước như: Mỹ, Pháp, Indonesia, Trung Quốc và Nhật Bản trình bày về việc tìm thấy di cốt người trong hang núi lửa thì các nhà khoa học ở các nước đều rất ngạc nhiên, họ không tin vì môi trường trong hang núi lửa không thể có người sinh sống được. Nhưng khi tôi gửi ảnh đã khai quật sang thì họ rất bất ngờ vì đây là trường hợp đầu tiên, chưa từng có. Vì vậy, đây có thể coi là bước ngoặt của ngành cổ nhân học của Việt Nam”

PGS.TS Nguyễn Lân Cường cũng đề nghị di chỉ khảo cổ hang động núi lửa ở đây là di sản độc đáo duy nhất ở Việt Nam và Đông Nam Á, cần có những hành lang pháp lý bảo vệ, bảo tồn và phát huy di sản, trước mắt cần lập hồ sơ xếp hạng cấp tỉnh, tiến tới cấp quốc gia/quốc gia đặc biệt.

Cũng theo PGS Lân Cường những kết quả khai quật ở đây mới chỉ là bước đầu, cần tiếp tục mở rộng diện tích khai quật, phân tích ADN, giám định thành phần chủng tộc người, làm trõ chủ nhân của nền văn hóa cổ nơi đây; đồng thời phân tích niên đại tuyệt đối, bảo tử phấn hoa, cổ tử cảm… phác dựng quá khứ xa xưa của cư dân tiền sử đất Đắk Nông.

Hiện vật khai quật được cần được bảo quản cẩn mật trong điều kiện tối ưu để sử dụng lâu dài; cần được chế tác nhiều phiên bản (đối với hiện vật quý hiếm, độc bản) để phục vụ công tác tuyên truyền, giáo dục công tác tuyên truyền, giáo dục và trưng bày bảo tàng ngoài trời, bảo tồn tại chỗ, khai thác phát triển.

Cần nghiên cứu chi tiết để phục dựng, tái hiện môi trường sinh cảnh của người Tiền sử trong hang động, phục vụ công tác bảo tồn và trưng bày tại chỗ để khai thác du lịch, phát triển bền vững kinh tễ xã hội.

“Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền về bảo vệ bảo tồn, quản lý và khai thác các giá trị di sản (đặc biệt là di chỉ khảo cổ) trong hang động núi lửa ở Công viên địa chất núi lửa Krông Nô - Đắk Nông nói chung” PGS Lân Cường nhấn mạnh.

Hà Tùng Long