NSND Xuân Huyền - "người gác đền" cuối cùng của sân khấu chính kịch qua đời

NSND Ngô Xuân Huyền sinh năm 1942, quê gốc ở Thanh Chương, Nghệ An. Xuất thân là diễn viên của Đoàn tuồng Liên khu V nên Xuân Huyền đã giành nhiều tâm huyết để giúp người diễn viên thổi lửa cho các hình tượng nhân vật của mình. Những năm 60 của thế kỷ trước, ông thường sắm những nhân vật phản diện, nhất là hay đóng tây, thực dân bởi vóc dáng cao lớn, da trắng và chất giọng vang khỏe.

Với vai trò là một đạo diễn, ông đã tạo nên thành công của hơn 300 vở diễn với đủ các loại hình sân khấu: kịch nói, tuồng, chèo, cải lương, kịch dân ca... Nhiều vở kịch nổi tiếng do ông đạo diễn như: Đi đến một mùa xuân, Othello, Tôi tìm tôi, Bến bờ xa lắc, Lời thề thứ 9, Ám ảnh xanh, Nhà có ba chị em gái, Vòng đời, Cát bụi... đã góp phần tạo nên một thời hoàng kim của sân khấu kịch phía Bắc.

Nghệ sĩ Xuân Huyền không bao giờ ngại dựng những kịch bản gai góc. Mỗi vở diễn của ông đều ngồn ngộn chất hiện thực, nóng hổi tính thời đại và sâu lắng những triết lý cuộc đời. Từng hình tượng, chi tiết kịch đều được ông lựa chọn cẩn trọng, tinh tế. Với cách thể hiện sáng tạo, bứt phá vấn đề của ông đặt ra luôn lay thức người xem, tạo nên sự chú ý của dư luận.

Kể cả lúc dựng những vở hài kịch như: Người yêu tôi là Hoa hậu, Thầy Khóa làng tôi, Vợ giỏi dạy chồng ngu, Phương thuốc thần kỳ... những cái hài ông thể hiện cũng có lối đi riêng. Xem hài ông dựng, người ta thấy thấm cái chất chua cay, sâu xa từ những tiếng cười mà ông tạo ra.  Phong cách đạo diễn của NSND Xuân Huyền có sức ảnh hưởng mạnh mẽ tới thế hệ đạo diễn trẻ sau này.

Ông không chỉ là một đạo diễn tài danh mà còn là người thầy đánh kính của thế hệ làm sân khấu. Thời gian giảng dạy tại trường Đại học Sân khấu- Điện ảnh Hà Nội, ông đã đào tạo nên nhiều thế hệ học trò xuất sắc như: NSND Hoàng Dũng,  NSND Lê Khanh,  NSND Nguyễn Tiến Dũng, NSND Nguyễn Thị Bích Ngoan, NSND Quốc Trượng, NSND Thu Quế, NSND Nguyễn Hoàng Tuấn, NSND Hương Thơm, NSND Tự Long, NSƯT Chí Trung, NSƯT Phạm Cường, NSƯT Đức Hải, NSƯT Xuân Bắc, NSƯT Phùng Tiến Minh...

NSND Lê Tiến Thọ chia sẻ: "Là đạo diễn xuất thân từ sân khấu truyền thống nên NSND Xuân Huyền đã có nhiều xử lý ước lệ, rất đắt khi dàn dựng cho sân khấu kịch. Và ngược lại, sau khi đi học đạo diễn ở nước ngoài về, ông lại mang hơi thở, tiết tấu của sân khấu kịch hiện đại để làm giàu cho sân khấu truyền thống. Xuân Huyền đã tạo niềm khát khao sáng tạo cho người diễn viên và thổi bùng lên ngọn lựa nhiệt tình, đam mê của họ.

Giới sân khấu đặt cho NSND Xuân Huyền nhiều biệt danh: Người gác đền cuối cùng của sân khấu chính kịch; Người khó tính, cực đoan nhất trong số những người tài; Ông thầy đồ "cực gàn"… Những biệt danh đó nhằm làm nổi bật phong cách riêng của một đạo diễn tài năng như ông".