"Nomadland": Nghị lực sống của những cảnh đời "không chốn nương thân"

Sống rong ruổi bởi không còn lựa chọn

Sự đối lập giữa ổn định và phiêu bạt, giữa sự bình an khi có một nếp nhà và sự mạo hiểm khi rong ruổi trên đường dài, đó chính là tâm điểm của bộ phim "Nomadland", bộ phim điện ảnh thứ 3 trong sự nghiệp của nữ đạo diễn người Trung Quốc - Chlóe Zhao (38 tuổi). 

Phim được thực hiện dựa trên cuốn sách cùng tên của nữ tác giả Jessica Bruder. Trong phim, nữ diễn viên Frances McDormand vào vai Fern, một phụ nữ từng có cuộc sống ổn định, có công việc, gia đình và một ngôi nhà, cho tới khi mọi thứ thay đổi và cô quyết định lên đường, bước vào cuộc sống rong ruổi vô định của một người du mục. 

Chuyện phim bắt đầu từ sự sụp đổ của một công ty lớn vốn tạo nên công ăn việc làm cho rất đông lao động. Fern vốn cũng làm việc cho công ty này, cô rơi vào cảnh mất việc làm, chồng của cô cũng vừa qua đời vì bệnh tật hiểm nghèo, cô trở thành một góa phụ... thất nghiệp.

Fern lựa chọn cuộc sống du mục trong một chiếc xe tải nhỏ cũ kỹ mà cô đặt tên là Vanguard (Tiên phong). Chiếc xe tải trở thành ngôi nhà di động của Fern, cô chỉ mang theo một vài kỷ vật quan trọng và bắt đầu lên đường. 

Kể từ đây Fern và xe tải Vanguard nhập cuộc vào một lối sống mới, tham gia vào một "bộ lạc du mục" không ngừng di chuyển, sống rải rác, nhưng hễ gặp nhau là họ nhanh chóng nhận ra nhau và rất đồng cảm. Những người sống du mục ấy không hẳn là vô gia cư, chỉ là họ không có một ngôi nhà cố định để đi về.

Như trong cuốn sách của tác giả Jessica Bruder hay như trong bộ phim của đạo diễn Chlóe Zhao, những người sống du mục này đa phần đều bị ảnh hưởng bởi những biến động kinh tế, dẫn tới việc họ không còn đủ khả năng để trang trải một cuộc sống ổn định, nên phải lên đường.

Trong phim, người xem bắt gặp nhiều người giống như Fern, họ đã ở tuổi trung niên, hoặc đã bước sang tuổi già, họ vốn thuộc tầng lớp trung lưu, nhưng sau cùng vì những lý do khác nhau mà họ lựa chọn cuộc sống du mục nay đây mai đó trong những chiếc xe tải.

Thất nghiệp, ly hôn, không có đủ tiền duy trì cuộc sống ổn định..., có rất nhiều chi tiết na ná nhau xuất hiện ở những người du mục. Họ rong ruổi và làm những công việc thời vụ được trả lương thấp để có tiền duy trì cuộc sống vốn đã rất dè xẻn của mình.

Họ là những con người sống rất tự do, phóng khoáng, tính cách đa phần dễ chịu, tốt bụng, nhưng ẩn sâu bên trong, họ cũng là những con người đang âm thầm tuyệt vọng, đã bị vắt kiệt bởi những biến động, khó khăn trong đời sống.

Những con người du mục đích thực

Nữ đạo diễn Chlóe Zhao không trầm trọng hóa những vấn đề "đao to búa lớn" trong phim, "Nomadland" âm thầm gây xót xa thấm thía với những câu chuyện nhỏ.

Bộ phim tập trung khai thác những khía cạnh thực tế của cuộc sống du mục, cũng như những nét đẹp đẽ thường thấy ở những người sống du mục. Đa phần họ là những người bền bỉ, kiên cường, giàu tình yêu thương, sẵn lòng giúp đỡ, hỗ trợ người khác, dù họ đều phải sống rất tằn tiện.

Ngoại trừ nữ chính Frances McDormand (vai Fern) và nam phụ David Strathairn (vai David), còn lại, hầu hết các nhân vật xuất hiện trong "Nomadland" đều là những người sống du mục thực sự, họ nhập vai... chính họ, sử dụng tên thật, khắc họa cuộc sống thực của chính họ trong phim.

Từ một cuốn sách chân thực, nữ đạo diễn Chlóe Zhao đã chuyển thể thành một bộ phim chân thực, dù không phải phim tài liệu, nhưng mức độ sát với thực tế thì không hề thua kém.

Phim mời được cả ông Bob Wells, một nhân vật có thật, một người vốn được xem là bậc thầy của những người theo đuổi lối sống du mục, ông có rất nhiều kinh nghiệm hữu ích chia sẻ thông qua các đầu sách và các clip. 

Những người du mục cũng có hoạt động thường niên của họ, đó vừa là festival văn hóa du mục, đây là nơi để họ tiến hành các cuộc trò chuyện, đối thoại, chia sẻ kinh nghiệm sống du mục. Sự kiện này được tổ chức thường niên ở Quartzsite, Arizona, Mỹ.

Những nhân vật phụ trong phim như Swankie hay Linda May chính là những người sống du mục đích thực, tên của họ không thay đổi khi lên phim, cuộc sống ngoài đời thế nào, họ thể hiện trong phim như thế.

Các nhân vật ấy xuất hiện trên những chặng đường của Fern, trở thành bạn của cô, rồi họ lại chia tay nhau, rẽ đi những chặng đường khác nhau.

Tình bạn ấm áp gặp trên đường và sự cô đơn tĩnh mịch khi rong ruổi một mình chính là hai thái cực trong "Nomadland".

"Nomadland" tỏa ra sự mạnh mẽ dịu dàng, khi các nhân vật đều dường như coi nhẹ những khó khăn gặp phải, đối với họ, không có gì là quá nghiêm trọng, bi đát, đáng sợ, đáng buồn...

Phim có nhiều cảnh quay đẹp ghi lại cảnh vật ngoạn mục ở miền tây nước Mỹ, nữ đạo diễn Chlóe Zhao đặc biệt quan tâm tới sự đặc tả cảnh vật xen kẽ với biểu cảm nhân vật, cô chú ý cảnh vật xung quanh, không gian, ánh sáng, gió thổi... Tất cả những điều ấy đều hé lộ phần nào nội tâm nhân vật.

Chlóe Zhao ghi lại những khó khăn, vất vả, những lặng lẽ, quạnh quẽ trong một ngày của Fern, những lúc một mình lái xe hàng tiếng đồng hồ, hay khi cặm cụi làm một công việc thời vụ thu nhập thấp, một mình cô đương đầu với các biến động thời tiết, những hỏng hóc xe cộ... Chlóe Zhao phản ánh tất cả những điều ấy mà không hề khiến nhịp phim trở nên vội vã hay lê thê. 

"Nomadland" là một bộ phim chứa đựng sự tinh thần nhẫn nại, giàu cảm xúc, các nhân vật trong phim được thúc đẩy bởi sự thôi thúc lên đường, họ muốn lang thang, quan sát, nhìn ngắm, nhưng không bao giờ phán xét hay phải nặng về sự giải thích để được thấu hiểu, cảm thông.

Diễn xuất của nữ chính Frances McDormand vượt qua những đánh giá về mặt năng lực, bởi ở đây, bà cần có cả sự thấu hiểu, ấm áp, bởi bà đang diễn xuất bên những diễn viên phụ vốn là những người du mục đích thực, họ không phải những diễn viên có kinh nghiệm diễn xuất.

Frances McDormand đã không chỉ sử dụng nghệ thuật diễn xuất để nhập vai Fern chân thực, mà bà còn phải tìm được cách khích lệ những bạn diễn như Linda, Swankie, Bob, Derek, Peter..., những diễn viên không chuyên lần đầu xuất hiện trước ống kính máy quay.

Nhiệm vụ của Frances McDormand là lắng nghe, tương tác, đưa lại những hỗ trợ tinh thần cho các bạn diễn không chuyên của mình, để họ nhập vào chuyện phim. Tài năng diễn xuất và sự nhạy cảm của Frances McDormand đã giúp các nhân vật và chuyện phim chân thực như cuộc sống.

Ai cũng mong có một cuộc sống bình yên

Ở một góc độ nào đó, "Nomadland" - bộ phim kể về cuộc sống du mục - lại nói lên khao khát về một cuộc sống định cư, ổn định, vững chắc.

Có thể sau này, nhân vật nữ chính - Fern sẽ không trở lại với cuộc sống ổn định tuyệt đối, nhưng chuyện phim vẫn toát lên một niềm mong muốn xót xa rằng Fern sẽ có thể ổn định cuộc sống hơn, để những chặng hành trình của cô bớt đi chông chênh. 

Trải qua những bối cảnh khác nhau, sự tồn tại của một người du mục tựa như một làn gió quét qua những phương trời, và rồi đến một lúc biến mất, chẳng còn lại gì.

Cuộc sống du mục ấy vừa là sự mong manh, vô định, vô thường của một kiếp người, nhưng cũng là nỗ lực chống lại sự vô nghĩa lý. Mỗi người du mục đều cố gắng tìm thấy những niềm vui bé nhỏ khi bắt gặp một cảnh vật đẹp, gặp được một người bạn tốt, có những trải nghiệm lý thú dọc đường, để cuộc sống hữu hạn này dù ngắn ngủi và lắm đắng cay, nhưng không hề vô nghĩa lý.

Fern và những người bạn du mục cô đã gặp giống nhau ở những mất mát từng trải qua trong đời và giống nhau ở tinh thần mạnh mẽ, mong muốn trải nghiệm, quan sát, khám phá. Nhiều câu chuyện dọc đường đi của Fern thấm đẫm nỗi đau nhưng không vì thế mà bộ phim trở nên tiêu cực.

Rất khó để miêu tả được sự buồn bã, xót xa đầy thấm thía ở những con người du mục, ở họ luôn toát ra nghị lực sống, họ biết ơn những điều đẹp đẽ vẫn còn tồn tại trong cuộc sống này, dù cuộc sống của họ không hề dễ chịu.

Tiếp xúc với những con người ấy, người xem như phát hiện ra một thế giới đẹp đẽ, lạ lùng, chưa biết tới. Cuộc sống có thể dồn nén, đưa đẩy chúng ta đến những ngã rẽ không ngờ, có thể đưa lại những bi đát không ngờ, nhưng cách chúng ta lựa chọn thái độ sống lại giúp ta gây dựng nên câu chuyện đời mình: tích cực hay tiêu cực.

Bi đát hay không, đáng sống hay không, nghĩa lý ở đâu, nhiều khi lại nằm ở cách chúng ta lựa chọn góc nhìn quan sát cuộc sống.