Phải hiểu thế nào về trái chuối 9 tỷ đồng và tác phẩm vô hình 26 tỷ đồng?

Nghệ thuật nhiều khi rất khó hiểu đối với số đông, chẳng hạn, có những thứ rất bình thường hay những ý tưởng... tưởng như trò đùa, nhưng vì được xem là nghệ thuật, nên có giá đắt không tưởng.

Tác phẩm vô hình có giá hơn 26 tỷ đồng

Một nhà sưu tầm tác phẩm nghệ thuật vừa chi ra gần 1,2 triệu USD (tương đương hơn 26 tỷ đồng) để mua một tờ biên lai xác nhận về sự tồn tại của một tác phẩm vô hình.

Tờ biên lai này xác nhận cho sự tồn tại của một tác phẩm có tên "Zones of Immaterial Pictorial Sensibility" (Vùng cảm nhận hình ảnh phi vật chất). Về cơ bản, đó là một vùng nghệ thuật tồn tại trong... ý niệm.

Sự xuất hiện của thương vụ mua bán tác phẩm vô hình này hiện tại thu hút sự quan tâm chú ý của truyền thông và giới sưu tầm nghệ thuật quốc tế.

Tác giả của tác phẩm vô hình này là nghệ sĩ người Pháp Yves Klein (1928 - 1962). Lúc sinh thời, nghệ sĩ Yves Klein vốn nổi tiếng với việc bán ra những tác phẩm không hề tồn tại, đó là những tác phẩm chỉ tồn tại trong ý niệm, dù vậy, người mua muốn sở hữu tác phẩm phải trả vàng ròng cho nghệ sĩ.

Được xem là một nghệ sĩ nổi bật của trường phái nghệ thuật tân hiện thực, Yves Klein luôn đi tiên phong trong các thử nghiệm nghệ thuật mang tính ý niệm. Trong khoảng thời gian từ năm 1959 cho tới khi nghệ sĩ qua đời ở tuổi 34 hồi năm 1962, Klein đã thực hiện hàng loạt những tác phẩm có giá trị như những tuyên ngôn nghệ thuật trong cuộc đời và sự nghiệp ngắn ngủi của mình.

Klein đã bán ra hàng loạt tờ biên lai để xác nhận cho sự tồn tại của "những vùng nghệ thuật"... vô hình, nghệ sĩ nhận về những khoản chi trả bằng vàng ròng. Giờ đây, 6 thập kỷ sau khi Klein qua đời, một trong những tấm biên lai mà nghệ sĩ từng bán ra vừa xuất hiện trở lại tại một cuộc đấu giá và đạt mức giá tương đương hơn 26 tỷ đồng.

Dù Klein từng bán ra nhiều tấm biên lai, nhưng rất ít biên lai còn tồn tại được tới hôm nay. Nguyên nhân là bởi Klein khuyến khích người mua hãy đốt những tấm biên lai này đi ngay sau khi sở hữu "vùng nghệ thuật" mà nghệ sĩ bán cho họ. Việc đốt biên lai là một phần "nghi thức" mà trong đó người mua sẽ xác lập vị thế "người chủ sở hữu duy nhất" đối với vùng nghệ thuật vừa mua.

Nếu người mua lựa chọn đốt biên lai, Klein sẽ cùng với họ thực hiện "nghi thức", nghệ sĩ sẽ ném nửa số vàng nhận được xuống sông Seine, trong khi người mua tác phẩm đốt biên lai trước sự chứng kiến của đám đông.

Một nhà sưu tầm nghệ thuật có tên Jacques Kugel là người chủ sở hữu của một tấm biên lai do Klein bán ra và là một trong số ít người lựa chọn không đốt biên lai sau khi mua từ nghệ sĩ Yves Klein. Tấm biên lai mà ông Jacques Kugel từng sở hữu nay được đem ra đấu giá.

Tấm biên lai được thiết kế trông giống như một tờ séc, trên đó có chữ ký của nghệ sĩ Yves Klein và đề ngày thực hiện giao dịch mua bán là 7/12/1959. Theo nhà đấu giá, chủ sở hữu hiện tại của tờ biên lai là một nhà sưu tập tư nhân đến từ Châu Âu.

Lúc sinh thời, đối với số vàng không bị nghệ sĩ Yves Klein ném xuống sông Seine, nghệ sĩ đã sử dụng để chế tác nên những lá vàng, rồi đưa vào các tác phẩm nghệ thuật của mình.

Tấm bảng trắng giá 2 tỷ đồng

Hồi tháng 10/2021, một nghệ sĩ người Đan Mạch có tên Jens Haaning đã trở thành tâm điểm của một sự việc bi hài thu hút sự quan tâm của giới nghệ thuật quốc tế. Hai tấm bảng trắng của nghệ sĩ Haaning "có giá" gần 2 tỷ đồng.

Haaning là một nghệ sĩ ý niệm với những tác phẩm nghệ thuật sắp đặt đã được biết tới. Trước đây, bảo tàng Kunsten đã từng đặt hàng nghệ sĩ Jens Haaning (56 tuổi) thực hiện một số tác phẩm. Đến lần thứ 3 đặt hàng, bảo tàng Kunsten đã gửi tới nghệ sĩ Jens Haaning 534.000 krone tiền mặt để nghệ sĩ thực hiện tác phẩm sắp đặt với những đồng tiền thật.

Ngoài ra, bảo tàng còn gửi nghệ sĩ 25.000 krone (hơn 65 triệu đồng), đây là thù lao thực hiện tác phẩm. Tổng cộng số tiền mặt mà nghệ sĩ Jens Haaning nhận được có giá trị vào khoảng gần 2 tỷ đồng. Khi tác phẩm được nghệ sĩ Jens Haaning gửi tới cho bảo tàng, nhân viên hốt hoảng khi thấy tác phẩm chỉ là hai tấm bảng trắng và tên tác phẩm được đặt là... "Cầm tiền bỏ chạy".

Giám đốc bảo tàng Kunsten - ông Lasse Andersson cho hay: "Khi mở tác phẩm ra xem chúng tôi đã rất sững sờ". Ông Andersson chia sẻ rằng trong hợp đồng giữa bảo tàng và nghệ sĩ Haaning có đề cập rõ rằng nghệ sĩ phải trả lại đầy đủ số tiền mặt 534.000 krone trước ngày 16/1, bởi đây là số tiền dùng để sắp đặt tác phẩm nghệ thuật, không phải là tiền để nghệ sĩ có thể nhận về phần mình.

"Tôi cho rằng nghệ sĩ Haaning rồi sẽ trả lại tiền cho chúng tôi. Ông ấy là một nghệ sĩ có tên tuổi. Nếu chúng tôi không nhận lại được tiền, chúng tôi sẽ nộp đơn kiện nghệ sĩ", giám đốc bảo tàng Kunsten - ông Lasse Andersson từng đe dọa.

Nghệ sĩ Haaning cho biết ông không có ý định tuân theo hợp đồng: "Tác phẩm của tôi lần này có nội dung là... tôi lấy hết số tiền của họ. Đây không phải là hành động đánh cắp, nó là một động thái phá vỡ hợp đồng và động thái này là một phần của tác phẩm nghệ thuật ý niệm mà tôi muốn trình bày tới công chúng".

Tác phẩm mà bảo tàng Kunsten đặt hàng với nghệ sĩ Haaning là để trưng bày trong triển lãm mới mà bảo tàng vừa mở ra, để nói về sự lao động trong lĩnh vực nghệ thuật.

Khi triển lãm bắt đầu, người ta thấy bảo tàng vẫn trưng bày tấm bảng trắng mà nghệ sĩ Haaning gửi tới. Như vậy nghĩa là phía bảo tàng "công nhận" tấm bảng trắng và câu chuyện đi kèm với nó là một "tác phẩm nghệ thuật ý niệm". Vậy là, hai tấm bảng trắng mà bảo tàng nhận được coi như có giá tương đương... gần 2 tỷ đồng.

Vài món đồ "linh tinh, lặt vặt" có giá gần 500 triệu đồng

Hồi tháng 2/2020, nhà phê bình nghệ thuật Avelina Lésper đã vô tình làm vỡ tan tành tác phẩm sắp đặt của nghệ sĩ Gabriel Rico. Tác phẩm trị giá 20.000 USD (tương đương 465 triệu đồng) đã gặp phải tai nạn khi đang được trưng bày tại triển lãm. Sự việc xảy ra tại triển lãm Zona Maco, Mexico City, Mexico.

Nhà phê bình Lésper cho biết cô đã vô tình làm đổ vỡ sắp đặt nghệ thuật của nghệ sĩ Rico khi cô đặt một lon nước ngọt đã uống hết bên cạnh tác phẩm này, nhằm thể hiện sự châm biếm của mình đối với "tác phẩm".

Sắp đặt nghệ thuật này bao gồm một tấm kính, một viên đá, một trái bóng và một số đồ vật ngẫu nhiên khác… được đặt xuyên qua tấm kính. Chính trong khi lại gần tác phẩm, cô Lésper đã khiến tấm kính bị đổ rồi vỡ tan tành.

Sau khi sự việc xảy ra, cô Lésper mới được biết tác phẩm có giá 20.000 USD. Phía triển lãm chịu trách nhiệm trưng bày tác phẩm khi đó đã lên tiếng chỉ trích hành động của cô Lésper, cho rằng đó là sự thiếu chuyên nghiệp.

Phía triển lãm OMR nhận định: "Cô Lésper đã lại gần tác phẩm quá mức để đặt một lon nước ngọt và chụp một bức ảnh nhằm ý định phê bình tác phẩm, nhưng cô ấy dường như không ngờ được rằng hành động của mình lại gây nên sự hủy hoại tới như vậy".

Phía triển lãm cũng tiết lộ rằng tác phẩm của nghệ sĩ Rico đã được các nhà sưu tầm và các tổ chức nghệ thuật hỏi han, quan tâm rất nhiều.

Trong khi đó, một số cư dân mạng lại bày tỏ sự ủng hộ đối với nhà phê bình Lésper, họ gọi chính hành động dẫn tới sự việc làm sụp đổ tác phẩm ấy là một trình diễn nghệ thuật, đồng thời họ cũng bày tỏ sự sửng sốt khi một tác phẩm đơn giản như vậy lại có mức giá không tưởng.

Sau sự việc, nhà phê bình nghệ thuật Lésper đề nghị phía triển lãm hãy cứ để tác phẩm vỡ vụn nằm nguyên trên sàn để cho thấy "sự phát triển" của tác phẩm qua thời gian. Khi phía triển lãm từ chối làm theo "ý tưởng" đó, cô lại đề nghị hãy để cô tự mình thực hiện lại tác phẩm bởi cô tin mình có thể làm được một sắp đặt nghệ thuật y hệt mà chẳng khó khăn gì.

Trái chuối giá 9 tỷ đồng

Hồi tháng 12/2019, giới nghệ thuật quốc tế từng xôn xao với sắp đặt nghệ thuật xoay quanh một trái chuối được dán băng dính gắn lên tường. Đó là tác phẩm của nghệ sĩ người Ý Maurizio Cattelan (hiện 61 tuổi).

Trái chuối ấy được bán lại tới 3 lần tại sự kiện triển lãm nghệ thuật Art Basel Miami (Mỹ) với mức giá dao động từ 120.000 tới 150.000 USD mỗi lần bán. Tổng cộng đã có 390.000 USD (hơn 9 tỷ đồng) được các khách hàng chi trả cho ý tưởng nghệ thuật của ông Maurizio Cattelan.

Trong ngày cuối cùng diễn ra triển lãm, trái chuối đã phải bị gỡ bỏ sớm khỏi nơi trưng bày vì có quá đông du khách tìm tới để được chiêm ngưỡng tận mắt trái chuối có giá... 9 tỷ đồng. Sự thu hút quá lớn mà nó tạo ra đã dẫn tới những khó khăn cho việc duy trì an toàn trật tự tại sự kiện.

Theo phía triển lãm, ba bên mua tác phẩm này của nghệ sĩ Maurizio Cattelan đã không mua một trái chuối cụ thể dán trên tường bằng băng dính mà mua một ý tưởng sắp đặt nghệ thuật.

Đi kèm với các thương vụ mua bán tác phẩm nghệ thuật này là những giấy tờ chứng nhận bản quyền của nghệ sĩ Maurizio Cattelan cùng với những hướng dẫn chi tiết về cách thức sắp đặt nghệ thuật.

Sự xuất hiện của tác phẩm này đã làm dấy lên những tranh luận về việc điều gì làm nên tính nghệ thuật đích thực và tính nghệ thuật ấy có giá trị như thế nào. Trái chuối trưng bày của nghệ sĩ Maurizio Cattelan là một trong những tác phẩm sắp đặt mang đầy tính hài hước của ông, trước đây, ông Maurizio Cattelan còn được biết tới với tác phẩm chiếc toilet mạ vàng.